Kościół św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty i św. Wawrzyńca Męczennika w Pabianicach
62-IV-10 z dnia 23 marca 1948 r. | |||||||
kościół parafialny | |||||||
Państwo | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Miejscowość | |||||||
Wyznanie | |||||||
Kościół | |||||||
Parafia |
św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty i św. Wawrzyńca Męczennika w Pabianicach | ||||||
Wezwanie | |||||||
| |||||||
Położenie na mapie Pabianic | |||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||
Położenie na mapie województwa łódzkiego | |||||||
Położenie na mapie powiatu pabianickiego | |||||||
51°39′48,02″N 19°21′42,04″E/51,663339 19,361678 |
Kościół św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty oraz św. Wawrzyńca Męczennika – najstarszy kościół w Pabianicach (Stary Rynek 22), obiekt zabytkowy; jedna z najstarszych świątyń rzymskokatolickich w archidiecezji łódzkiej i kościół parafialny parafii pod tym samym wezwaniem.
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Kościół jest trójnawową świątynią o typie bazylikowym, w kształcie krzyża łacińskiego, orientowaną, zakończoną absydą. Wieża w dolnych partiach jest na planie czworoboku, w wyższych – ośmioboku, a w przejściu od czworoboku do ośmioboku znajdują się przybudówki; nakryta jest spiczastym hełmem. Kościół zbudowany z cegły na zaprawie wapiennej (elewację zrewitalizowano w latach 2010–2011). Detale wykonane są z piaskowca, z wapiennymi tynkami na wieży, szczytach i gzymsach. Budowla łączy w sobie cechy kilku stylów architektonicznych: romańskim akcentem jest absyda, gotyckim – wieża oraz przypory, zaś renesansowe są m.in. attyki i ramiona transeptu. Autorem projektu jest Ambroży Włoch z Płocka.
Wnętrze kościoła[edytuj | edytuj kod]
Wystrój wnętrza pochodzi z epoki baroku. Nawę główną oddzielono od naw bocznych kolumnami i filarami na przemian. Chór wsparto kolumnami. Sklepienie jest kolebkowe.
Późnorenesansowy ołtarz główny pochodzi z II połowy XVII w. ze szkoły krakowskiej. W centrum znajduje się obraz Chrystusa Ukrzyżowanego na tle panoramy Jerozolimy. Po jego bokach stoją rzeźby patronów kościoła: św. Mateusza i św. Wawrzyńca. Nad nim obraz Wniebowzięcia Matki Bożej. Wśród mebli ołtarzowych są XVIII-wieczne fotele w stylu baroku gdańskiego.
W lewym transepcie znajduje się ołtarz Matki Bożej ze srebrną sukienką z XVII w., ozdobiony srebrnymi wotami z XVII i XVIII w i nowszymi oraz relikwiarzami w kształcie piramid, a także ołtarz św. Józefa.
W prawym transepcie znajduje się ołtarz Trójcy Przenajświętszej (o kształcie zbliżonym do ołtarza Matki Bożej) z dwoma relikwiarzami oraz ołtarz św. Anny.
Pod chórem znajdują się: po lewej ołtarz Bractwa Matki Boskiej Pocieszenia z XVIII wieku i po prawej stronie ołtarz św. Antoniego.
Ambonę w stylu renesansowym otaczają stojące postaci czterech ewangelistów, zaś na szczycie umieszczono figurę Chrystusa trzymającego w dłoni kulę ziemską.
Ołtarz Najświętszego Serca Jezusowego umieszczony na wprost ambony zawiera dwumetrowej wielkości figurę Chrystusa Ukrzyżowanego na tle opuszczonej kolczugi-dywanu z blaszek miedzianych. Przebite nogi oraz załamane ręce tworzą kontury krzyża. Pozłacany wieniec cierni otacza centralny fragment tego krzyża. Pochylona głowa zwraca oczy na wysuniętą klatkę piersiową. Dłonie ukazują złote serce – gorejące ognisko miłości. Figura została wykonana w drzewie lipowym ciemno bejcowanym ze złoceniami na pamiątkę Tysiąclecia Chrztu Polski w roku 1966.
Portret ks. Mateusza Miklińskiego, proboszcza pabianickiego w latach 1680–1700, zasłużonego administratora kościoła, któremu kościół zawdzięcza swój wewnętrzny wystrój, wykonany na płycie marmurowej, znajduje się przed ołtarzem głównym, po stronie lewej.
Nagrobek Anny Sułowskiej zmarłej w 1613 roku córki Krzysztofa Sułowskiego, dzierżawcy dóbr pabianickich, znajduje się na ścianie tuż obok ołtarza św. Trójcy. Przedstawia postać dziewczęcą z głową wspartą na lewej ręce, a w prawej trzymającą modlitewnik. Wykonany jest z czerwonego marmuru, takiego samego jak pomniki w katedrze wawelskiej, zaś ozdoby dookoła są z piaskowca. Parafraza Trenów Jana Kochanowskiego wyraża tu ból rodziców po stracie dziecka.
Tablica Judyty żony Władysława Hermana umieszczona jest po prawej stronie ołtarza Matki Bożej Zwycięskiej. Tablica ufundowana w 1588 roku wyraża wdzięczność za narodziny syna książęcej pary – Bolesława zwanego później Krzywoustym (tablica tej samej treści znajduje się w katedrze wawelskiej).
Piwnice grobowe w których spoczywają proboszczowie tutejszej parafii – od wybudowania kościoła aż do roku 1811 – wyłożone są marmurem.
W zakrystii jest umieszczona oszklona duża gablota, w której wystawiono zabytkowe ornaty i naczynia liturgiczne.
Kruchta przy wejściu głównym (od strony zachodniej) oddzielona jest od wnętrza świątyni półkolistym portalem zamykanym kratą z 1897 roku. Nad łukiem portalu znajdują się dwa putta z rybimi ogonami trzymające herb Aaron z koronami i z literami P.C.C.C. (Pabianice Civitas Capituli Cracoviensis czyli Pabianice Miasto Kapituły Krakowskiej).
- Schemat wnętrza kościoła
- Krucyfiks z dawnej tęczy z XVIII w.
- Portal z kratą
- Ołtarz Matki Bożej Pocieszenia z końca XVII w.
- Ambona z przełomu XVII/XVIII w.
- Szafy ścienne na sprzęt kościelny
- Ołtarz św. Józefa z końca XVII w.
- Ołtarz Matki Bożej Zwycięskiej
- Tablica Judyty, żony Władysława Hermana z XVII w.
- Tablica pamiątkowa ks. Miklińskiego
- Drzwi do zakrystii z renesansowym gzymsem
- Ołtarz główny z XVII w.
- Obraz „Ecce Homo” (Oto człowiek) z XVII w.
- Tablica Władysława Hermana
- Chrzcielnica gotycka, piaskowiec z XV w.
- Lichtarze cynowe, odlewane z XVIII w.
- Ołtarz św. Trójcy z końca XVII w.
- Epitafium Anny Sułowskiej z 1613 r.
- Ołtarz św. Anny
- Ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1966 r.
- Ołtarz św. Antoniego Padewskiego z XVII w.
- Tablica marmurowa poświęcona św. Maksymilianowi M. Kolbe
- Portal wejściowy i odrzwia
Kościół na zewnątrz[edytuj | edytuj kod]
Nad wejściem głównym znajduje się herb Aaron przypominający, że Pabianice należały do kapituły krakowskiej. Łaciński napis "sequere me" oznacza "pójdź za mną". Na drzwiach wejściowych wykutych jest kilka scen: 400-lecie kościoła św. Mateusza, millennium z Prymasem Tysiąclecia, jasnogórskie śluby narodu polskiego, św. Maksymilian, Polacy beatyfikowani przez Jana Pawła II oraz Jan Paweł II pielgrzymujący do Polski. Autorami całości projektu są Zb. Jachorski i A. Czelej.
Na ścianie północnej znajduje się dawne wejście do kościoła, którego portal został odrestaurowany. Nad nim umieszczono łacińską inskrypcję: BEATI Q. HABITAT IN DOMO TVA DNE, czyli „Błogosławieni, którzy przebywają w domu Twoim Panie”. Pod nim znajduje się herb przypominający herb kapituły krakowskiej – mur z otwartą bramą i trzema wieżami. Wokół niego widoczne są litery P.C.C.C (Pabianice Civitas Capituli Cracoviensis) czyli „Pabianice Miasto Kapituły Krakowskiej”. Po stronie prawej portalu widoczny jest napis: I + N + R + I + A + D + 1585 (Iesus Nasarenus Rex Iudeorum Anno Domini 1585, czyli „Jezus Nazareńczyk Król Żydowski Roku Pańskiego 1585”). Pod datą umieszczony jest znak motyki i krzyża. Po lewej stronie portalu znajduje się informacja, że pracę tą wykonał własnym rękami Jakub Fusski, murarz krakowski.
Na najstarszym z dzwonów z 1776 roku widnieje napis: "Custodi nos Domine et populum Tuum ut pupillam oculi" czyli "Strzeż nas Panie i ludu Twego jak źrenicy oka".
Przy kościele, po stronie południowo-zachodniej, stoi pomnik św. Maksymiliana Kolbego autorstwa Krystyny Fałdygi-Solskiej, ufundowany przez ks. infułata Lucjana Jaroszkę w roku 1991 jako pierwszy pomnik św. Maksymiliana w Polsce.
Obok znajduje się figura Matki Bożej z roku 1899 ufundowana przez Kacpra i Barbarę Garzyńskich będący dziękczynieniem za uratowanie od epidemii cholery.
Po stronie północno-wschodniej umieszczono kolumnę z XIX wieczną figurą św. Floriana, wotum wdzięczności za ocalenie kościoła od kolejnego pożaru.
Historia świątyni w datach[edytuj | edytuj kod]
- 5 kwietnia 1583 – akt erekcyjny nowego, murowanego kościoła parafii św. Mateusza w Pabianicach
- 15 listopada 1588 – konsekracja kościoła przez bp. Pawła Dębskiego z Krakowa
- 1634 – ufundowanie tablicy pamiątkowej Judyty – żony Władysława Hermana
- 1637 – wyposażenie wnętrza dwoma obrazami przedstawiającymi męczeństwo św. Wojciecha i św. Stanisława (nie przetrwały do czasów współczesnych)
- 20 kwietnia 1697 – uszkodzenie organów kościelnych w wyniku uderzenia pioruna w wieżę kościelną (naprawa przez organomistrza Tomasza z Kielc trwała dziewięć tygodni)
- 7 października 1697 – poświęcenie ołtarza głównego i ołtarzy bocznych (św. Józefa, Aniołów Stróżów oraz dwóch obecnie nieistniejących: Najświętszej Trójcy i Niepokalanego Poczęcia) przez bp. Wierzbowskiego, sufragana poznańskiego
- 26 października 1698 – wzniesienie ambony
- 1721–1735 – doposażenie kościoła przez Kapitułę Krakowską kwotą około 3 tysięcy złotych, ornatami i innymi szatami kościelnymi ze skarbca
- 1760 – pożar kościoła, podczas którego stopiły się dzwony (na ich miejsce sporządzono dwa nowe: Stanisław i Mateusz)
- 1776 – zamieszczenie obrazu w ołtarzu Trójcy Przenajświętszej
- 16 sierpnia 1823 – pożar dachu kościoła, podczas którego spłonęła kopuła nad transeptem (zwana "banią"); z tego powodu usunięto tzw. tęczę, a znajdujący się na niej krzyż z figurą Chrystusa umieszczono w głównym przedsionku
- 1861 – montaż nowego zegara na wieży
- 1865 – wieżę nakryto gotyckim hełmem w kształcie piramidy zwieńczonym krzyżem
- 1865–1876 – renowacja kościoła
- 1932–1934 – renowacja kościoła
- 1942 – rekwizycja dzwonów kościelnych przez okupacyjne wojska niemieckie
- 21 września 1958 – poświęcenie nowych dzwonów przez bp. Jana Fondalińskiego
- 15 marca 1964 – poświęcenie odnowionych stacji drogi krzyżowej przez bp. Bohdana Bejze
- 25 września 1966 – poświęcenie ołtarza Serca Jezusowego (według projektu prof. Bandury) przez bp. Bohdana Bejze
- 1967 – poświęcenie nowych witraży
- 1971 – poświęcenie nowego dzwonu pod wezwaniem św. Maksymiliana przez bp. Bohdana Bejze
- 3 października 1976 – poświęcenie dwóch tablic pamiątkowych w przedsionku, ku czci św. Maksymiliana i ku upamiętnieniu męczeńskiej śmierci dwóch księży – Lewandowskiego i Krupczyńskiego przez bp. Józefa Rozwadowskiego, bp. Jana Kulika i bp. Bohdana Bejze, z udziałem byłych więźniów obozów koncentracyjnych
- 25 września 1977 – poświęcenie nowych ławek, konfesjonałów oraz nowo umeblowanej zakrystii (według projektu prof. Bandury)
- 1978 – poświęcenie kaplicy przedpogrzebowej oraz położenie stopni marmurowych w prezbiterium
- 1979 – umieszczenie witraży w oknach obu zakrystii (papież Jan XXIII, św. Franciszek, św. Józef, św. Maksymilian otrzymujący korony od Matki Bożej, czterech ewangelistów, sześć prawd wiary)
- 1986 – poświęcenie głównego portalu kościoła przez bp. Władysława Ziółka
- 1988 – poświęcenie 24 nowych dzwonów, połączonych w system tworzący carillon – z okazji 400-lecia konsekracji kościoła
- 1990–2005 – gruntowna renowacja wnętrza kościoła, budowa oświetlenia zewnętrznego
- 2010–2011 – rewitalizacja elewacji kościoła
Galeria fotografii[edytuj | edytuj kod]
-
Widok od strony północno-zachodniej
-
Widok od strony wschodniej
-
Widok od strony południowej
-
Popiersie Jana Pawła II ufundowane przez ks. L. Jaroszkę wg projektu art. rzeźbiarz Krystyny Fałdygi-Solskiej
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ https://um.pabianice.pl/artykul/340/1859/szlak-sladami-sw-maksymiliana-kolbego-po-pabianicach | data dostępu 2021.01.5, język polski
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Tablica informacyjna w kruchcie kościelnej
- Ks. Lucjan Jaroszka "Kościół św. Mateusza 1588-1988" Pabianice 1988
- Informacje o parafii w serwisie Archidiecezji Łódzkiej
- Informacje o parafii w serwisie Powiatu Pabianickiego
- Kościół św. Mateusza i św. Wawrzyńca
- Kościół św. Mateusza na portalu ekai.pl
- Gmina Pabianice na tle uwarunkowań historyczno – geograficznych. pabianice.gmina.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-25)].
- Rewitalizacja kościoła św. Mateusza w Pabianicach – cegła gotycka. rewitalizacja.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-11)].