Mikołajek płaskolistny

Mikołajek płaskolistny

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	mikołajek
Gatunek	mikołajek płaskolistny
Nazwa systematyczna
Eryngium planum L. Sp. pl. 1:233. 1753

Mikołajek płaskolistny (Eryngium planum L.) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny selerowatych. Rodzimy obszar jego występowania to środkowa i wschodnia Europa oraz zachodnia i środkowa Azja. W Polsce dość rzadki. Występuje w niektórych rejonach na niżu, na ogół rzadko, częstszy wzdłuż dolin Odry i Wisły.

Rozmieszczenie geograficzne

Jako gatunek rodzimy występuje w środkowej i wschodniej Europie – na wschód od Niemiec, Austrii i krajów byłej Jugosławii na wschód. W Azji rośnie w zachodniej Syberii, Mongolii, Kazachstanie i w zachodnich Chinach. Introdukowany został do północnej Europy (Półwysep Skandynawski, Wyspy Brytyjskie), do wschodniej Rosji (Kraj Nadmorski i Jakucja) oraz do Ameryki Północnej (południowa Kanada i północna część Stanów Zjednoczonych).

W Polsce gatunek rozmieszczony bardzo nierównomiernie – dość pospolity wzdłuż doliny Wisły i Bugu, na Kujawach, Wyżynie Lubelskiej i w Niecce Nidziańskiej, spotykany także w rejonie doliny Odry na Dolnym Śląsku, poza tym na bardzo rozproszonych stanowiskach; brak go na obszarach górskich. W niektórych miejscach rośnie zawleczony.

Morfologia

Kwiatostan

Liście

Pokrój

Roślina zielna o pędzie podziemnym w postaci zgrubiałego, pionowego kłącza, z którego wyrastają prosto wzniesione łodygi górą rozgałęziające się i tu zwykle niebiesko nabiegłe. Osiąga wysokość przeważnie 30–60 cm (rzadziej do 100 cm).

Liście

Wszystkie są skórzaste, ale wyraźnie odmiennego kształtu są odziomkowe liście dolne i łodygowe (heterofilia). Dolne są długoogonkowe, niepodzielone, jajowato okrągłe z sercowatą nasadą, ciemnozielone, z brzegiem kolczasto ząbkowanym. Górne liście są siedzące o uszastych nasadach, o blaszce palczasto 3–5-siecznej, z odcinkami wąskimi, kolczasto piłkowanymi na brzegach, niebieskosine.

Kwiaty

Zebrane w liczne główki na szczytach odgałęzień pędu. Kwiatostany wsparte są 5–8 wąsko lancetowatymi podsadkami, na brzegu odlegle kolczastymi. Główki są kulistawe lub jajowate, o wysokości do 1,5 cm. Poszczególne kwiaty wsparte są przysadkami, które w dolnej części kwiatostanu są trójkończyste, a w górnej całobrzegie. Działki kielicha są lancetowate, na szczycie z kolcem, dłuższe od korony. Korony kwiatów są niebieskie, rzadziej białawe; jajowate płatki na szczycie mają frędzlowatą łatkę.

Owoce

Rozłupnie do połowy pokryte ostrymi łuskami.

Gatunek podobny

W Europie Środkowej może być mylony z mikołajkiem polnym Eryngium campestre, który różni się szarozielonym kolorem pędów i białawymi kwiatami, podzielonymi dolnymi liśćmi, łodygą rozgałęziającą się od nasady.

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do września. Kwiaty owadopylne, zapylane przez trzmiele, pszczoły i motyle. Owoce rozsiewane są przez zwierzęta (zoochoria). Ziele i korzeń zawierają olejki eteryczne, saponiny, garbniki.

Rośnie na suchych murawach i pastwiskach, na przydrożach i odłogach.

Zastosowanie i uprawa

• Roślina ozdobna: uprawiany ze względu na ładne kwiatostany i niebiesko-sine ubarwienie rośliny. Stąd w uprawie obecny jest zwłaszcza w intensywnie niebiesko wybarwionych odmianach ('Balukappe', 'Blue Dwarf'). Bywa wykorzystywany na suche bukiety.
• Sposób uprawy: uprawia się go z nasion, które wysiewa się w marcu-kwietniu do inspektów. Na stałe miejsce wysadza się w czerwcu-lipcu. Wymaga słonecznego stanowiska i suchej, piaszczystej gleby.