Skołyszyn
49°45′05″N 21°20′07″E/49,751389 21,335278| wieś | |
 Widok na centrum wsi | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
2046 |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-242[2] |
| Tablice rejestracyjne |
RJS |
| SIMC |
0360320 |
Położenie na mapie gminy Skołyszyn  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu jasielskiego  | |
| 49°45′05″N 21°20′07″E/49,751389 21,335278[1]
| |
Skołyszyn – wieś gminna w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie jasielskim, w gminie Skołyszyn[3]
W roku 2021 w Skołyszynie mieszkało 2046 mieszkańców, z czego 49,4% stanowiły kobiety, a 50,6% mężczyźni[3].
Położenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Skołyszyn leży w Obniżeniu Gorlickim na Pogórzu Karpackim.
Przez wieś przepływa rzeka Ropa[4], oraz przebiegają droga krajowa nr 28 i linia kolejowa nr 108 ze stacją kolejową Skołyszyn[3]. Powierzchnia wsi wynosi 6,203 kilometra kwadratowego.
Przysiółkiem wsi jest Lisówek, położony w zachodniej części wsi[5].
Etymologia nazwy
[edytuj | edytuj kod]Scolyssyno – pojawił się przy stwierdzeniu, iż właścicielem osady był w XIV w. niejaki Mścisław zwany Szczuczką, który w 1359 r. sprzedał część dóbr Tomaszowi z Samborzyna, a całą transakcję potwierdził król Kazimierz Wielki.
Integralne części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0360336 | Górnie | część wsi |
| 0360359 | Lisówek | przysiółek |
| 0360342 | Wymiarki | część wsi |
Historia – najważniejsze fakty
[edytuj | edytuj kod]Średniowiecze i oświecenie
[edytuj | edytuj kod]Wieś kształtowała się w IX-X wieku. Leżąc na terenach pogranicznych była w tym czasie wielokrotnie niszczona i ponownie odbudowywana.
Z 10 października 1359 r. pochodzi dokument – wydany w kancelarii królewskiej Kazimierza Wielkiego – potwierdzający długoletnie istnienie wsi.
Z 1379 r. pochodzi wzmianka o pierwszym znanym sołtysie – Hanko. Ślad lokacji Skołyszyna istnieje w dokumencie z 1411 r. zawierającym wzmiankę o przywileju lokacyjnym, który potwierdził król Władysław Jagiełło.
Piętnastowieczną wieś, własność królewską, opisuje Jan Długosz w Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis.
W XVI-XVII wieku dobra skołyszyńskie przechodzą w ręce prywatne. W 1422 r. sołtysostwo w tej miejscowości sprzedał Mikołaj Manczikal Mikołajowi Rogalcz. W latach 1460–1462 właścicielem dóbr w Skołyszynie był Stanisław Taszycki. Mocą nadań królewskich w XVI w., Skołyszyn stał się własnością szlachecką Sułowskich, a zwłaszcza Piotra Sułowskiego herbu Strzemię.
W XVI-XVII wieku dobra skołyszyńskie przechodzą w ręce prywatne. W 1595 roku wieś Skoliszyn położona w powiecie bieckim województwa krakowskiego była własnością starosty olsztyńskiego Joachima Ocieskiego[8].
Do połowy XVIII wieku wieś należała do Ziemi Bieckiej. W 1772 r. w wyniku rozbiorów Skołyszyn dostał się pod zabór austriacki, a administracyjnie do Cyrkułu Pilzneńskiego (1774), następnie Dukielskiego (1782) i Jasielskiego (1789–1918).
-
Kościół parafialny -
Ośrodek Zdrowia -
Dworzec kolejowy -
Urząd Gminy, z bocianim gniazdem na szczycie
.jpg)
.jpg)
Lata późniejsze
[edytuj | edytuj kod]W 1803 r. Skołyszyn z Lisówkiem liczył 419 mieszkańców. W tym czasie istniała we wsi prowadzona przez Tabaczyńskiego szkoła rzemieślnicza dla biednych chłopców.
Wieś przechodzi kolejno na własność: Józefa hrabiego Wodzickiego (1832), Prospera hrabiego Zborowskiego (1837). W 1868 r. majątek we wsi (283 ha) kupił Karol Klobassa; wraz ze swym synem Stanisławem Klobassą Zręckim, Tytusem Trzecieskim oraz Ignacym Łukaszewiczem byli pionierami przemysłu naftowego.
W wyniku uwłaszczenia w Galicji (1848) chłopi w Skołyszynie otrzymali ok. 312 hektarów ziemi.
W 1878 r. utworzono w Skołyszynie szkołę ludową. W 1880 r. w Skołyszynie mieszkało 617 mieszkańców (w tym 20 Żydów) – stały 102 domy oraz zabudowania dworskie.
W 1884 r. wieś przecięły tory kolejowe linii Stróże–Zagórz Galicyjskiej Kolei Transwersalnej. W 1889 r. pociągnięto z kopalni ropy naftowej w Harklowej do stacji kolejowej w Skołyszynie pięciokilometrowy ropociąg.
W dniach 2–6 maja 1915 wieś znalazła się w pasie frontowym „bitwy pod Gorlicami” (pokonanie wojsk rosyjskich przez wojska niemiecko-austriacko-węgierskie). Z tego okresu pochodzą cmentarze wojenne, rozlokowane w okolicy.
Po odzyskaniu niepodległości wieś należała do powiatu jasielskiego w województwie krakowskim. Właścicielami majątku dworskiego zostali po Klobassach – Czyszczanowie, a następnie Brykczyńscy. W okresie II wojny światowej Brykczyńscy dawali schronienie polskiej rodzinie wypędzonej przez Niemców z Poznania oraz sierocie żydowskiemu Feliksowi Sandauerowi, a także dożywiali mieszkańców wsi.
Po wrześniu 1939 r., w latach II wojny światowej, działały w okolicy struktury Armii Krajowej (Placówka „Sowa” – Skołyszyn w Obwodzie AK Jasło). Życie w II wojnie światowej straciło kilkudziesięciu mieszkańców wsi, w tym wszyscy Żydzi. Jesienią 1943 roku grupa wypadowa Gwardii Ludowej pod dowództwem Wojciecha Kwilosza opanowała stacją kolejową niszcząc urządzenia zwrotnicze i przewody telefoniczne[9]. 15 stycznia 1945 r. wojska niemieckie spaliły pałac w skołyszyńskim parku – własność Brykczyńskich.
W 1945 r. nowa władza wypędziła rodzinę Brykczyńskich ze wsi. Rozpoczęła się przymusowa kolektywizacja rolnictwa. Po wojnie uruchomiono Państwową Fabrykę Gwoździ w Skołyszynie (późniejsze Zakłady Armatury JAFAR). W 1951 r. wieś zelektryfikowano. W 1963 r. otworzono nową szkołę podstawową (jedną z tzw. szkół tysiąclecia). W 1973 zbudowano wodociąg. Do połowy lat 90. funkcjonowała ręczna centrala telefoniczna.
Przydział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]Po II wojnie wieś należała administracyjnie do woj. krakowskiego (1945), rzeszowskiego – powiat jasielski (1945–1974), krośnieńskiego (1975–1998) i podkarpackiego – powiat jasielski (od 1998).
Ludność
[edytuj | edytuj kod]
Kopalnictwo naftowe
[edytuj | edytuj kod].jpg)
Kopalnictwem naftowym interesował się dziedzic Skołyszyna Prosper hrabia Zborowski, który po 1865 nabył prawa naftowe i prowadził kopalnię ropy naftowej w Harklowej[14]. Rozwój kopalni i dynamiczny wzrost wydobycia ropy ułatwił jej transport wybudowany w 1889 5 kilometrowy rurociąg. Prowadził z kopalni harklowskiej do stacji kolejowej w Skołyszynie skąd koleją przewożono ropę do nowej rafinerii w Jaśle[15].
W 2017 spółka Orlen Upstream w ramach przedsięwzięcia projektowego poszukiwawczo-wydobywczego węglowodorów o nazwie "Karpaty" przystąpiła do wiercenia otworu o nazwie "Skołyszyn-OU1K" o głębokości pionowej 2119 m. Otwór położony jest w północnej części wsi przy drodze powiatowej do miejscowości Bączal Dolny[16], w sąsiedztwie granicy obrębu z Bączalem Górnym.
Religia
[edytuj | edytuj kod]26 czerwca 1986 r. biskup Ignacy Tokarczuk erygował w Skołyszynie parafię rzymskokatolicką pw. św. Józefa i śś. Apostołów Piotra i Pawła, należącą do dekanatu Jasło Zachód, diecezji rzeszowskiej. Konsekracji nowego kościoła pw. św. Józefa dokonał biskup Kazimierz Górny 10 grudnia 2006 r[17].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]W Skołyszynie znajdują się następujące zabytki prawnie chronione:
- Zespół folwarczny z XIX wieku znajdujący się w przysiółku Lisówek wpisany do rejestru zabytków pod numerem A-126 z dnia 03.09.1968[18] w skład którego wchodzą:
- gorzelnia, tzw. dwór
- obora z silosem
- stajnia
- oficyna
- stodoła
Pozostałe zabytki i obiekty historyczne to:
- Park podworski datowany na lata 1775–1825 o powierzchni 10 ha. Założenie parkowe powstało na przełomie XVIII i XIX wieku. Obecne nasadzenia pochodzą z około 1868 kiedy majątek dworski nabył potentat naftowy Karol Klobassa. Powiększył on park i sprowadził między innymi z Włoch i Hiszpanii wiele egzotycznych drzew i krzewów (dąb burgundzki, tulipanowiec, miłorząb, żywotnik wschodni i kasztanowiec)[19]. W późniejszym okresie wybudował okazały pałac, który został zburzony przez wycofujące się wojska niemieckie 15 stycznia 1945.
- Figura św. Jana Nepomucena z 1767[20].
- Murowana kaplica z lat 1890-1910[20].
- Drewniany budynek dawnej szkoły, obecnie mieści się w nim apteka.
- Dworzec kolejowy.
-
Park podworski -
Lisówek-dwór -
Centrum miejscowości -
Remiza OSP -
Figura św. Jana Nepomucena -
Stadion
.jpg)
Związani ze Skołyszynem
[edytuj | edytuj kod]- Piotr Sułowski herbu Strzemię (żył w XVI wieku) – dziedzic Skołyszyna, pełnił funkcję sędziego grodzkiego w Bieczu, poseł na sejm walny, uczestniczył w uchwaleniu Unii Lubelskiej w dniu 1 lipca 1569 roku.
- Kazimierz Mięsowicz – kapitan Wojska Polskiego, nadkomisarz Policji Państwowej.
- Aram Shakhbazyan – rzeźbiarz i metaloplastyk ormiańskiego pochodzenia.
- Stanisław Święch – harcmistrz, zasłużony członek OSP.
- Tadeusz Wawryszko – prałat, kapelan strażaków powiatu jasielskiego.
- Bracia Mitera
- Stanisław Mitera (1890–1915), harcerz, działacz niepodległościowy, historyk, nauczyciel, legionista
- Kazimierz Mitera (1897–1936), legionista, malarz, pedagog i krytyk sztuki
- Zygmunt Mitera (1903–1940), doktor inżynier geofizyki stosowanej, przedsiębiorca, wykładowca, oficer Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 123679
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1156 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c Wieś Skołyszyn w liczbach [online], Polska w liczbach, 2021 [dostęp 2023-09-20] (pol.).
- ↑ Spływamy ze Skołyszyna do Jasła [online], Otwarty Przewodnik Krajoznawczy, 16 września 2020 [dostęp 2023-09-20] (pol.).
- ↑ GUS TERYT. [dostęp 2017-07-25].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 110.
- ↑ Józef Bolesław Garas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942 – 1945” Wydawnictwo MON 1971 str. 347
- ↑ Ryszard Oleszkowicz, Skołyszyn. Zarys monograficzny, Skołyszyn 1998. wyd. II, str.143,144
- ↑ Demografia – na stronie gminy Skołyszyn. [dostęp 2015-07-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-08)].
- ↑ Ludność w latach 2000-2007 – na stronie BIP Skołyszyn. [dostęp 2015-07-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].
- ↑ Sołectwo Skołyszyn – liczba mieszkańców. Strona gminy Skołyszyn. [dostęp 2020-03-08].
- ↑ Tadeusz Ślawski, Początki i rozwój kopalnictwa naftowego na Podkarpaciu w historycznym zarysie, Biecz 1997, s.142 ISBN 83-86744-28-6
- ↑ Kazimierz Madej, Adam Nowak, Kopalnia ropy naftowej Harklowa, Wiek Nafty 2006, R.16, nr 4, s. 23-34
- ↑ Informacja Biura Prasowego Grupy Orlen. [dostęp 2018-01-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-02)].
- ↑ Parafia na stronie gminy. [dostęp 2014-10-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-06-21)].
- ↑ Rejestr zabytków ruchomych województwa podkarpackiego. s. 33. [dostęp 2017-07-25].
- ↑ Zabytki: parki – strona gminy. [dostęp 2017-07-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-08)].
- ↑ a b Zabytki: obiekty sakralne – strona gminy. [dostęp 2017-07-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-29)].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Władysława Kołodziej, Gabriela Ślawska, Gmina Skołyszyn: przeszłość i teraźniejszość, Skołyszyn: Urząd Gminy, 2006, ISBN 83-86744-73-1, OCLC 170018816.
- Ryszard Oleszkowicz, Skołyszyn. Zarys monograficzny, Skołyszyn 1998. wyd. II, ISBN 83-86744-50-2
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Skołoszyn z Lisówkiem, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 690.
- Skołoszyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 590.