Obraz Matki Boskiej z Koźla
| |
| Miejsca kultu | |
|---|---|
| Sanktuarium |
Kościół św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej w Kędzierzynie-Koźlu |
| Początek kultu | |
| Czas powstania wizerunku |
ok. 1420–1430 |
| Autor |
nieznany |
| Technika wykonania | |
| Styl | |
Obraz Matki Boskiej z Koźla (również Obraz Matki Bożej z Koźla lub Obraz Madonny kozielskiej[1]) – wizerunek przedstawiający Maryję z Dzieciątkiem w typie hodegetrii, znajdujący się w parafialnym kościele św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej w Kędzierzynie-Koźlu, będący najstarszym obrazem maryjnym w diecezji opolskiej[2]. Obraz otoczony jest lokalnym kultem religijnym i uważany za cudowny[3].
Historia obrazu[edytuj | edytuj kod]
Obraz Matki Boskiej z Koźla powstał w latach 1420–1430[1] w Czechach, najprawdopodobniej w Ołomuńcu[4]. Jest odległym naśladownictwem obrazu bizantyjskiego. Należy do grupy hodegetrii, do której zaliczany jest także m.in. obraz Matki Boskiej Częstochowskiej czy obraz Matki Boskiej Opolskiej[a]. Z badań historyków sztuki wynika, że z obrazem Madonny kozielskiej bardzo blisko spokrewniony jest obraz Matki Boskiej Bytomskiej[1][5]. Hodegetria bytomska albo stanowi kopię kozielskiej, albo też obie mają ten sam pierwowzór[1].
Wizerunek kozielski jest prawdopodobnie najstarszym maryjnym obrazem z grupy tzw. Madonn piekarskich[4]. Nie jest znany ani artysta, który go wykonał, ani sposób czy okoliczności, w jakich trafił on do kościoła w Koźlu[3]. Umieszczony został w najstarszej części kościoła, którą jest kaplica Najświętszej Maryi Panny, najprawdopodobniej przed 1480, kiedy to przy kaplicy powołano bractwo Nawiedzenia NMP[6].
Z protokołu wizytacyjnego kościoła z 1713 wynika, że obraz okryty został srebrnymi koronami oraz srebrną szatą wysadzaną kamieniami szlachetnymi, ufundowanymi przez nieznaną osobę[6]. W 1938 przeprowadzono gruntowny remont kaplicy, podczas którego zza przeszklenia obrazu wymontowano zdobiące obraz korony i szaty, które ponownie zostały nałożone już po II wojnie światowej[7].
Kult obrazu zapoczątkowano już w XV wieku[3]. Od 1996 przed obrazem odbywają się nabożeństwa do Matki Bożej z Koźla, początkowo raz w miesiącu, a obecnie w każdą środę, zazwyczaj o godz. 17:30[3]. Ówczesny proboszcz parafii ks. dr Alfons Schubert ułożył specjalną modlitwę do Matki Bożej z Koźla, która została zaaprobowana 3 listopada 1999 roku za zezwoleniem kurii opolskiej[8].
28 maja 2003 kopia wizerunku Matki Boskiej z Koźla, wykonana przez miejscowego artystę Grzegorza Fuławkę, została przekazana papieżowi św. Janowi Pawłowi II podczas parafialnej pielgrzymki do Watykanu[9].
Z początkiem XXI wieku zaobserwowano proces niszczenia obrazu, w wyniku czego podjęto decyzję o gruntownej konserwacji przez nyskiego konserwatora Andrzeja Marka Barskiego, którą ukończono 29 lutego 2004. W trakcie prac konserwatorskich zdemontowano z sukni Matki Bożej zdobiące ją 34 srebrne sześcioramienne gwiazdy[5][10]. Odrestaurowany obraz umieszczono w nowo zaprojektowanym ołtarzu w centralnej części kaplicy Matki Bożej, w specjalnej oszklonej gablocie, rezygnując jednocześnie ze zdobiących obraz wcześniej srebrnych koron i szat. Odrestaurowany wizerunek został poświęcony przez opolskiego biskupa pomocniczego Jana Kopca[11].
29 maja 2020 Poczta Polska wprowadziła do obiegu okolicznościową kartkę pocztową z wizerunkiem Matki Boskiej z Koźla w nakładzie 8000 sztuk, projektu Jana Konarzewskiego[12], wraz z okolicznościowym datownikiem[13].
O historii kozielskiego obrazu opowiadają dwie legendy zanotowane przez Theophila Konietznego w 1934[3].
Opis obrazu[edytuj | edytuj kod]
Obraz namalowany został techniką temperową na desce lipowej. Tło obrazu jest złote, z widocznymi nimbami wokół głów obu postaci. Od czasu konserwacji z 2004 tło jest jednolite.
Matka Boża[edytuj | edytuj kod]
Głowa Matki Bożej osadzona jest na krótkiej szyi, twarz pociągła, o małych, skośnych oczach, wąskim nosie i drobnych ustach. Twarz Maryi wyróżnia się specyficznym wyrazem spośród innych wizerunków Madonn piekarskich posiadających łagodne, refleksyjne oblicze[1]. Ukośne łuki brwiowe i zmarszczone czoło nadają jej rysom wyraz tragicznego zatroskania, który upodabnia ją do wizerunków Matki Boskiej Bolesnej[1]. Maryja jest okryta ciemną chustą w typie bizantyńskiego maforionu, z czerwono-brunatną podszewką i lamowaniem ozdobionym perłami. Chusta spięta jest kwadratową zaponą. Brzeg prawego rękawa oblamowany jest złotą bortą. Dłoń prawej ręki z rozwartym kciukiem spoczywa na piersi, wskazując na Dzieciątko. Natomiast lewa ręka Madonny, z palcami dłoni tworzącymi kształtem literę M (symbol Maryi), podtrzymuje siedzące na niej Dzieciątko.
Jezus Chrystus[edytuj | edytuj kod]
Dzieciątko o majestatycznej twarzy i kręconych włosach, ubrane w brązową szatę ze złotymi ornamentami, jest zwrócone ku matce. W lewej dłoni trzyma księgę[b], skierowaną w dół i opartą na lewym kolanie. Prawą rękę skierowaną ma ku górze w geście błogosławieństwa, jednocześnie dotyka nią lekko chusty Maryi.
Ozdoby obrazu[edytuj | edytuj kod]
Okazałą ozdobą obrazu są dwie korony oraz srebrna szata (płaszcz), złożona z trzech elementów[7].
Szata wykonana jest z blachy ozdobionej na całej powierzchni repusowanymi ornamentami i lamówkami na wewnętrznych krawędziach. Płaszcz wysadzany jest niesymetrycznie 80 kamieniami szlachetnymi i ozdobiony zapinkami (broszkami) Maryi i Dzieciątka[7].
Korony mają kształt krzyżujących się półkoli, które zwieńczone są na szczycie kulką z krzyżykiem. Na każdym półkolu umieszczono kamień szlachetny, a pozostałe kamienie rozmieszczono na okrągłych łożach na obwodzie koron. Widocznych jest pięć kamieni na łożu Maryi i trzy na łożu Dzieciątka. Obecnie ozdoby są zdemontowane z obrazu.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Prof. Michał Walicki w swojej pracy opublikowanej w 1937 wraz z Emilem Szramkiem i Tadeuszem Dobrowolskim na temat cykli obrazów przedstawiających Madonny z Dzieciątkiem na Śląsku zaliczył Madonnę z Koźla do grupy Madonn Piekarskich (→ Dobrowolski 1937 ↓).
- ↑ Księga w chrześcijańskiej ikonografii ma kilka znaczeń: w rękach Chrystusa Pantokratora może odnosić się do Apokalipsy, zamknięta księga symbolizuje dziewiczość Maryi, w dłoniach małego Jezusa symbolizuje słowo Boże i jego naukę, czasami te księgi Starego Testamentu, gdzie znajdują się zapowiedzi nadejścia Chrystusa lub Ewangelię jako naukę życia i Męki Pańskiej. W ikonografii judeochrześcijańskiej symbolizuje Dziesięcioro Bożych Przykazań, Ewangelię, wreszcie Apokalipsę. Na ikonach księga lub zwoje w dłoniach Pantokratora lub małego Jezusa symbolizują nauki i Prawo przez niego głoszone (→ Nouwen i Węcławik 1998 ↓; Dzięcioł 1997 ↓, s. 103–133; Popova, Cortesi i Smirnova 2003 ↓, s. 115).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Bogdan Blajer, Matka Boża Pajęczańska w kontekście Madonn Piekarskich, [w:] Urząd Miasta i Gminy Pajęczno [online], pajeczno.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-12-04] (pol.).
- ↑ Andrzej Kerner, Wielkie wydarzenia i codzienna troska, „Gość Niedzielny”, Nr 33/910, Opole, 11 kwietnia 2004, s. 32.
- ↑ a b c d e Obraz Matki Boskiej z Koźla [online], parafiakozle.pl [zarchiwizowane z adresu 2021-09-26] (pol.).
- ↑ a b Andrzejczak 2002 ↓, s. 19–20.
- ↑ a b Andrzejczak 2002 ↓, s. 20.
- ↑ a b Gröger i Jureczko 2004 ↓, s. 14–15.
- ↑ a b c Gröger i Jureczko 2004 ↓, s. 15.
- ↑ Alfons Schubert, Modlitwa do Matki Boskiej z Koźla, parafiakozle.pl [dostęp 2015-04-04] [zarchiwizowane 2015-04-09] (pol.).
- ↑ Grzegorz Fuławka, Fotoreportaż z powstawania kopii obrazu "Matka Boska z Koźla" - daru dla Jana Pawła II, [w:] Malarstwo artystyczne [online], fulawka.pl [zarchiwizowane z adresu 2021-12-29] (pol.).
- ↑ Baldy 1983 ↓, s. 13 (fotografia).
- ↑ Gröger i Jureczko 2004 ↓, s. 156.
- ↑ 2020.05.29. Matka Boża z Koźla, [w:] Katalog Znaków Pocztowych [online], kzp.pl [zarchiwizowane z adresu 2020-10-17].
- ↑ Datowniki okolicznościowe 2020 r. (2020.05.29, Kędzierzyn-Koźle 4, Matka Boża z Koźla), [w:] Katalog Znaków Pocztowych [online], kzp.pl [zarchiwizowane z adresu 2021-11-20].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Henryka Andrzejczak, Gotycki wizerunek Bytomskiej Madonny. Przyczynek do dziejów obrazu i kultu. (PDF), t. 15, Katowice: Gnome, 2002 (Śląskie Miscellanea), s. 15–30, ISBN 83-87819-17-4 [zarchiwizowane z adresu 2020-06-06].
- Stefan Baldy, Matka Boska Opolska, Opole: Wyd. Świętego Krzyża, 1983, OCLC 915817888.
- Tadeusz Dobrowolski, Rzeźba i malarstwo gotyckie w Województwie śląskim, Katowice: Wydawnictwa Muzeum śląskiego w Katowicach, 1937, OCLC 34138263.
- Alina Dzięcioł: Książka jako symbol Słowa Bożego i nauki Chrystusa. W: Książka jako symbol w kulturze polskiej XVII wieku. Warszawa: Arx Regia, 1997. ISBN 83-7022-070-3. OCLC 243902371.
- Josef Gröger, Grzegorz Jureczko, Kościoły, klasztory i kaplice miasta i dawnej twierdzy Koźle, Heilbad Heiligenstadt 2004, ISBN 3-935330-15-4, OCLC 749650067.
- Henri J. M. Nouwen, Józef Franciszek Węcławik: Ujrzeć piękno Pana modląc się z ikonami. Warszawa: Wydawnictwo Księży Werbistów „Verbinum”, 1998. ISBN 83-7192-042-3. OCLC 749845836.
- Olga Popova, Paola Cortesi, Engelina S. Smirnova: Ikony (ikony różnych kręgów kulturowych od VI w. po czasy współczesne). Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 2003. OCLC 633738391.