Pianistka (powieść)

Pianistka

Die Klavierspielerin

Autor	Elfriede Jelinek
Typ utworu	powieść
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Austria
Język	niemiecki
Data wydania	1983
Wydawca	Rowohlt
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	1997
Wydawca	Wydawnictwo Sic!

Pianistka (niem. Die Klavierspielerin) – powieść austriackiej pisarki i noblistki Elfriede Jelinek, wydana po raz pierwszy w roku 1983.

Fabuła

Bohaterką Pianistki jest kobieta po czterdziestce, pianistka Erika Kohut – kobieta, która przez całe życie mieszka z matką, pozostając w relacji zależności. Nie udaje jej się zostać sławnym muzykiem, zawodząc ambicje matczyne. Pracuje w wiedeńskim konserwatorium. Wychowanie w niemal niewolniczych warunkach nie pozwala jej przejść z powodzeniem przez pełny proces socjalizacji, przez co staje się socjopatką. Swoje dorosłe życie dzieli na dwie części, z których jedna nie odstaje od norm społecznych i polega na pracy oraz spędzaniu czasu w domu przed telewizorem, natomiast druga to: spóźniona i perwersyjna edukacja seksualna. Te dwa światy stykają się ze sobą w momencie, gdy Erika wchodzi w toksyczne relacje ze swym uczniem Walterem Klemmerem. Uczeń podlega jej w szkolnej hierarchii, jednak stara się odwrócić tę zależność w sferze seksu. Rozpoczynają się zmagania o dominację, którą na końcu wygrywa młody mężczyzna.

Interpretacje

Pianistka jest interpretowana jako powieść o władzy - ze szczególnym uwzględnieniem władzy rodzicielskiej (relacje matki z córką) oraz patriarchatu. Wyraźnie podkreślona zostaje również rola przemocy jako siły legitymizującej władzę w społeczeństwie. Tło dla wymowy ideologicznej stanowi sztuka, a rozmowy o niej – mimo że przekazują czytelnikowi wiele informacji – mają charakter pretekstowy.

Powieść jest wielowątkowa, jednak silnie odznacza się w niej bezkompromisowy dyskurs feministyczny, ludzka seksualność (zwłaszcza w kontekście dominacji jednej z płci), hierarchia społeczna wyrażona w relacjach mistrz–uczeń oraz literacko pogłębiony archetyp matki. „Pianistka” wyróżnia się również pod względem językowym. Jelinek stosuje bezosobową, suchą i precyzyjną narrację, nie odżegnując się jednocześnie od artystycznych środków wyrazu.

Wokół książki powstało wiele kontrowersji, głównie za sprawą wulgarnego języka i bezpośrednich opisów seksu i przemocy. Istotne jest odtabuizowanie postaci matki, która zwyczajowo przedstawiana jest jako jakość kulturowa o cechach wyłącznie pozytywnych.

Ekranizacja

W 2001 r. film na podstawie powieści Jelinek nakręcił Michael Haneke. Ekranizacja ukazała się pod tym samym tytułem (Pianistka). W roli Eriki Kohut wystąpiła francuska aktorka Isabelle Huppert.

Bibliografia

• Elfriede Jelinek, przeł. Ryszard Turczyn, Pianistka, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa, 2004, ISBN 83-7414-100-X.