Księstwo bielskie

Państwo bielskie, Księstwo Bielskie (łac. status minores Bilicensis, status maiores Bilicensis, ducatus Bilicensis, niem. freie Standesherrschaft Bielitz, Fürstentum Bielitz, Herzogtum Bielitz) – w latach 1572–1752 państwo stanowe niższego rzędu, w latach 1751–1752 wolne państwo stanowe, w latach 1752–1754 księstwo niższego rzędu, a w latach 1754–1848 księstwo obejmujące miasto Bielsko i kilkanaście okolicznych wsi^[a].

Historia

Od 1290 r. Bielsko należało do księstwa cieszyńskiego, rządzonego przez Piastów cieszyńskich. Ostatnim właścicielem miasta z tego rodu był Wacław III Adam, rezydujący na zamku bielskim w latach 1545–1553. Sprzedał on Bielsko wraz z okręgiem (Stare Bielsko, Dziedzice, Jasienica, Jaworze, Komorowice, Mazańcowice, Międzyrzecze, Zabrzeg i tworzące się Olszówki) Kasprowi Wilczkowi w roku 1553 za sumę 14 000 talarów^[1], jednak po dwunastu latach syn Wacława III Adama, Fryderyk Kazimierz, je odzyskał. Popadł on w wielkie długi, wskutek czego, po jego śmierci w 1571 r., Wacław III Adam zmuszony był ponownie sprzedać Bielsko.

W 1572 r. na mocy zezwolenia cesarza Maksymiliana II Habsburga z księstwa cieszyńskiego zostało wydzielone państwo bielskie^[b], obejmujące Bielsko oraz osiemnaście okolicznych wsi (Stare Bielsko, Bronów, Bystra, Dziedzice, Jasienica, Jaworze, Kamienica, Komorowice, Ligota, Mazańcowice, Międzyrzecze Górne i Dolne, Mikuszowice, Mościska, Olszówka Górna i Dolna, Wapienica i Zabrzeg^[2]) i podlegające odtąd bezpośrednio śląskiemu urzędowi zwierzchniemu we Wrocławiu oraz jego władzy sądowniczej^[3]. Podobnie jak włości frydeckie i frysztackie stanowiło ono tzw. państwo stanowe niższego rzędu, które funkcjonowało aż do 1751 r., kiedy przekształcono je w wolne państwo stanowe. Pierwszym właścicielem państwa bielskiego był Karol Promnitz, dotychczasowy właściciel Pszczyny. W 1582 r. odstąpił je on, z przyczyn finansowych, śląskiemu magnatowi Adamowi Schaffgotschowi, a dziesięć lat później, w roku 1592 zostało ono nabyte przez węgierski ród magnacki – Sunneghów, do których należał m.in. Budziatyń (ob. Żylina) i Orawa.

Sunneghowie przestali władać Bielskiem w 1724 r. Kolejnym właścicielem miasta został Henryk hr. Solms (do 1743), a następnie Friedrich Wilhelm von Haugwitz. W 1751 r. na jego prośbę cesarzowa Maria Teresa podniosła państwo bielskie do rangi wolnego państwa stanowego (status maiores). W efekcie Bielsko mogło wysyłać swojego przedstawiciela na zgromadzenia do Opawy (Troppauer öffentlicher Konvent) oraz utworzyć własny bielski rząd krajowy (Landesregierung). W 1752 r. zostało ono zakupione przez Aleksandra Józefa Sułkowskiego, generała i ministra króla Augusta III Sasa. W tym samym roku dotychczasowe wolne państwo stanowe przekształcono w księstwo niższego rzędu (Fürstentum). 2 listopada 1754 r. Maria Teresa powołała Księstwo Bielskie (Herzogtum Bielitz). W związku z tym awansem pod względem prawnym osiągnęło status, jaki od wieków miało macierzyste księstwo cieszyńskie. Następni właściciele Księstwa Bielskiego mieli prawo do tytułu Herzog (książę), podczas gdy pozostali członkowie rodziny zaliczali się do stanu książęcego niższego (Fürst)^[4]. Jednocześnie od drugiej połowy XVIII w. związki Bielska z Cieszynem ponownie się zacieśniły i, w pewnym sensie, Księstwo Bielskie „powróciło” do księstwa Cieszyńskiego. W ramach reform, prowadzonych przez Marię Teresę i Józefa II, mających na celu unowocześnienia zarządzania państwem, wprowadzono podział poszczególnych prowincji na obwody (Kreis). Cieszyn, dotychczas stolica księstwa, stał się równocześnie siedzibą urzędu obwodowego. Odtąd mieszkańcy Bielska i okolicy załatwiali wszystkie sprawy wymagające zatwierdzenia przez wyższą instancję w cieszyńskim Kreisamcie.

Księstwo bielskie istniało do 1849 roku, kiedy to podczas wprowadzania w Austrii nowoczesnego podziału administracyjnego, likwidującego stare struktury feudalne, jego tereny weszły w skład powiatu politycznego bielskiego (niem. Politischer Bezirk Bielitz).

Właściciele państwa bielskiego

Promnitz i Schaffgotsch

1572–1578	Karol Promnitz
1578–1582	Grupa wierzycieli państwa bielskiego
1582–1592	Adam Schaffgotsch

Sunneghowie

1592–1594	Jan I Sunnegh
1594–1601	Stefan Sunnegh
1601–1641	Jan II Sunnegh
1602–1616	Wacław Przyszowski
1628–1631	Hans Schlick
1635–1639	Karol Sobek z Kornicy
1640–1648	Anna Sunnegh z Thurzonów
1648–1660	Emeryk Sunnegh
1660–1676	Juliusz Sunnegh
1676–1687	Kuratorzy nieletniego Juliusza Gottlieba Sunnegha
1687–1724	Juliusz Gottlieb Sunnegh

Solmsowie i Haugwithz

1724–1728	Urząd Królewski we Wrocławiu
1728–1741	Henryk Wilhelm Solms
1741–1742	Fryderyk Ludwik Solms
1742–1752	Friedrich Wilhelm von Haugwitz

Właściciele księstwa bielskiego

Sułkowscy

1752–1762	Aleksander Józef Sułkowski
1762–1786	August Kazimierz Sułkowski
1786	Aleksander Antoni Sułkowski
1786–1812	Franciszek de Paula Sułkowski
1812–1832	Jan Nepomucen Sułkowski
1832–1848	Ludwik Jan Nepomucen Sułkowski

Hetmanowie księstwa bielskiego

(Bielitzer Landeshauptleute)^[5]

1751	Johann von Damnitz
1758	N. von Zhorský
1768	N. von Baum
1774, 1784	wakat

Zobacz też

Historia Bielska-Białej

Uwagi

↑ Współcześnie stanowią część gmin Jasienica, Jaworze i Czechowice-Dziedzice, a także lewobrzeżną część miasta Bielska-Białej i północno-zachodnią część gminy Wilkowice (Bystra Śląska).
↑ Odtąd całkowicie niezależne od księstwa cieszyńskiego.

Przypisy

↑ Śląsk Cieszyński w początkach czasów nowożytnych (1528-1653). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2011, s. 62. ISBN 978-83-926929-5-9.
↑ I. Panic, 2011, s. 226.
↑ Walter Kuhn, Geschichte der deutschen Sprachinsel Bielitz (Schlesien), Würzburg 1981, s. 101.
↑ W. Kuhn, op. cit, s. 190.
↑ D’Elvert, Ch.: Die Verfassung von Oesterreichisch-Schlesien. Brünn 1857, s. 312.

[a1-1] Współcześnie stanowią część gmin Jasienica, Jaworze i Czechowice-Dziedzice, a także lewobrzeżną część miasta Bielska-Białej i północno-zachodnią część gminy Wilkowice (Bystra Śląska).

[a2-3] Odtąd całkowicie niezależne od księstwa cieszyńskiego.

[2] Śląsk Cieszyński w początkach czasów nowożytnych (1528-1653). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2011, s. 62. ISBN 978-83-926929-5-9.

[4] I. Panic, 2011, s. 226.

[5] Walter Kuhn, Geschichte der deutschen Sprachinsel Bielitz (Schlesien), Würzburg 1981, s. 101.

[6] W. Kuhn, op. cit, s. 190.

[7] D’Elvert, Ch.: Die Verfassung von Oesterreichisch-Schlesien. Brünn 1857, s. 312.

[a]

[1]

[b]

[2]

[3]

[4]

[5]