Spółgłoska zwarto-otwarta
Spółgłoska zwarto-otwarta, także: sonorant – spółgłoska powstająca, gdy w czasie artykulacji dochodzi do zwarcia i równocześnie otwarcia innego kanału (ustnego lub nosowego), którym uchodzi powietrze lub zwarcia i otwarcia następują szybko po sobie.
Artykulacja[edytuj | edytuj kod]
Wyróżnia się zasadniczo trzy typy artykulacji zwarto-otwartej:
- artykulacja nosowa – jamie ustnej dochodzi o zwarcia, ale podniebienie miękkie jest opuszczone i powietrze może uchodzić przez jamę nosową
- artykulacja drżąca – polega na serii szybkich zwarć i rozwarć w jamie ustnej
- artykulacja boczna – dochodzi do częściowego zwarcia jamie ustnej, ale powietrze może wydostawać równocześnie innym torem ustnym.
Dwie ostatnie artykulacje określa się jako płynne.
Spółgłoski zwarto-otwarte są zwykle dźwięczne i w wielu językach mogą być elementem sylabotwórczym. Cechy te zbliżają spółgłoski do samogłosek.
Przykłady[edytuj | edytuj kod]
W międzynarodowym alfabecie fonetycznym IPA wymienione są m.in. następujące głoski zwarto-otwarte:
- nosowe
- dwuwargowe: [m] iposłuchaj
- wargowo-zębowe: [ɱ] iposłuchaj
- dziąsłowe: [n] iposłuchaj
- z retrofleksją: [ɳ] iposłuchaj
- podniebienne: [ɲ] iposłuchaj
- miękkopodniebienne: [ŋ] iposłuchaj
- języczkowe: [ɴ] iposłuchaj
- drżące:
- dwuwargowe: [ʙ] iposłuchaj
- dziąsłowe: [r] iposłuchaj, [ɾ] iposłuchaj
- z retrofleksją: [ɽ] iposłuchaj
- języczkowe: [ʀ] iposłuchaj
- boczna:
- dziąsłowe: [l], [ɫ], [ɺ]
- z retrofleksją: [ɭ] iposłuchaj
- podniebienne: [ʎ] iposłuchaj
- miękkopodniebienne: [ʟ]
Przykłady w języku polskim[edytuj | edytuj kod]
W języku polskim występują następujące spółgłoski zwarto-otwarte:
Terminologia[edytuj | edytuj kod]
Spółgłoski zwarto-otwarte to inaczej spółgłoski sonorne lub półspółgłoski. Spółgłoski zwarto-otwarte tworzą razem ze spółgłoskami półotwartymi klasę sonantów (rzadziej stosowana nazwa: „sonoranty”). Określenie „spółgłoski półotwarte” bywa też używane zamiennie z terminem „spółgłoski zwarto-otwarte”.