Spółgłoska zwarto-otwarta

Spółgłoska zwarto-otwarta, także: sonorant – spółgłoska powstająca, gdy w czasie artykulacji dochodzi do zwarcia i równocześnie otwarcia innego kanału (ustnego lub nosowego), którym uchodzi powietrze lub zwarcia i otwarcia następują szybko po sobie.

Artykulacja

Wyróżnia się zasadniczo trzy typy artykulacji zwarto-otwartej:

• artykulacja nosowa – jamie ustnej dochodzi o zwarcia, ale podniebienie miękkie jest opuszczone i powietrze może uchodzić przez jamę nosową
• artykulacja drżąca – polega na serii szybkich zwarć i rozwarć w jamie ustnej
• artykulacja boczna – dochodzi do częściowego zwarcia jamie ustnej, ale powietrze może wydostawać równocześnie innym torem ustnym.

Dwie ostatnie artykulacje określa się jako płynne.

Spółgłoski zwarto-otwarte są zwykle dźwięczne i w wielu językach mogą być elementem sylabotwórczym. Cechy te zbliżają spółgłoski do samogłosek.

Przykłady

W międzynarodowym alfabecie fonetycznym IPA wymienione są m.in. następujące głoski zwarto-otwarte:

• nosowe
  • dwuwargowe: [m] posłuchajⁱposłuchaj
  • wargowo-zębowe: [ɱ] posłuchajⁱposłuchaj
  • dziąsłowe: [n] posłuchajⁱposłuchaj
  • z retrofleksją: [ɳ] posłuchajⁱposłuchaj
  • podniebienne: [ɲ] posłuchajⁱposłuchaj
  • miękkopodniebienne: [ŋ] posłuchajⁱposłuchaj
  • języczkowe: [ɴ] posłuchajⁱposłuchaj
• drżące:
  • dwuwargowe: [ʙ] posłuchajⁱposłuchaj
  • dziąsłowe: [r] posłuchajⁱposłuchaj, [ɾ] posłuchajⁱposłuchaj
  • z retrofleksją: [ɽ] posłuchajⁱposłuchaj
  • języczkowe: [ʀ] posłuchajⁱposłuchaj
• boczna:
  • dziąsłowe: [l], [ɫ], [ɺ]
  • z retrofleksją: [ɭ] posłuchajⁱposłuchaj
  • podniebienne: [ʎ] posłuchajⁱposłuchaj
  • miękkopodniebienne: [ʟ]

Przykłady w języku polskim

W języku polskim występują następujące spółgłoski zwarto-otwarte:

• nosowe: [n], [ɲ], [ŋ]
• drżące: [r]
• uderzeniowe: [ɾ]
• boczna: [l], [ɫ]

Terminologia

Spółgłoski zwarto-otwarte to inaczej spółgłoski sonorne lub półspółgłoski. Spółgłoski zwarto-otwarte tworzą razem ze spółgłoskami półotwartymi klasę sonantów (rzadziej stosowana nazwa: „sonoranty”). Określenie „spółgłoski półotwarte” bywa też używane zamiennie z terminem „spółgłoski zwarto-otwarte”.

Linki zewnętrzne

• Spółgłoski nosowe w języku malajalam
• Spółgłoski boczne i drżące w języku toda