Miasto zamknięte
Miasto zamknięte (ros. ЗАТО – Закрытые административно-территориальные образования; ZATO - zakrytyje administratiwno-tierritorialnyje obrazowanija; pol. zamknięta struktura administracyjno-terytorialna) – określenie miasta lub osiedla, o ograniczeniach w przemieszczaniu się i zamieszkaniu, szczególnie w krajach byłego Związku Radzieckiego i obecnie Federacji Rosyjskiej. Obecnie istnieją przede wszystkim 2 rodzaje miast zamkniętych: z uwagi na znaczenie militarne i atomistykę.
Miasta zamknięte posiadały zakonspirowane nazwy, nawiązujące do nazw rejonów, w jakich były usytuowane, zazwyczaj nazwy te składały się z nazwy najbliższego dużego miasta i liczby, np. Tomsk-7, Krasnojarsk-45 itd. Miasta te były wówczas tajne i nie pojawiały się na żadnych oficjalnych mapach aż do roku 1992, kiedy ówczesny prezydent Rosji Borys Jelcyn zarządził, że miasta te mogą zostać odtajnione oraz mogą powrócić do swoich historycznych nazw (np. Tomsk-7 zmieniono na Siewiersk). Nadal jednak występują restrykcje w odwiedzaniu tychże miast.
Oprócz restrykcji dotyczących przemieszczania się, zakonspirowane były tu też numery i nazwy ulic, szkół itd. Oprócz problemów związanych z ich opuszczaniem, były też pewne zalety: zarobki były tu wyższe niż na zewnątrz, niska przestępczość, bardzo dobra opieka socjalna, w sklepach dostępne były towary deficytowe gdzie indziej niedostępne.
Oprócz istniejących ZATO były też miasta zamknięte z uwagi na ich znaczenie strategiczne, np. Kaliningrad, Sewastopol, Władywostok (bazy wojskowe), Gorki (ośrodek przemysłu zbrojeniowego) i Perm (otwarte w 1987).
ZSRR i Rosja
Wraz z powstaniem Federacji Rosyjskiej ZATO zostały odtajnione. Obecnie jest 45 ZATO, w których mieszka 1.345 tys. osób. Liczba ZATO ulega zmniejszeniu, jednak od 30 października 2001, pomimo nieposiadania takiego statusu, zostały dla obcokrajowców (z wyjątkiem obywateli Białorusi) zamknięte miasta: Norylsk, Dudinka, Igarka, Tałnach i Kajerkan. Część ZATO jest otwarta na inwestycje zagraniczne przy ruchu obcokrajowców tylko za pozwoleniem – dotyczy to sfery atomistyki i miast zrzeszonych w ramach amerykańsko-rosyjskiej inicjatywy NCI (Nuclear Cities Initiative).
Obecnie lista ZATO w Federacji Rosyjskiej:
- 10 miast RosAtomu (Federalnej Agencji Energii Atomowej):
- Żeleznogorsk (Железногорск, Красноярский край)
- Zariecznyj (Заречный, Пензенская область)
- Zielenogorsk (Зеленогорск, Красноярский край)
- Lesnoj (Лесной, Свердловская область)
- Nowouralsk (Новоуральск, Свердловская область)
- Oziorsk (Озёрск, Челябинская область)
- Sarow (Саров, Нижегородская область)
- Siewiersk (Северск, Томская область)
- Snieżynsk (Снежинск, Челябинская область)
- Triochgornyj (Трёхгорный, Челябинская область)
- ZATO Ministerstwa Obrony:
- bazy morskie marynarki wojennej:
- Widiajewo (Видяево, Мурманская область)
- Bolszoj Kamień (Большой Камень, Приморский край)
- Wiluczynsk (Вилючинск, Камчатская область)
- Gadżijewo pod nazwą ZATO Skalistyj (Гаджиево, ЗАТО «Скалистый», Мурманская область)
- Zaoziorsk (Заозёрск, Мурманская область)
- Ostrownoj (Островной, Мурманская область)
- Polarnyj (Полярный, Мурманская область)
- Siewieromorsk (Североморск, Мурманская область)
- Snieżnogorsk (Снежногорск, Мурманская область)
- Fokino (Фокино, Приморский край)
- bazy wojsk rakietowych strategicznego znaczenia:
- Gornyj (Горный, Читинская область)
- Zwiozdnyj (Звёздный, Пермский край)
- Kiedrowyj (Кедровый, Красноярский край)
- Komarowskij (Комаровский, Оренбургская область)
- Łokomotiwnyj (Локомотивный, Челябинская область)
- Mołodiożnyj (Молодёжный, Московская область)
- Oziornyj (Озёрный, Тверская область)
- Pierwomajskij (Первомайский, Кировская область)
- Swietłyj (Светлый, Саратовская область)
- Swobodny (Свободный, Свердловская область)
- Sibirskij (Сибирский, Алтайский край)
- Sołnecznyj (Солнечный, Красноярский край)
- Uralskij (Уральский, Свердловская область)
- bazy kosmiczne:
- Znamiensk (Знаменск, Астраханская область)
- Krasnoznamiensk (Краснознаменск, Московская область)
- Mirnyj (Мирный, Архангельская область)
- Sołnecznyj (Солнечный, Тверская область)
- Uglegorsk (Углегорск, Амурская область)
- produkcja i unieszkodliwianie broni chemicznej:
- Michałjowskij (Михайловский, Саратовская область)
- Szichany (Шиханы, Саратовская область)
- znaczenie wojenne:
- broń laserowa:
- Radużnyj (Радужный, Владимирская область)
- budownictwo obiektów podziemnych:
- bazy morskie marynarki wojennej:
Oprócz tego status ZATO straciło osiedle Wułkannyj czyli Pietropawłowsk Kamczacki-35 (Вулканный, Петропавловск-Камчатский-35, Мирный, Елизовский район Камчатской области). Oprócz tego miasta zamknięte znajdowały się także na terenie Kazachstanu: Bajkonur, Proziorsk, Stiepnogorsk, w Kirgistanie Majłu Su (Майлуу Суу).
Specjalny status miast zamkniętych mają tzw. naukogrady (Наукоград), podlegające prezydentowi Federacji Rosyjskiej.
Ukraina
Na terenie Ukrainy status miasta zamkniętego miały Sewastopol i Dniepropietrowsk (do połowy lat 90. XX w.).
Polska
W Polsce miasta zamknięte związane były z przebywaniem wojsk Związku Radzieckiego i jego bazami wojskowymi w ramach tzw. Północnej Grupy Wojsk. Najbardziej znanym przykładami jest Borne Sulinowo i Świętoszów, zajętymi przez wojska radzieckie m.in. na mocy "Umowy o statusie prawnym wojsk radzieckich czasowo stacjonujących w Polsce" z 17 grudnia 1956. W 1966 wojska radzieckie stacjonowały w 76 miejscowościach, w listopadzie 1989 wojska radzieckie użytkowały 6 300 różnych budynków, w tym 1 400 mieszkalnych, 13 lotnisk wojskowych (w tym pięć zapasowych), 1 bazę morską w Świnoujściu, 23 bocznice kolejowe o łącznej długości 64 km, a także 4 poligony wojskowe zajmujące razem 58 000 ha – razem około 70 000 ha obszaru Polski. W okresie od 8 kwietnia 1991 do 17 września 1993 zostały wycofane wszystkie oddziały rosyjskie z Polski.
Linki zewnętrzne
- Lista miast zamkniętych w Rosji (ros.)
- Russia’s closed cities are open and shut case – Russia Journal (ang.)
- NCI website (ang.)
- Secret Cities Globalsecurity.org (ang.)