Seweryn Nalewajko
 Seweryn Nalewajko na XIX w. obrazie nieznanego autora | |
| ataman | |
| Data i miejsce urodzenia |
1560 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
11 kwietnia 1597 |
| Przebieg służby | |
| Stanowiska |
przywódca powstania |
| Główne wojny i bitwy | |
Seweryn (Semerij) Nalewajko (Naliwajko) ukr. Северин Наливайко (ur. w Husiatynie, zm. 11 kwietnia 1597 w Warszawie) – kozacki ataman, przywódca powstania kozacko-chłopskiego na Ukrainie w latach 1595–1596[1].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]W starszej literaturze historycznej występuje jako Semen Nalewajko; w rzeczywistości nosił imię Semerij, co jest ukraińską oboczną formą imienia Seweryn[2].
Według legendy został ochrzczony w cerkwi pw. Świętego Onufrego w Husiatynie[3]. Był synem kuśnierza z Husiatyna, który popadł w zatarg z magnatem Marcinem Kalinowskim[4] i został zabity przez jego służbę. To spowodowało, że Seweryn Nalewajko wraz z matką przeniósł się do Ostroga. Tam pobierał nauki jako brat Demian, jednak przerwał naukę i zbiegł na Zaporoże[5]. Początkowo jako setnik chorągwi nadwornej u Konstantego Ostrogskiego walczył przeciwko Kozakom[5], skąd też do nich zbiegł[6]. Tam jako dowódca bandy łupieskiej wyprawiał się na Turków i Tatarów, pustosząc Mołdawię i Węgry. W czasie powstania Kosińskiego uczestniczył w 1593 roku w bitwie pod Piątkiem[7].
W 1595 wykorzystując niepokoje miejscowych chłopów tzw. czerni, wywołane niedawnym powstaniem Kosińskiego, postanowił przemocą rozwiązać swój prywatny spór z Kalinowskim[8][9][10], co stało się zarzewiem kolejnej rewolty przeciw Rzeczypospolitej. Zdobył Mohylew i Słuck, dokonując licznych pogromów i rzezi mieszczan i Żydów. W porównaniu z innymi Kozakami charakteryzowało Nalewajkę szczególne okrucieństwo.
Został pokonany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego w dniu 3 kwietnia 1596 roku w bitwie nad Ostrym Kamieniem i następnie po oblężeniu taboru w dniach 26 maja – 7 czerwca w bitwie pod Łubniami na uroczysku Sołonica, gdzie został pojmany przez własnych ludzi i oddany do niewoli w zamian za darowanie życia i majątku części Kozaków. Następnie został przewieziony do Warszawy, gdzie po dziesięciomiesięcznym śledztwie i torturach skazano go na karę śmierci. Miał być ścięty i poćwiartowany[11]. Wyrok wykonano na Górze Szubienicznej (na której wzniesiono ponad 200 lat później Cytadelę Warszawską)[12].
Według opowieści, które do dnia dzisiejszego są obecne wśród ludu ukraińskiego, Polacy mieli atamana upiec we wnętrzu miedzianego konia. Inna wersja mówiła o wole[13].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Seweryn Nalewajko jest bohaterem narodowym we współczesnej Ukrainie. Jego nazwiskiem nazwano ulice w wielu miastach, w szczególności na zachodzie kraju (m.in. we Lwowie i Winnicy), ma swoje pomniki. W 1998 Narodowy Bank Ukrainy wyemitował okolicznościową monetę o wartości 20 hrywien z jego wizerunkiem.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Tadeusz Łepkowski: Słownik historii Polski. Warszawa, 1973, s. 266.
- ↑ Dariusz Kołodziejczyk. (rec.) Jak Kozacy państwo budowali, a Lachy historię im pisali : (Maciej Franz, Idea państwa kozackiego na ziemiach ukrainnych w XVI–XVII wieku, Toruń 2005). „Przegląd Historyczny”. 98 (4), s. 578, 2007.
- ↑ Історична довідка. vkylt.in.ua. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-15)].. (ukr.)
- ↑ Władysław Andrzej Serczyk, Na dalekiej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny do 1648 roku, Kraków: Avalon, 2008, s. 130.
- ↑ a b Serczyk 1984 ↓, s. 125.
- ↑ Karol Szajnocha, Dwa lata dziejów naszych, 1646-1648: opowiadanie i źródła, str. 71
- ↑ Jacek Komuda, Warchoły i pijanice, czyli, Poczet hultajów z czasów Rzeczypospolitej szlacheckiej. Fabryka Słów, 2004 s. 172.
- ↑ Autorzy podają, że chodzi o Walentego Aleksandra, lub jego ojca Marcina.
- ↑ Jerzy Besala, Stanisław Żółkiewski, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 108, ISBN 83-06-01583-5.
- ↑ Władysław Andrzej Serczyk, Na dalekiej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny do 1648 roku, Kraków: Avalon, 2008, s. 133.
- ↑ Jerzy Besala Tajemnice historii Polski, Wydawnictwo Publicat, s. 227
- ↑ Władysław Andrzej Serczyk: Historia Ukrainy. Ossolineum, 2001, s. 16-17
- ↑ Jerzy Besala: Tajemnice historii Polski. Wydawnictwo Publicat, s. 224
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Władysław Serczyk: Na dalekiej Ukrainie, dzieje Kozaczyzny do 1648 roku. Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1984. ISBN 83-08-01214-0.
- Wiesław Majewski: Nalewajko (Nalywajko) Semen (Seweryn?), (zm. 1597). W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXIІ/3, zeszyt 94. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk : Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1977, s. 489—492.