Oskrzelka niwalna
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
oskrzelka niwalna |
| Nazwa systematyczna | |
| Nephromopsis nivalis (L.) Divakar, A. Crespo & Lumbsch Fungal Diversity 84: 113 (2017) | |
.JPG)
Oskrzelka niwalna, płucnica niwalna (Nephromopsis nivalis (L.) Divakar, A. Crespo & Lumbsch) – gatunek grzybów należący do rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae)[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów[2].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Parmeliaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy gatunek ten opisany został w 1753 r. przez Karola Linneusza jako Lichen nivalis. W 1994 r. Ingvar Kärnefelt i Arne Thell przenieśli go do nowo utworzonego rodzaju Flavocetraria, który wyodrębniono z rodzaju Cetraria, na podstawie różnic w budowie kory i pyknidiów oraz reakcji barwnych[3]. W 2017 r. Crespo i Lumbsch przenieśli go do rodzaju Nephromopsis[1].
- Allocetraria nivalis (L.) Randlane & Saag 1992
- Cetraria nivalis (L.) Ach. 1803
- Flavocetraria nivalis (L.) Kärnefelt & A. Thell 1994
- Lichen nivalis L. 1753
- Lobaria nivalis (L.) Hoffm. 1796
- Parmelia nivalis (L.) Spreng. 1827
- Platysma nivale (L.) Frege 1812
Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Plecha listkowato-krzaczkowata, luźna, nie przyczepiająca się do podłoża. Tworzy luźne murawki lub kępki o wysokości 2–5, wyjątkowo do 8 cm. Plecha jest sztywna, głęboko wcinana. Ma barwę białawożółtą, słomkowożółtą lub żółtozielonkawą. Rośnie jej wierzchołkowa część, podstawa stopniowo obumiera. Odcinki plechy mają szerokość do 1 cm, są pierzasto, widlasto lub nieregularnie rozgałęzione, nieco rynienkowate, lub płaskie. Obydwie strony plechy są jednakowe i znajdują się w nich dołeczki lub siateczkowata struktura[5].
Owocniki typu apotecjum pojawiają się bardzo rzadko. Mają średnicę do 10 mm, cienki brzeżek plechowy i jasnożółtą lub czerwonobrunatną tarczkę. W jednym worku powstaje po 8 jednokomórkowych, bezbarwnych Askospor o rozmiarach 5–9 × 3–5 μm[5].
Metabolity wtórne: kwas protolichosterynowy i kwas usninowy[6].
Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Gatunek szeroko rozprzestrzeniony na całej półkuli północnej. Jego północna granica zasięgu sięga aż po najdalej na północ wysunięte skrawki stałego lądu: archipelag Svalbard, północne wybrzeża Grenlandii, Wyspę Ellesmere’a i Nową Ziemię. Na półkuli południowej podano jego występowanie tylko w górach Chile i w Irianie Zachodnim[7]. W Polsce występuje tylko w Karkonoszach, Tatrach, na Babiej Górze i w borach Tucholskich[5]. Gatunek bardzo rzadki. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status EN – gatunek wymierający[8] i podlega ścisłej ochronie gatunkowej[9].
Gatunek arktyczno-borealny. Rośnie na ziemi wśród mchów i porostów w tundrze i w górach wśród roślinności alpejskiej[10]. W Polsce rośnie na ziemi, wśród niskiej roślinności piętra halnego w górach, lub w borze chrobotkowym[5].
Gatunki podobne[edytuj | edytuj kod]
Od innych podobnych porostów oskrzelkę niwalną łatwo można odróżnić po żółtawym zabarwieniu i pomarszczonych odcinkach plechy[10]. Oskrzelka rynienkowata (Flavocetraria cucullata) ma plechę rynienkowato zwiniętą.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2022-12-08] (ang.).
- ↑ a b Wiesław Fałtynowicz, The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland. Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski, Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003, ISBN 83-89648-06-7.
- ↑ Flavocetraria cucullata (Bellardi) Kärnefelt & A. Thell [online] [dostęp 2014-07-02] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-08].
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2022-12-08] (ang.).
- ↑ a b c d Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.
- ↑ Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2015-01-12].
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2015-01-10].
- ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów.
- ↑ a b ''Flavocetraria nivalis'' (L.) Kärnefelt & A. Thell [online] [dostęp 2015-01-12].