Płachetka zwyczajna
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
płachetka zwyczajna |
| Nazwa systematyczna | |
| Cortinarius caperatus (Pers.) Fr. Epicr. syst. mycol.: 256 (Uppsala, 1838) | |
.JPG)
Płachetka zwyczajna (Cortinarius caperatus (Pers.) Fr.) – gatunek grzybów należący do rodziny zasłonakowatych (Cortinariaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji: Cortinarius, Cortinariaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi (według Index Fungorum)[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1796 Christian Hendrik Persoon, nadając mu nazwę Agaricus caperatus. Później zaliczany był także do rodzajów Dryophila, Rozites lub Pholiota. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1838 Elias Fries, przenosząc go do rodzaju Cortinarius[1].
- Agaricus caperatus Pers. 1796
- Dryophila caperata (Pers.) Quél. 1886
- Pholiota caperata (Pers.) Gillet 1874
- Rozites caperatus (Pers.) P. Karst. 1879
- Togaria caperata (Pers.) W.G. Sm. 1908
Polską nazwę nadał Franciszek Błoński w 1889 r. W polskiej literaturze mykologicznej gatunek ten znany też był pod nazwami bydlarka, płachetka, płachta, turek, rozeta pomarszczona[3] lub płachetka kołpakowata[4]. W wyniku badań filogenetycznych przeniesiony został do rodzaju Cortinarius (zasłonak), tak więc nazwy polskie stały się niespójne z nazwą naukową.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Średnica 4–12 cm, u młodych grzybów jest jajowaty i półkulisty, później szerokodzwonkowaty, u starszych płaski z tępym garbem. Młode owocniki są oszronione. W okresie suchej pogody staje się pomarszczony i na brzegach popękany. Początkowo ma kolor siwofioletowy, siwawy i na brzegach resztki osłony. Starsze okazy mają kolor od skórzastożółtego do beżowobrązowego[5].
W młodym owocniku gliniastożółte, później rdzawobrązowawe, gęste, wycięte w ząbek, początkowo zakryte białą osłonką[6].
Wysokość 7–15 cm, grubość 1–3 cm. Jest cylindryczny, pełny, u nasady bulwiasto rozszerzony. Ma wąski białawo-żółtawy pierścień, powyżej którego jest płatowaty, poniżej włóknisty i prążkowany. Kolor od białawego poprzez kremowy do ochrowego[5].
Biały albo bladokremowy. Smak nieznaczny, zapach niewyraźny[5].
Rdzawożółty. Zarodniki migdałowate i brodawkowane o średnicy 11–14 × 7–9 µm[4].
- Gatunki podobne
Młode owocniki o srebrzystofioletowym kapeluszu są podobne do zasłonaka wonnego (Cortinarius traganus), ten jednak ma nieprzyjemny zapach i blaszki zasłonięte zasnówką[5]. Podobna jest też aksamitkówka złota (Phaeolepiota aurea), ale to w Polsce gatunek rzadki, ma kapelusz złotożółty i pierścień wyraźnie prążkowany[4]. Dorosłe zasłonaki kołpakowate o ochrowej barwie są podobne do kilku innych gatunków zasłonaków, szczególnie, gdy już utracą błoniasty pierścień[7].
Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Opisano występowanie tego gatunku tylko w Ameryce Północnej i Europie[8]. W Europie Środkowej, szczególnie w północnych regionach jest dość pospolity, w innych rzadki[7]. W Polsce również pospolity jest tylko w niektórych okolicach[9].
Grzyb naziemny. Rośnie w lasach świerkowych i sosnowych na ubogich i kwaśnych glebach piaszczystych, zarówno na wilgotnych, jak i suchych. Często występuje w sąsiedztwie porostu chrobotka kubkowego i mchu bielistki siwej. Na podłożu wapiennym w ogóle nie występuje[7]. W Polsce owocniki pojawiają się od lipca do października[4].
Znaczenie[edytuj | edytuj kod]
Grzyb mykoryzowy[3] jadalny[4]. Nazwy zwyczajowe: niemka, kołpak, turek, podbołotuszka. Dobry do marynowania w occie. Łatwo robaczywieje. Dopuszczony do obrotu handlowego i przetwórstwa na terenie Polski[10]. Istnieją jednak podobne, lecz trujące gatunki zasłonaków i z tego powodu grzyb ten nie powinien być zbierany przez mniej doświadczonych grzybiarzy[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-09-15].
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-09-15].
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 594, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 403, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b c d Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 94, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ Aurel Dermek, Grzyby, 1981, ISBN 83-217-2357-8.
- ↑ a b c d Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, s. 253–254, ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2016-01-10].
- ↑ Marek Snowarski, Grzyby, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 186, ISBN 978-83-7073-776-4.
- ↑ Płachetka kołpakowata [online] [dostęp 2011-10-19].