Przejdź do zawartości

Holocen

Przejrzana
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
System Oddział Piętro Wiek (mln lat)
Czwartorzęd Holocen Megalaj obecnie–0,0042
Northgrip 0,0042–0,0082
Grenland 0,0082–0,0117
Plejstocen Późny Plejstocen 0,0117–0,129
Chiban 0,129–0,774
Kalabr 0,774–1,80
Gelas 1,80–2,58
Paleogen Oligocen Szat starsze
Podział neogenu według IUGS, luty 2022

Holocen (stgr. ὅλος „wszystek” + καινός „nowy”), dawniej aluwium (łac. alluere „obmywać, oblewać”) – najmłodsza, trwająca współcześnie epoka geologiczna. Jako jej początek przyjmuje się rok 11 700 b2k (lub 11 650 BP; data radiowęglowa – 10,2 14
C
tys. lat BP). Epoka ta rozpoczęła się z końcem ostatniego zlodowacenia plejstoceńskiego, a dokładnie – z końcem zimnej fazy młodszego dryasu (późny glacjał)[1].

Klimat

[edytuj | edytuj kod]
Zmiany temperatury w holocenie w skali tysięcy lat BP. Wykres obejmuje wyniki z ośmiu lokalnych pomiarów temperatury. Czarna linia to średnia z tych badań.

Klimat holocenu cechuje się względną łagodnością i stabilnością (klimat interglacjalny) – zmiany średniej temperatury rocznej w tym czasie sięgają ok. 1–2 °C w średnich szerokościach geograficznych.

Początek holocenu w zapisach rdzeni lodowych jawi się jako gwałtowna zmiana klimatu polegająca na szybkim ociepleniu i przejściu z glacjalnej na interglacjalną modę klimatu. Wtedy to zakończyła się ostatnia faza późnego glacjałumłodszy dryas, ostatnie tchnienie zlodowacenia północnopolskiego. Lądolód skandynawski zaczął wtedy wycofywać się z linii wałów moren czołowych Ra w Norwegii, południowoszwedzkich oraz Salpausselkä w południowej Finlandii[potrzebny przypis].

Mimo zmiany klimatu, duże czapy lodowe i lądolody przetrwały jeszcze kilka tys. lat (do ok. 8–7 tys. lat BP), co miało decydujące znaczenie dla cyrkulacji atmosfery i klimatu Ziemi w tym czasie. Dlatego wczesny holocen (11,65 do 8/7 tys. lat BP) cechował się nawrotami zimna (np. preboreal oscilation, 8,2 ka event) wynikającymi z interakcji między oceanami a zanikającymi lądolodami.

Środkowy holocen często określany jest optimum klimatycznym holocenu, jednak przypisywany mu ciepły klimat (najcieplejszy w holocenie) miał miejsce w wyższych szerokościach geograficznych, co było rekompensowane ochłodzeniem klimatu np. w obszarze śródziemnomorskim.

Klimat późnego holocenu (ostatnie 4–5 tys. lat) stopniowo ochładza się w wyniku zmian parametrów orbity Ziemi[2][3] (cykle Milankovicia). W tym czasie wielokrotnie powtarzające się oscylacje lodowców górskich zwiększają stopniowo zasięg by osiągnąć postglacjalne maksimum podczas małej epoki lodowej (1300 do 1850 r.). Dlatego późny holocen określany jest także jako neoglacjał.

Podział holocenu

[edytuj | edytuj kod]

Na podstawie badań paleobotanicznych, głównie analiz pyłkowych (polegających na procentowym określeniu udziału pyłków roślin w osadach głównie jeziornych i torfowych – gdyż tam zachowują się najlepiej) podzielono holocen na okresy klimatyczne (Klasyfikacja Blytta-Sernandera) o nazwach odpowiadającym chronozonom według chronologii skandynawskiej zaproponowanej przez Mangerud i in. w 1974[4]:

  • 2500 14
    C
    BP do dzisiaj – subatlantyk – okres subatlantycki
  • 5000–2500 14
    C
    BP – subboreał – okres subborealny (oziębienie, potem cieplej)
  • 8000–5000 14
    C
    BP – atlantyk – okres atlantycki (ciepło, wilgotno)
  • 9000–8000 14
    C
    BP – boreał – okres borealny (zimno, sucho, coraz cieplej)
  • 10 000–9000 14
    C
    BP – preboreał – okres preborealny

To pierwsza propozycja podziału holocenu oparta na datach radiowęglowych. Okrągłe daty w tysiącach lat wzbudziły zastrzeżenia, poszczególne przedziały czasowe tych faz zostały później mocno skrytykowane i zmodyfikowane.

W lipcu 2018 r. Międzynarodowa Komisja Stratygrafii zaakceptowała podział holocenu na trzy piętra[5]:

  • megalajańskie (4200–nadal) – początek związany z gwałtowną suszą i stepowieniem terenów uprawnych[5],
  • northgripiańskie (8300–4200) – związane z ochłodzeniem klimatu najprawdopodobniej na skutek wlania do oceanów wód roztopowych z lądolodów[5],
  • grenlandzkie (11700–8300) – związane z globalnym ociepleniem kończącym plejstocen[5].

Geologia

[edytuj | edytuj kod]

W ujęciu globalnym zanik lądolodu spowodował odciążenie litosfery i uaktywnienie procesów glaciizostazji. Wraz z ustąpieniem lądolodu skandynawskiego doszło do powstania misy Bałtyku.

W holocenie powstały osady rzeczne: żwiry, piaski, muły, mady, jeziorne: kreda jeziorna, gytie, torfowiskowe – torfy i namuły torfiaste, eoliczne – wydmy, a także: gliny, osady stokowe oraz gleby.

W holocenie strefy klimatyczne przesuwają się na północ, dochodzi też do znacznych zmian roślinności i gleby. Współczesna flora Polski ukształtowała się właśnie w holocenie, po ustąpieniu lodowców z terenu Polski. Jednak niektóre rośliny flory wysokogórskiej Polski są reliktami plejstoceńskimi.

Nastąpiło wymieranie gatunków przystosowanych do życia w dotychczasowych warunkach (mamuty, nosorożce włochate). Udomowiono wiele gatunków zwierząt. Rozwój cywilizacyjny powoduje zmiany w środowisku.

Kalendarium

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Mike Walker i inni. Formal definition and dating of the GSSP (Global Stratotype Section and Point) for the base of the Holocene using the Greenland NGRIP ice core, and selected auxiliary records. „Journal of Quaternary Science”. 1 (24), s. 3-17, 2009. 
  2. Joerin U.E., Stocker T.F., Schlüchter Ch.: Multicentury glacier fluctuations in the Swiss Alps during the Holocene.. 2006. (ang.).
  3. Mayewski P.A., Rohling E., Stager C., Karlén W., Maasch K., Meeker L.D., Meyerson E., Gasse F., van Kreveld S., Holmgren K., Lee-Thorp J., Rosqvist G., Rack F., Staubwasser M., Schneider R.: Holocene climate variability.. 2004. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-12-22)]. (ang.).
  4. Adam Walanus: Wiek rzeczywisty granic chronozon wyznaczonych w latach radiowęglowych. [dostęp 2009-01-11].
  5. a b c d Tomasz Ulanowski, Witajcie na nowym piętrze geologicznym – megalajańskim [online], wyborcza.pl, 23 lipca 2018 [dostęp 2018-07-24].
  6. a b International Programs – People and Households – U.S. Census Bureau [online], www.census.gov [dostęp 2017-11-23].
  7. Anil K. Gupta i inni Origin of agriculture and domestication of plants and animals linked to early Holocene climate amelioration, Current Science, Tom 87, Nr. 1, 10 lipca 2004 59. Indian Academy of Sciences.
  8. Gorman C. (1971) The Hoabinhian and After: Subsistence Patterns in Southeast Asia during the Late Pleistocene and Early Recent Periods. World Archaeology 2: 300–320
  9. Matti Tikkanen i Juha Oksanen. Late Weichselian and Holocene shore displacement history of the Baltic Sea in Finland. „Fennia”. 1-2 (180), 2002.  (uwaga wszystkie daty w artykule to daty radiowęglowe)