Mała epoka lodowa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Średnia temperatura w ciągu ostatnich 2000 lat
zmiany aktywności Słońca zapisane w produkcji radiowęgla (węgla 14
C)

Mała epoka lodowa (w skrócie MEL, ang. Little Ice Age – LIA) – okres ochłodzenia znany głównie z rejonu północnego Atlantyku, który nastąpił po okresie średniowiecznego optimum klimatycznego. Średnie temperatury na półkuli północnej spadły o około 1 °C.

Był to ostatni z wielu chłodnych okresów holocenu (tzw. ang. Little Ice Age Type Events) i zarazem jeden z najchłodniejszych z nich[1][2][3]. Pierwotnie termin „mała epoka lodowa” dotyczył okresu progresywnej fluktuacji lodowców górskich w późnym holocenie, jakie zaobserwowano w górach Sierra Nevada w USA. Obecnie okres ten (ostatnie 4–5 tys. lat) nazywany jest neoglacjałem[4], a MEL stanowi jego ostatnią transgresję glacjalną.

Początkowo sądzono, że zmiany temperatury były globalne[5]. Pogląd ten zakwestionowano; raport IPCC podsumował te badania, oświadczając, że „...obecne dowody naukowe nie popierają globalnie synchronicznych okresów nietypowego oziębienia lub ocieplenia w tym przedziale czasowym, a konwencjonalne terminy ‘mała epoka lodowa’ i ‘średniowieczne optimum klimatyczne’ okazują się mieć ograniczoną użyteczność w opisywaniu trendów hemisferycznych lub globalnych zmian temperatury w ostatnich stuleciach”[5].

MEL wywarła olbrzymi wpływ na gospodarkę i cywilizacje, szczególnie w obszarze Północnego Atlantyku, tj. Europy i Ameryki Północnej[potrzebny przypis].

Chronologia MEL[edytuj | edytuj kod]

Glacjologicznie okres ten trwał od 1300 do 1850 r.[2] – w tym czasie lodowce górskie w wielu obszarach górskich miały nieprzerwanie większy zasięg niż w okresie poprzedzającym MEL (czyli w średniowiecznym optimum klimatycznym) i po tym okresie, czyli obecnym ociepleniu[6][7][2].

Klimatycznie okres ten trwał od 1570 do 1900 r.[8][2] Cechowało go ochłodzenie klimatu półkuli północnej, z temperaturą ok. 1 °C niższą niż w XX. wieku[5].

W Alpach podczas MEL lodowce osiągnęły maksima w trzech głównych etapach: XIV w. (ok. 1350), XVII w. (1600–1660) i XIX w. (1820–1850 r.)[7]. Jednak trzeba zaznaczyć, że zarówno zmiany klimatyczne, jak i awanse lodowców w różnych regionach Ziemi podczas MEL nie były synchroniczne[2]. Mimo że najwięcej dowodów na znaczące awanse lodowców podczas MEL znajduje się na półkuli północnej (głównie w Alpach, Skandynawii i górach Ameryki Północnej), nieliczne badania na półkuli południowej także świadczą o ich większym zasięgu. W Alpach Południowych ostatnie dwa holoceńskie maksima, lodowce osiągnęły w 1725–1740 i 1860–1890/95[9]. Podobnie w Andach patagońskich największym holoceńskim awansem lodowców była MEL, i podobnie jak w Alpach, lodowce osiągnęły tam trzy maksima[10], co potwierdzają badania dendrochronologiczne[11].

Od 1850 r. (czyli maksimum zasięgu lodowców podczas MEL) do 2000 r. lodowce w Alpach straciły średnio 50% swojej powierzchni, a linia wiecznego śniegu w tych górach podniosła się o około 150 m[12][13]. Czoło największego lodowca alpejskiego Grosser Aletsch wycofało się w tym czasie o ok. 3,4 km[6][14][7].

Przyczyny wystąpienia MEL[potrzebny przypis][edytuj | edytuj kod]

  • Zmiany stałej słonecznej wynikające z cyklów aktywności Słońca oraz związana z tym interakcja między wiatrem słonecznym, promieniowaniem kosmicznym a procesami atmosferycznymi. Najzimniejszy okres MEL przypada na najmniejszą aktywność Słońca zwaną minimum Maundera 1645–1715. Awans w latach 1820 i 1850 pokrywa się z Minimum Daltona.
  • Cyrkulacja termohalinowa, której ogrzewający wpływ na rejon Północnego Atlantyku był słabszy, powodując m.in. zwiększenie zalodzenia oraz zasięgu paku lodowego na oceanie.
  • Aktywność wulkaniczna, która miała oziębiający wpływ na klimat szczególnie intensyfikowała efekty minimów aktywności słonecznej: Wolfa, Maundera i Daltona. Na to ostatnie minimum przypada wybuch wulkanu Tambora w 1815 r., co jest uważane za bezpośredni powód znaczących anomalii klimatycznych na całej Ziemi. Kolejny 1816 r. nazywany jest rokiem bez lata.
  • W 2011 grupa geochemików z Uniwersytetu Stanforda wysunęła teorię, że odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba mogło być ważną współprzyczyną wystąpienia MEL. W tamtym okresie w wyniku kolonizacji mogło szybko wyginąć 90% rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej, którzy wypalali tereny leśne pod pola uprawne. Na pozostawionych nieużytkach roślinność regenerując się pochłonęła 2–17 miliardów ton dwutlenku węgla, przez co osłabł efekt cieplarniany[15][16].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Ulrich E. Joerin, Thomas F. Stocker, Christian Schlüchter, Multicentury glacier fluctuations in the Swiss Alps during the Holocene, „The Holocene”, 16 (5), 2006, s. 697–704, DOI: 10.1191/0959683606hl964rp (ang.).
  2. ↑ a b c d e John A. Matthews, Keith R. Briffa, The ‘little ice age’: re-evaluation of an evolving concept, „Geografiska Annaler: Series A, Physical Geography”, 87 (1), 2005, s. 17–36, DOI: 10.1111/j.0435-3676.2005.00242.x (ang.).
  3. ↑ Paul A. Mayewski i inni, Holocene climate variability, „Quaternary Research”, 62 (3), 2004, s. 243–255, DOI: 10.1016/j.yqres.2004.07.001, ISSN 0033-5894 [dostęp 2019-05-24] (ang.).
  4. ↑ Luckman B., Neoglaciation [w:] Goudie A.S. (red.), Encyclopedia of geomorphology. Vol. 2, London – New York: Routledge, 2004.
  5. ↑ a b c The „Medieval Warm Period”, NOAA, 10 listopada 2006 [zarchiwizowane z adresu 2007-02-26] (ang.).
  6. ↑ a b Publikacja w otwartym dostępie – możesz ją bezpłatnie przeczytać Hanspeter Holzhauser, Die Geschichte des Grossen Aletschgletschers Während der Letzten 2500 Jahre, „Bull. Murithienne”, 101, 1983, s. 113–134 [dostęp 2019-05-24] (niem.).
  7. ↑ a b c Hanspeter Holzhauser, Michel Magny, Heinz J. Zumbuühl, Glacier and lake-level variations in west-central Europe over the last 3500 years, „The Holocene”, 15 (6), 2005, s. 789–801, DOI: 10.1191/0959683605hl853ra (ang.).
  8. ↑ Christian Pfister, The climate of Switzerland in the last 450 years, „Geographica Helvetica”, 35 (special issue 5), s. 15–20 (ang.).
  9. ↑ Stefan Winkler, Lichenometric dating of the ‘Little Ice Age’ maximum in Mt Cook National Park, Southern Alps, New Zealand, „The Holocene”, 14 (6), 2004, s. 911–920, DOI: 10.1191/0959683604hl767rp (ang.).
  10. ↑ Johannes Koch, Rolf Kilian, ‘Little Ice Age’ glacier fluctuations, Gran Campo Nevado, southernmost Chile, „The Holocene”, 15 (1), 2005, s. 20–28, DOI: 10.1191/0959683605hl780rp (ang.).
  11. ↑ Ricardo Villalba, Tree-ring and glacial evidence for the medieval warm epoch and the little ice age in southern South America, „Climatic Change”, 26 (2–3), 1994, s. 183–197, DOI: 10.1007/BF01092413 (ang.).
  12. ↑ Zemp, M., Glaciers and climate change – Spatio-temporal analysis of glacier fluctuations in the European Alps after 1850 (PhD thesis), University of Zurich, 2006 [dostęp 2019-05-24] (ang.).
  13. ↑ Publikacja w otwartym dostępie – możesz ją bezpłatnie przeczytać M. Hoelzle i inni, Glacier fluctuations in the European Alps, 1850–2000: an overview and spatio-temporal analysis of available data, University of California Press, 2008, DOI: 10.5167/uzh-9024 [dostęp 2019-05-24] (ang.).
  14. ↑ Hanspeter Holzhauser, Zur Geschichte der Aletschgletscher und des Fieschergletschers, „Physische Geographie”, 13, 1984, s. 452 (niem.).
  15. ↑ Kolumb winny małej epoce lodowcowej?. [dostęp 2019-08-22].
  16. ↑ Devin Powell: Columbus’ arrival linked to carbon dioxide drop. W: ScienceNews [on-line]. 2011. [dostęp 2014-07-10].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

  • Publikacja w otwartym dostępie – możesz ją bezpłatnie przeczytać G. Bond i inni, Persistent solar influence on North Atlantic climate during the Holocene, „Science”, 294 (5549), 2001, s. 2130–2136, DOI: 10.1126/science.1065680, PMID: 11739949 (ang.).
  • Dmitri Mauquoy i inni, Evidence from northwest European bogs shows ‘Little Ice Age’ climatic changes driven by variations in solar activity, „The Holocene”, 12 (1), 2002, s. 1–6, DOI: 10.1191/0959683602hl514rr (ang.).
  • J.M. Grove, The Initiation of the „Little Ice Age” in Regions Round the North Atlantic, „Climatic Change”, 48 (1), 2001, s. 53–82, DOI: 10.1023/A:1005662822136 (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mała_epoka_lodowa&oldid=58323667”