Proch (powieść)
| Autor | |||
|---|---|---|---|
| Typ utworu | |||
| Wydanie oryginalne | |||
| Miejsce wydania |
Kraków | ||
| Język |
polski | ||
| Data wydania |
1913 | ||
| Wydawca |
Wydawnictwo Nakładcze "Książka" | ||
| |||
Proch – powieść Juliusza Kadena-Bandrowskiego wydana w 1913 w Krakowie. Była trzecią wydaną książką autora.
Utwór o luźnej i epizodycznej konstrukcji[1] traktuje o niezrozumieniu, zderzeniu poglądów i konfrontacji dwóch pokoleń: ojców i synów poszukujących swojej drogi po zdarzeniach rewolucji 1905 roku. Autor wskazuje na stagnację i niemoc środowisk inteligenckich Warszawy i Krakowa, a także pragnienie zmian, których chciałoby dokonać młodsze pokolenie, naznaczone młodopolską impotencją w działaniu i tęsknotą za jakimkolwiek czynem. W drugim wątku autor przedstawia środowisko polskiej młodzieży studenckiej w Belgii, co prowadzi do wątków autobiograficznych. Portretuje tutaj istotne dla tej społeczności postacie (zwłaszcza ze Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej im. Lelewela[2]), uciekając się do przesady i karykatury, co wywołało krytykę i protesty części odbiorców, rozpoznających własne alter ego[2]. Jest to środowisko społeczne i patriotyczne, które przygotowywało się do wejścia na polską scenę publiczną, wraz ze swoimi pomysłami zmian i reform. Nacechowana symboliką (jako przygotowanie do czynu zbrojnego) jest szczególnie scena ćwiczeń wojskowych polskich oddziałów strzeleckich w Liège[3]:
Daleko, za błękitami otwierała się Polska gorzka od łez, smutna, zbolała niczym padół wszelkiej zatraty. A oni, szary oddział zwinny jak ryś, pójdą chytrzy, dzielni, swoi[3].
W utworze autor rozpoczął odejście od młodopolskiej homofonii. Poza stylizacją na mowę potoczną dzieło zawiera innego typu stylizację wypowiedzi narratorskiej, a mianowicie wybujałą metaforyzację. Silniejsze jest tu niż w debiutanckim Niezgule ujednolicenie stylu opowiadania[4]. Kaden nie szczędzi w opisach skandalizujących szczegółów, pisząc o erotyce, czy karierze[1].
Utwór został dobrze przyjęty m.in. przez Stefana Kołaczkowskiego[5].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Zygmunt Ziątek, "Juliusz Kaden-Bandrowski. Życie i twórczość", Michał Sprusiński, Kraków 1971, Wydawnictwo Literackie, ss. 342, 2 nlb. + 9 wklejek, ilustr. (recenzja), „Pamiętnik Literacki” (64), 1973, s. 399.
- ↑ a b Krzysztof Masłoń, Kaden-Bandrowski, kronikarz I Brygady [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-04-10] (pol.).
- ↑ a b Marek Klecel, Służyć piórem. Juliusz Kaden-Bandrowski (1885-1944), w: Biuletyn IPN, nr 11/2020, s. 144, ISSN 1641-9561
- ↑ Krystyna Jakowska, Juliusz Kaden-Bandrowski wobec narracji młodopolskiej, „Pamiętnik Literacki”, LXIX, 1978, s. 55, 64.
- ↑ Katarzyna Ptak, Heroizm i ofiary : w kręgu nowelistyki Juliusza Kadena-Bandrowskiego z okresu Wielkiej Wojny, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” (2), 2002, s. 261.