Rozmaryn lekarski

Rozmaryn lekarski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	szałwia / rozmaryn
Gatunek	rozmaryn lekarski
	Nazwa systematyczna
	Salvia rosmarinus Spenn.; Handb. Angew. Bot. 2: 447 (1835)
Synonimy
	Rosmarinus angustifolius Mill.; Rosmarinus communis Noronha; Rosmarinus flexuosus Jord. & Fourr.; Rosmarinus latifolius Mill.; Rosmarinus laxiflorus de Noé; Rosmarinus ligusticus Gand.; Rosmarinus officinalis L.; Rosmarinus palaui (O.Bolòs & Molin.) Rivas Mart. & M.J.Costa; Rosmarinus prostratus H.J.Veitch; Rosmarinus rigidus Jord. & Fourr.; Rosmarinus serotinus Loscos; Rosmarinus tenuifolius Jord. & Fourr.; Salvia fasciculata Fernald;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Rozmaryn lekarski (Salvia rosmarinus / Rosmarinus officinalis) – gatunek krzewu, należący do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.). Występuje w stanie dzikim w rejonie Morza Śródziemnego: Azory, Madera, Wyspy Kanaryjskie, Algieria, Maroko, Tunezja, Cypr, Turcja, dawna Jugosławia, Grecja, Włochy, Francja, Portugalia, Hiszpania^[4]. Jest uprawiany w wielu krajach świata.

Morfologia

Pokrój: Aromatyczny, wiecznie zielony krzew o wysokości do 2 m.
Łodyga: Czterokancista, drewniejąca w drugim roku.
Liście: Równowąskolancetowate, skórzaste, brzegiem podwinięte, na wierzchu ciemnozielone, spodem kutnerowate.
Kwiaty: niebieskie lub różowe z odcieniami, o dwuwargowym, dzwonkowatym, 5-ząbkowym kielichu. Korona owłosiona z 2-łatkową wargą górną i 3-łatkową dolną; środkowa warga dolnej wargi jest odgięta i mocno wklęsła. W środku 2 pręciki i 1 słupek. Roślina miododajna, owadopylna.
Owoc: Rozłupnia.

Zastosowanie

Roślina uprawna. Uprawiano ją już w starożytnym Rzymie, Egipcie i Grecji. Obecnie do największych producentów należą Francja, Hiszpania, Włochy, Grecja i Meksyk.
Roślina lecznicza: zawiera olejki – cyneol, pinen, cymen, borneol oraz kwas rozmarynowy^[5].
- Działanie: odkażające, pobudzające, wzmacnia pamięć. Stosowany w postaci naparu jest środkiem żółciopędnym oraz pomaga w dolegliwościach dyspeptycznych, natomiast dodawany do rozgrzewających kąpieli pomaga w bólach mięśniowych, stanach reumatycznych oraz zaburzeniach układu obwodowego^[6]. Pomocniczo stosowany w kamicy żółciowej, ogólnym osłabieniu, zwiększaniu sprawności fizycznej oraz psychicznej. Bywa stosowany jako środek przyspieszający rekonwalescencję po zabiegach chirurgicznych lub ciężkich chorobach (pobudza trawienie i apetyt)^[7].
Sztuka kulinarna: roślina przyprawowa, używana głównie w kuchni hiszpańskiej, bałkańskiej, meksykańskiej do mięs, wędlin i sosów. Kwiaty dodaje się do sałatek, a kandyzowanymi ozdabia się potrawy. Łodyga może być używana jako szpikulec do szaszłyków – nadaje im zapach i smak.
Z liści otrzymuje się antyseptyczny środek do mycia przyborów w łazience, a dodane do kąpieli pobudzają krążenie krwi.
Roślina ozdobna. W Polsce jest uprawiany w doniczkach jako roślina pokojowa. Jest to „staroświecka” roślina uprawna – jedna z najdawniej uprawianych u nas roślin doniczkowych. Latem można go przetrzymywać na werandach, balkonach, w ogródku.

Uprawa

Roślina rosnąca najwydajniej na słonecznych i ciepłych stanowiskach. Gleba - przepuszczalna, łatwo nagrzewająca się o pH obojętnym lub lekko zasadowym. Rozmaryn jest bardzo słabo odporny na mróz (strefa mrozoodporności 8a). Rozmnażanie można wykonać z nasion. Dzięki silnie rozgałęzionemu systemowi korzeniowemu (do 2 m) roślina charakteryzuje się dużą odpornością na suszę^[8].

Odmiany

Na świecie hoduje się mnóstwo odmian, m.in. płożących się, karłowatych, różnie ulistnionych czy różnie ubarwionych. M.in. są to:

'Benenden Blue' – o jaskrawoniebieskich kwiatach
'Huntigton Carpet' – krzew o szerokim pokroju i niebieskich kwiatach
'Lockwood de Forest' – szerokorozłożysty krzew o ciemnoniebieskich kwiatach
'Majorka Pink' – o wzniesionym pokroju i różowych kwiatach
'Prostatus' – odmiana płożaca się, szczególnie nadająca się do obsadzania murków i do doniczek

Symbolika

W kulturze chrześcijańskiej rozmaryn towarzyszy wizerunkom Matki Boskiej, oznacza czystość i dziewictwo^[9].
w polskich zwyczajach tradycyjnych bukiety z wplecionymi gałązkami rozmarynu noszą goście weselni, druhny i drużbowie^[9].
Roślina w ludowym języku erotycznym symbolizuje dziewictwo; pojawia się też, gdy tekst mówi o miłości cielesnej^[9].
Uważa się, że liście i gałązki mają działanie pobudzające erotycznie. Wąchanie rozmarynu też miało pobudzić miłość^[9].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
↑ ^a ^b Salvia rosmarinus Spenn., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-09-02] .
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-03-22].
↑ BorgisB. Sp. BorgisB., Kwas rozmarynowy, ważny składnik terapeutyczny niektórych surowców roślinnych • Postępy Fitoterapii 1-2/2002 • Czytelnia Medyczna BORGIS [online], www.czytelniamedyczna.pl [dostęp 2016-04-21] .
↑ Liść rozmarynu, KAWON, znamlek.pl [dostęp 01-12-2015]
↑ IrenaI. Gumowska IrenaI., Ziółka i my, 1983 Warszawa: PTTK "KRAJ", ISBN 83-7005-089-1 .
↑ Agnieszka Mike-Jeziorska: Rozmaryn lekarski. 2013. [dostęp 2013-06-10]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d MałgorzataM. Drożdż-Szczybura MałgorzataM., Symboliczne znaczenie roślin uprawianych w tradycyjnej zagrodzie, [w:] Środowisko Mieszkaniowe, Rocznik 2018, t. 22, Katedra Kształtowania Środowiska Mieszkaniowego, Instytut Projektowania Urbanistycznego, Wydział Architektury, Politechniki Krakowskiej, 2018, s. 37-45, DOI: 10.4467/25438700SM.18.006.8516 [dostęp 2020-11-18] .

Bibliografia

Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).

[powo-3] Salvia rosmarinus Spenn., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-09-02] .

[grin-4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-03-22].

[5] BorgisB. Sp. BorgisB., Kwas rozmarynowy, ważny składnik terapeutyczny niektórych surowców roślinnych • Postępy Fitoterapii 1-2/2002 • Czytelnia Medyczna BORGIS [online], www.czytelniamedyczna.pl [dostęp 2016-04-21] .

[6] Liść rozmarynu, KAWON, znamlek.pl [dostęp 01-12-2015]

[7] IrenaI. Gumowska IrenaI., Ziółka i my, 1983 Warszawa: PTTK "KRAJ", ISBN 83-7005-089-1 .

[8] Agnieszka Mike-Jeziorska: Rozmaryn lekarski. 2013. [dostęp 2013-06-10]. (pol.).

[:0-9] MałgorzataM. Drożdż-Szczybura MałgorzataM., Symboliczne znaczenie roślin uprawianych w tradycyjnej zagrodzie, [w:] Środowisko Mieszkaniowe, Rocznik 2018, t. 22, Katedra Kształtowania Środowiska Mieszkaniowego, Instytut Projektowania Urbanistycznego, Wydział Architektury, Politechniki Krakowskiej, 2018, s. 37-45, DOI: 10.4467/25438700SM.18.006.8516 [dostęp 2020-11-18] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]