Żeleznogorsk (Kraj Krasnojarski)
56°15′N 93°32′E/56,250000 93,533333
| |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kraj | |||||
| Mer |
Wadim Miedwiediew | ||||
| Powierzchnia |
112 km² | ||||
| Wysokość |
150 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2020) • liczba ludności |
| ||||
| Nr kierunkowy |
(+7) 39197 | ||||
| Kod pocztowy |
662970 | ||||
Położenie na mapie Kraju Krasnojarskiego  | |||||
Położenie na mapie Rosji  | |||||
| 56°15′N 93°32′E/56,250000 93,533333
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Żeleznogorsk (ros. Железногорск) – miasto zamknięte w azjatyckiej części Rosji, w Kraju Krasnojarskim, pozostające w gestii Federalnej Agencji Energii Atomowej Rosatom (ros. Государственная корпорация по атомной энергии „Росатом”)[1], w czasach Związku Radzieckiego znajdował się tu kluczowy zakład produkcji plutonu, obecnie miasto znane jest z produkcji satelitów łączności. Budowane od 1950 roku, prawa miejskie uzyskało w 1954. Utajnione do 1992 roku.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
W czasach Związku Radzieckiego, z uwagi na tajny charakter miasta i znajdujących się w nim obiektów, Żeleznogorsk funkcjonował pod następującymi nazwami i kryptonimami wojskowymi[2]:
- Zakład 9 (ros. п/я 9),
- Dziewiątka,
- Skrytka pocztowa nr 9 (ros. Почтовый ящик №9),
- Krasnojarsk-26 lub Krasnojarsk-25, od pobliskiego miasta Krasnojarska,
- Socgorod (ros. Соцгород),
- Atomgrad (ros. Атомград).
Do 1956 roku najczęściej używano nazwy „Dziewiątka” lub „Skrytka pocztowa nr 9”. W latach 1956–1992 roku używano nazw Krasnojarsk-25 lub Krasnojarsk-26. 14 lipca 1992 roku miasto oficjalnie przemianowano na Żeleznogorsk[3].
Symbolem Żeleznogorska jest niedźwiedź próbujący rozszczepić jądro atomu. Herb i flaga zostały zatwierdzone przez radę Żeleznogorska 30 października 2012 roku[4].
Lokalizacja[edytuj | edytuj kod]
Żeleznogorsk leży około 27 km na północny wschód od Sosnowoborska, w dorzeczu rzeki Jenisej, na brzegach rzek Kantat i Bajkał, będącymi prawobrzeżnymi dopływami Jeniseju, 65 km na północny wschód od Krasnojarska. Część miasta graniczy z brzegami rzeki Jenisej. Najbardziej oddalone punkty Żelaznogorska dzieli 14 km. Na terenie miasta znajduje się jezioro Gorodskoje. Główna ulica Lenina prowadzi do centralnego placu im. Lenina. Odległość do granicy z Mongolią wynosi 580 km w linii prostej.
Sytuacja prawna[edytuj | edytuj kod]
Do 1992 roku miasta nie było na mapach cywilnych[5]. W 1992 roku, na podstawie decyzji ówczesnego prezydenta Federacji Rosyjskiej Borysa Jelcyna, lokalizacja zamkniętych miast została odtajniona. Nadano im wówczas nazwy, zastępujące numery identyfikacyjne lub kryptonimy wojskowe[6].
Nie wolno wjeżdżać na jego teren bez przepustki wydawanej przez władze. W 1996 roku przeprowadzono referendum w sprawie zlikwidowania statusu miasta zamkniętego. Jego mieszkańcy byli przeciwni[5].
Na podstawie decyzji władz Kraju Krasnodarskiego nr N 10-4765 z 10 czerwca 2010 roku do terenu miasta zamkniętego zostały włączone pobliskie osiedla, to jest Dogonowo, Nowyj Putʹ, Podgornyj, Tartat i wieś Sziwera[2][7]. Żeleznogorsk jest administracyjnym centrum zamkniętego okręgu.
W 2020 roku populacja okręgu (Żeleznogorska i dołączonych wsi) wynosi 91 379 mieszkańców. W 2010 roku – 93 841 mieszkańców, w 2002 – 102 620 mieszkańców[potrzebny przypis].
Przyczyny zamknięcia miasta[edytuj | edytuj kod]
Na terenie Żeleznogorska znajduje się zakład o nazwie „Kombinat Górniczo-Chemiczny” (Gorno-Chimiczeskij Kombinat)[1][8], zlokalizowany około 200 metrów pod ziemią, co miało stanowić zabezpieczenie przed atakiem jądrowym[1]. Kombinat produkował pluton na potrzeby wojskowe. W czasie zimnej wojny jedna trzecia plutonu wykorzystywanego przez ZSRR do produkcji broni pochodziła z Żeleznogorska[5].
Produkcję wstrzymano w latach dziewięćdziesiątych, po rozpadzie Związku Radzieckiego. Od tego czasu reaktor ADE-2 był wykorzystywany wyłącznie do produkcji energii cieplnej i energii elektrycznej na potrzeby Żeleznogorska[9]. W 2010 roku reaktor jądrowy ADE-2 został zamknięty, w związku z deklaracją, którą Dmitrij Miedwiediew złożył na obradach 46 państw podczas szczytu bezpieczeństwa nuklearnego w Waszyngtonie[9].
Ponadto w mieście znajdują się zakłady chemiczne i centrum badań naukowych na potrzeby przemysłu jądrowego. W Żeleznogorsku ma również siedzibę przedsiębiorstwo OAO Informacyonnyje sputnikowyje sistiemy imieni akadiemika M.F. Rieszetniowa. Firma ta jest producentem satelitów łączności, nawigacyjnych i geodezyjnych. Szacuje się, że około 2/3 wszystkich satelitów umieszczonych na orbicie przez ZSRR i Rosję zostało wyprodukowane przez to przedsiębiorstwo[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Historia Żeleznogorska jest bezpośrednio związana z rozwojem przemysłu atomowego Rosji. Pod koniec lat czterdziestych w ZSRR budowano obiekty na potrzeby przemysłu atomowego i jądrowego. Zakłady lokalizowano w pobliżu rzeki lub jeziora, aby urządzenia chłodzące mogły pobierać wodę z naturalnych zbiorników, z dala od granic kraju, na terenach nieaktywnych sejsmicznie[3].
Rada Ministrów ZSRR postanowiła wybudować nad Jenisejem kompleks produkcyjny plutonu do celów wojskowych. W maju 1949 roku pracownicy naukowego instytutu z Leningradu (obecnie Petersburg) wybrali lokalizację do budowy zakładu na terenie dzisiejszego Żeleznogorska[3].
26 lutego 1950 roku Józef Stalin zatwierdził budowę fabryki numer 815, którą rozpoczęto w marcu tego samego roku. Do budowy zostali skierowani więźniowie pobliskich łagrów[3][10]. Latem 1950 roku więźniowie rozpoczęli prace górnicze i wykopy, niezbędne do umieszczenia fabryki pod ziemią, w październiku ukończyli linię kolejową, łączącą przyszłą fabrykę z Krasnojarskiem[3]. Przedsiębiorstwo „Kombinat Górniczo-Chemiczny”, zostało podporządkowane radzieckiemu Ministerstwu Obrony i powstał tu gułag[10]. Cały kompleks przemysłowy, o rozległości porównywalnej z moskiewskim metrem, umieszczono 200 metrów pod ziemią. Do 1953 roku więźniowie zbudowali zaplecze administracyjne, kino, trzy szkoły, domy dla przyszłych mieszkańców oraz przygotowali kamieniołom.
7 marca 1954 roku osada przy fabryce nr 815 uzyskała prawa miejskie i została nazwana Żeleznogorsk (oficjalnie nazwa nie była używana do 1992 roku)[3].
19 sierpnia 1958 roku uruchomiono pierwszy reaktor. W 1964 roku uruchomiono reaktor ADE-2. Wytwarzane przez niego ciepło wykorzystywano do ogrzewania miasta[11][3].
Pomniki i obiekty[edytuj | edytuj kod]
Na terenie Żeleznogorska znajdują się następujące pomniki[12]:
- Lenina (pomnik odsłonięto w 1960 roku),
- Obelisk ku czci budowniczych miasta, odsłonięty w 1975 roku,
- Pomnik zwycięstwa, odsłonięty w 1980 roku,
- Popiersie Zoi Kosmodiemjanskiej, odsłonięte w 1982 roku,
- Pomnik Siergieja Korolowa, odsłonięty w 1990 roku.
W mieście znajduje się cerkiew Michała Archanioła.
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Pomnik z dawną nazwą miasta Krasnojarsk-26. -
Budynek ratusza. -
Centrum produkcji satelitów komunikacyjnych. -
Cerkiew Michała Archanioła. -
Plac imienia Lenina. -
Pomnik zwycięstwa. -
Przepustka do miasta. -
Pomnik Lenina. -
Siedziba Kombinatu Górniczo-Chemicznego. -
Brama wjazdowa z punktem kontroli przepustek.
.JPG)
.JPG)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Miasta, których nie ma. Tajemnice tajnych atomowych miejscowości w Rosji [online], www.energetyka24.com [dostęp 2020-11-20].
- ↑ a b c О городе [online], www.admk26.ru [dostęp 2020-11-20].
- ↑ a b c d e f g ЗАТО город Железногорск, Энциклопедия Красноярского края, 2016.
- ↑ Символика [online], www.admk26.ru [dostęp 2020-11-20].
- ↑ a b c Wirtualna Polska Media S.A, Zamknięte miasto, produkowało pluton do bomb atomowych: Krasnojarsk-26, Żeleznogorsk, Rosja [online], tech.wp.pl, 3 maja 2017 [dostęp 2020-11-20] (pol.).
- ↑ Zamknięte miasta w Rosji, których nigdy nie odwiedzisz. Przez długi czas ich istnienie ukrywano przed światem [online], gazetapl [dostęp 2020-11-20] (pol.).
- ↑ О перечне административно-территориальных единиц и территориальных единиц Красноярского края (с изменениями на 31 октября 2019 года), Закон Красноярского края от 10 июня 2010 года №10-4765, Закон Красноярского края от 28 июня 2010 года №10-4765 [online], docs.cntd.ru [dostęp 2020-11-20].
- ↑ Redakcja, Syberia – atomowy śmietnik świata [online], Dziennik Polski, 18 marca 2002 [dostęp 2020-11-20] (pol.).
- ↑ a b Rosja zamknęła ostatni reaktor jądrowy [online], Nauka w Polsce [dostęp 2020-11-20] (pol.).
- ↑ a b Сергей Солдатов, Наталья Солдатова, Валерий Солдатов: Железногорск. [w:] Народная энциклопедия городов и регионов России «Мой Город» [on-line]. [dostęp 2015-12-10]. (ros.).
- ↑ Железногорск снова отапливается от реактора (ru). [dostęp 2022-08-03]
- ↑ Памятники [online], www.admk26.ru [dostęp 2020-11-20].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia budynków nieczynnego zakładu betonowego z czasów ZSRR
- Film Rosatomu prezentujący obiekty znajdujące się pod ziemią
- Archiwalne nagrania z lat sześćdziesiątych
- ↑ a b Miasto zamknięte w jurysdykcji władz Federacji (poza jurysdykcją władz kraju czy rejonu)
- ↑ od 1 stycznia 2007 rejony Kraju Krasnojarskiego