Kraj koronny
 | ||
|
Kraj koronny (niem. Kronland) – terytorium składowe Cesarstwa Austrii w latach 1849-1867 i austriackiej części Austro-Węgier w latach 1867-1918. Głową kraju koronnego był cesarz, w którego imieniu działał Landeshauptmann (zarządca kraju) albo Statthalter (gubernator).
Oficjalna nazwa "kraj koronny" pojawiła się po reformach w 1849, jednak poszczególne obszary, które nazwano krajami koronnymi, stanowiły części składowe monarchii habsburskiej znacznie wcześniej. Kraje koronne były w zasadzie tylko okręgami centralnej administracji cesarskiej, pozbawionymi (z pewnymi wyjątkami) autonomii. Nie były natomiast częściami składowymi federacji (państwami składowymi Austro-Węgier były Cesarstwo Austrii i Królestwo Węgier). Nie były również okręgami narodowościowymi. Tym niemniej kraje koronne z reguły miały własną tożsamość, wynikającą z wielowiekowej historii. Większość z nich stanowi do dziś odrębne regiony kulturowe i historyczne.
Administracja kraju koronnego była dwutorowa – centralna, wykonywana przez namiestnictwo (Statthalterei / Landeshauptmannschaft) i lokalna, wykonywana przez wydział krajowy (Landesausschuss; w Bukowinie i na Śląsku Prezydium Krajowe). Przedstawicielstwem ludności był sejm krajowy (Landtag). Zakres samorządu kraju koronnego był wąski i kompetencje organów samorządowych zdecydowanie ustępowały kompetencjom władzy centralnej.
Vorarlberg i Tyrol były zarządzane przez tego samego namiestnika, choć stanowiły odrębne kraje koronne. Podobnie Triest, Istria oraz Gorycja i Gradyska, które do celów administracyjnych łączono zazwyczaj w jeden kraj – Pobrzeże.
| Herb | Nazwa potoczna | Pełna nazwa | Ośrodek adm. | Powierzchnia w km² | Ludność w 1910 |
|---|---|---|---|---|---|
 |
Górna Austria Oberösterreich |
Arcyksięstwo Austrii za Anizą Erzherzogtum Österreich ob der Enns |
Linz | 11.982 | 853.006 |
 |
Dolna Austria Niederösterreich |
Arcyksięstwo Austrii przed Anizą Erzherzogtum Österreich unter der Enns |
Wiedeń Wien |
19.825 | 3.513.814 |
 |
Styria Steiermark |
Księstwo Styrii Herzogtum Steiermark |
Graz | 22.425 | 1.444.157 |
 |
Karyntia Kärnten |
Księstwo Karyntii Herzogtum Kärnten |
Klagenfurt | 10.326 | 396.200 |
 |
Salzburg | Księstwo Salzburga Herzogtum Salzburg |
Salzburg | 7.153 | 214.737 |
 |
Tyrol Tirol |
Książęce Hrabstwo Tyrolu Gefürstete Grafschaft Tirol |
Innsbruck | 26.683 | 946.613 |
 |
Vorarlberg | Kraj Vorarlberg Das Land Vorarlberg |
Bregencja Bregenz |
2.602 | 145.408 |
 |
Kraina Krain |
Księstwo Krainy Herzogtum Krain |
Lublana Laibach |
9.954 | 525.995 |
   |
Pobrzeże Küstenland w tym: – Triest – Gorycja i Gradyska Görz und Gradisca – Istria Istrien |
Pobrzeże Austriackie Österreichisches Küstenland w tym: – Wolne cesarskie miasto Triest Die Reichsunmittelbare Stadt Triest und ihr gebiet – Książęce Hrabstwo Gorycji i Gradyski Gefürstete Grafschaft Görz und Gradisca – Margrabstwo Istrii Markgrafschaft Istrien |
Triest – Triest – Gorycja Gorizia – Poreč |
7.969 95 2.918 4.956 |
893.797 229.510 260.721 403.566 |
 |
Dalmacja Dalmatien |
Królestwo Dalmacji Königreich Dalmatien |
Zadar Zara |
12.831 | 645.666 |
 |
Czechy Böhmen |
Królestwo Czech Königreich Böhmen |
Praga Prag |
51.947 | 6.769.548 |
 |
Morawy Mähren |
Margrabstwo Moraw Markgrafschaft Mähren |
Brno Brünn |
22.222 | 2.622.271 |
 |
Śląsk Austriacki Schlesien |
Księstwo Górnego i Dolnego Śląska, Księstwo Śląska Herzogtum Ober- und Niederschlesien, Herzogtum Schlesien |
Opawa Troppau |
5.147 | 756.949 |
 |
Galicja i Lodomeria Galizien und Lodomerien |
Królestwo Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim i Księstwami Oświęcimskim i Zatorskim Königreich Galizien und Lodomerien mit dem Großherzogtum Krakau und den Herzogtümern Auschwitz und Zator |
Lwów Lemberg |
78.497 | 8.025.675 |
 |
Bukowina | Księstwo Bukowiny Herzogtum Bukowina |
Czerniowce Czernowitz |
10.441 | 800.098 |
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Henryk Batowski Rozpad Austro-Węgier 1914-1918, wydanie II poprawione i uzupełnione, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1982, ISBN 83-08-00581-0
- Henryk Wereszycki Historia Austrii, wydanie drugie poprawione i uzupełnione, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1986, ISBN 83-04-01680-X
- Teofil Lijewski, Austria, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, ISBN 83-01-05164-7, OCLC 835860669.
.svg){kind=small}
