Klasyfikacja spółgłosek

Spółgłoski klasyfikuje się według następujących kryteriów:

• sposobu artykulacji,
• miejsca i narządu artykulacji,
• udziału wiązadeł głosowych (dźwięczność/ bezdźwięczność).

Według sposobu artykulacji

Ze względu na rodzaj przegrody:

• spółgłoski zwarte
• spółgłoski zwarto-szczelinowe
• spółgłoski szczelinowe
• spółgłoski zwarto-otwarte
  • spółgłoski nosowe
  • spółgłoski płynne
    • spółgłoski drżące
      • spółgłoski uderzeniowe
    • spółgłoski boczne
• spółgłoski półotwarte

Ze względu na jamy kanału głosowego:

• spółgłoski nosowe
• spółgłoski ustne (są nimi wszystkie spółgłoski poza nosowymi)

Ze względu na typ artykulacji ustnej:

• spółgłoski środkowe
• spółgłoski boczne

Ze względu na mechanizm przepływu powietrza:

• spółgłoski środkowe
• spółgłoski boczne
• spółgłoski wydechowe, płucne
• mlaski
• spółgłoski glottalizowane
  • spółgłoski iniektywne
  • spółgłoski ejektywne

Spółgłoski zwarte

Spółgłoski zwarte dzieli się następująco:

• spółgłoska dwuwargowa bezdźwięczna [p]
• spółgłoska dwuwargowa dźwięczna [b]
• spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa bezdźwięczna [t]
• spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa dźwięczna [d]
• spółgłoska przedniojęzykowo-zębowa dźwięczna [d]
• spółgłoska przedniojęzykowo-zębowa bezdźwięczna [t]
• spółgłoska przedniojęzykowa z retrofeksją dźwięczna [ɖ]
• spółgłoska przedniojęzykowa z retrofeksją bezdźwięczna [ʈ]
• spółgłoska środkowojęzykowo-podniebienna bezdźwięczna
• spółgłoska środkowojęzykowo-podniebienna dźwięczna
• spółgłoska tylnojęzykowo-podniebienna dźwięczna [ɟ]
• spółgłoska tylnojęzykowo-podniebienna bezdźwięczna [c]
• spółgłoska tylnojęzykowo-miękkopodniebienna dźwięczna [ɡ]
• spółgłoska tylnojęzykowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna [k]
• spółgłoska języczkowa dźwięczna [ɢ]
• spółgłoska języczkowa bezdźwięczna [q]
• spółgłoska nagłośniowa dźwięczna [ʡ]
• spółgłoska krtaniowa bezdźwięczna [ʔ]

Spółgłoski zwarto-szczelinowe

• spółgłoska wargowo-zębowa bezdźwięczna [pf͡]
• spółgłoska dziąsłowa dźwięczna [dz͡]
• spółgłoska dziąsłowa bezdźwięczna [ts͡]
• spółgłoska boczna dziąsłowa dźwięczna [dɮ͡]
• spółgłoska boczna dziąsłowa bezdźwięczna [tɬ͡]
• spółgłoska średniojęzykowo-zadziąsłowa dźwięczna [dʒ͡]
• spółgłoska średniojęzykowo-zadziąsłowa bezdźwięczna [tʃ͡]
• spółgłoska środkowojęzykowo-podniebienna dźwięczna [dʑ͡]
• spółgłoska środkowojęzykowo-podniebienna bezdźwięczna [tɕ͡]

Spółgłoski szczelinowe

• spółgłoska dwuwargowa dźwięczna [β]
• spółgłoska dwuwargowa bezdźwięczna [ɸ]
• spółgłoska wargowo-zębowa dźwięczna [v]
• spółgłoska wargowo-zębowa bezdźwięczna [f]
• spółgłoska wargowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna [ʍ]
• spółgłoska międzyzębowa dźwięczna [ð]
• spółgłoska międzyzębowa bezdźwięczna [θ]
• spółgłoska przedniojęzykowo-zębowa dźwięczna [z]
• spółgłoska przedniojęzykowo-zębowa bezdźwięczna [s]
• spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa dźwięczna [z]
• spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa bezdźwięczna [s]
• spółgłoska ejektywna przedniojęzykowo-dziąsłowa [sʼ]
• spółgłoska przedniojęzykowa z retrofeksją dźwięczna [ʐ]
• spółgłoska przedniojęzykowa z retrofeksją bezdźwięczna [ʂ]
• spółgłoska przedniojęzykowo-zadziąsłowa dźwięczna [ʒ]
• spółgłoska przedniojęzykowo-zadziąsłowa bezdźwięczna [ʃ]
• spółgłoska średniojęzykowo-zadziąsłowa dźwięczna [ʒ]
• spółgłoska średniojęzykowo-zadziąsłowa bezdźwięczna [ʃ]
• spółgłoska zadziąsłowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna [ɧ]
• spółgłoska środkowojęzykowo-podniebienne dźwięczna [ʑ]
• spółgłoska środkowojęzykowo-podniebienne bezdźwięczna [ɕ]
• spółgłoska tylnojęzykowo-podniebienna dźwięczna [ʝ]
• spółgłoska tylnojęzykowo-podniebienna bezdźwięczna [ç]
• spółgłoska tylnojęzykowo-miękkopodniebienna dźwięczna [ɣ]
• spółgłoska tylnojęzykowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna [x]
• spółgłoska języczkowa dźwięczna [ʁ]
• spółgłoska języczkowa bezdźwięczna [χ]
• spółgłoska gardłowa dźwięczna [ʕ]
• spółgłoska gardłowa bezdźwięczna [ħ]
• spółgłoska nagłośniowo-gardłowa dźwięczna [ʢ]
• spółgłoska nagłośniowo-gardłowa bezdźwięczna [ʜ]
• spółgłoska krtaniowa dźwięczna [ɦ]
• spółgłoska krtaniowa bezdźwięczna [h]

Spółgłoski zwarto-otwarte

Spółgłoski nosowe

• spółgłoska dwuwargowa [m]
• spółgłoska wargowo-zębowa [ɱ]
• spółgłoska przedniojęzykowo-zębowa [n]
• spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa [n]
• spółgłoska przedniojęzykowo-szczytowa [ɳ]
• spółgłoska środkowojęzykowo-podniebienna dźwięczna
• spółgłoska tylnojęzykowo-podniebienna [ɲ]
• spółgłoska tylnojęzykowo-miękkopodniebienna [ŋ]
• spółgłoska języczkowa [ɴ]

Spółgłoski boczne

• spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa [l]
• spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa welaryzowana [ɫ]
• spółgłoska przedniojęzykowa z retrofeksją [ɭ]
• spółgłoska uderzeniowa przedniojęzykowo-dziąsłowa [ɺ]
• spółgłoska boczna uderzeniowa z retrofleksją [ɺ̢]
• spółgłoska środkowojęzykowo-podniebienne
• spółgłoska tylnojęzykowo-podniebienna [ʎ]
• spółgłoska tylnojęzykowo-miękkopodniebienna [ʟ]

Spółgłoski boczne szczelinowe

• spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa dźwięczna [ɮ]
• spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa bezdźwięczna [ɬ]

Spółgłoski drżące

• spółgłoska dwuwargowa [ʙ]
• spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa [r]
• spółgłoska uderzeniowa przedniojęzykowo-dziąsłowa [ɾ]
• spółgłoska uderzeniowa przedniojęzykowa z retrofeksją [ɽ]
• spółgłoska języczkowa [ʀ]

Spółgłoski drżące szczelinowe

• spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa dźwięczna
• spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa bezdźwięczna

Spółgłoski półotwarte

• spółgłoska półotwarta wargowo-zębowa [ʋ]
• spółgłoska półotwarta przedniojęzykowo-dziąsłowa [ɹ]
• spółgłoska półotwarta przedniojęzykowa z retrofeksją [ɻ]
• spółgłoska półotwarta tylnojęzykowo-podniebienna [j]
• spółgłoska półotwarta wargowo-podniebienna [ɥ]
• spółgłoska półotwarta tylnojęzykowo-miękkopodniebienna [ɰ]
• spółgłoska półotwarta wargowo-miękkopodniebienna [w]

Mlaski

• mlask dwuwargowy [ʘ]
• mlask zębowy [ǀ]
• mlask boczny dziąsłowy [ǁ]
• mlask zadziąsłowy [ǃ]
• mlask podniebienny [ǂ]

Spółgłoski iniektywne

• spółgłoska dwuwargowa dźwięczna [ɓ]
• spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa dźwięczna [ɗ]
• spółgłoska tylnojęzykowo-podniebienna dźwięczna [ʄ]
• spółgłoska tylnojęzykowo-miękkopodniebienna dźwięczna [ɠ]
• spółgłoska tylnojęzykowo-języczkowa dźwięczna [ʛ]

Spółgłoski ejektywne

• spółgłoska zwarta dwuwargowa [pʼ]
• spółgłoska zwarta przedniojęzykowo-dziąsłowa [tʼ]
• spółgłoska zwarta środkowojęzykowo-podniebienna [cʼ]
• spółgłoska zwarta tylnojęzykowo-miękkopodniebienna [kʼ]
• spółgłoska zwarta tylnojęzykowo-języczkowa [qʼ]
• spółgłoska szczelinowa przedniojęzykowo-dziąsłowa [sʼ]

Według miejsca i narządu artykulacji

• wargowe
  • dwuwargowe
  • wargowo-zębowe
• przedniojęzykowe
  • językowo-wargowe
  • międzyzębowe
  • zębowe
  • dziąsłowe
  • zadziąsłowe
  • z retrofleksją
• środkowojęzykowe
  • przedniopodniebienne
  • podniebienne
• tylnojęzykowe
  • miękkopodniebienne
  • języczkowe
• gardłowe
• nagłośniowe
• krtaniowe

Spółgłoski wargowe

Spółgłoski dwuwargowe

• spółgłoska zwarta dwuwargowa bezdźwięczna [p]
• spółgłoska zwarta dwuwargowa dźwięczna [b]
• spółgłoska szczelinowa dwuwargowa bezdźwięczna [ɸ]
• spółgłoska szczelinowa dwuwargowa dźwięczna [β]
• spółgłoska nosowa dwuwargowa [m]
• spółgłoska drżąca dwuwargowa [ʙ]
• spółgłoska iniektywna dwuwargowa dźwięczna [ɓ]
• spółgłoska zwarta ejektywna dwuwargowa [pʼ]
• mlask dwuwargowy [ʘ]

Spółgłoski wargowo-zębowe

• spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa bezdźwięczna [f]
• spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa dźwięczna [v]
• spółgłoska nosowa wargowo-zębowa [ɱ]
• spółgłoska półotwarta wargowo-zębowa [ʋ]

Spółgłoski przedniojęzykowe

Spółgłoski zębowe

• spółgłoska zwarta zębowa bezdźwięczna [t]
• spółgłoska zwarta zębowa dźwięczna [d]
• spółgłoska zwarto-szczelinowa zębowa bezdźwięczna [t͡s] lub [ʦ]
• spółgłoska zwarto-szczelinowa zębowa dźwięczna [d͡z] lub [ʣ]
• spółgłoska szczelinowa zębowa bezdźwięczna [s]
• spółgłoska szczelinowa zębowa dźwięczna [z]
• spółgłoska szczelinowa międzyzębowa bezdźwięczna [θ]
• spółgłoska szczelinowa międzyzębowa dźwięczna [ð]
• spółgłoska nosowa zębowa [n]
• mlask zębowy [ǀ]

Spółgłoski dziąsłowe

• spółgłoska zwarta dziąsłowa bezdźwięczna [t]
• spółgłoska zwarta dziąsłowa dźwięczna [d]
• spółgłoska szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna [s]
• spółgłoska szczelinowa dziąsłowa dźwięczna [z]
• spółgłoska nosowa dziąsłowa [n]
• spółgłoska boczna dziąsłowa [l]
• spółgłoska boczna dziąsłowa welaryzowana [ɫ]
• spółgłoska boczna szczelinowa dziąsłowa dźwięczna [ɮ]
• spółgłoska boczna szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna [ɬ]
• spółgłoska boczna uderzeniowa dziąsłowa [ɺ]
• spółgłoska drżąca dziąsłowa [r]
• spółgłoska drżąca uderzeniowa dziąsłowa [ɾ]
• spółgłoska półotwarta dziąsłowa [ɹ]
• spółgłoska iniektywna dziąsłowa dźwięczna [ɗ]
• spółgłoska zwarta ejektywna dziąsłowa [tʼ]
• spółgłoska szczelinowa ejektywna dziąsłowa [sʼ]
• mlask boczny dziąsłowy [ǁ]

Spółgłoski zadziąsłowe

• spółgłoska zwarto-szczelinowa zadziąsłowa bezdźwięczna [ʧ]
• spółgłoska zwarto-szczelinowa zadziąsłowa dźwięczna [ʤ]
• spółgłoska szczelinowa zadziąsłowa bezdźwięczna [ʃ]
• spółgłoska szczelinowa zadziąsłowa dźwięczna [ʒ]
• mlask zadziąsłowy [ǃ]

Spółgłoski z retrofleksją

• spółgłoska zwarta z retrofleksją bezdźwięczna [ʈ]
• spółgłoska zwarta z retrofleksją dźwięczna [ɖ]
• spółgłoska szczelinowa z retrofleksją bezdźwięczna [ʂ]
• spółgłoska szczelinowa z retrofleksją dźwięczna [ʐ]
• spółgłoska nosowa z retrofleksją [ɳ]
• spółgłoska boczna z retrofleksją [ɭ]
• spółgłoska drżąca uderzeniowa z retrofleksją [ɽ]
• spółgłoska boczna uderzeniowa z retrofleksją [ɺ̢]
• spółgłoska półotwarta z retrofleksją [ɻ]

Spółgłoski środkowojęzykowe

Spółgłoski przedniopodniebienne

• spółgłoska zwarta środkowojęzykowo-podniebienna dźwięczna
• spółgłoska zwarta środkowojęzykowo-podniebienna bezdźwięczna
• spółgłoska zwarto-szczelinowa środkowojęzykowo-podniebienna bezdźwięczna [ʨ]
• spółgłoska zwarto-szczelinowa środkowojęzykowo-podniebienna dźwięczna [ʥ]
• spółgłoska szczelinowa środkowojęzykowo-podniebienna bezdźwięczna [ɕ]
• spółgłoska szczelinowa środkowojęzykowo-podniebienna dźwięczna [ʑ]
• spółgłoska nosowa środkowojęzykowo-podniebienna
• spółgłoska boczna środkowojęzykowo-podniebienna

Spółgłoski podniebienne

• spółgłoska zwarta podniebienna bezdźwięczna [c]
• spółgłoska zwarta podniebienna dźwięczna [ɟ]
• spółgłoska szczelinowa podniebienna bezdźwięczna [ç]
• spółgłoska szczelinowa podniebienna dźwięczna [ʝ]
• spółgłoska nosowa podniebienna [ɲ]
• spółgłoska półotwarta podniebienna [j]
• spółgłoska zwarta ejektywna podniebienna [cʼ]
• spółgłoska iniektywna podniebienna dźwięczna [ʄ]
• mlask podniebienny [ǂ]

Spółgłoski tylnojęzykowe

Spółgłoski wargowo-podniebienna

• spółgłoska półotwarta wargowo-podniebienna [ɥ]

Spółgłoski miękkopodniebienne

• spółgłoska zwarta miękkopodniebienna bezdźwięczna [k]
• spółgłoska zwarta miękkopodniebienna dźwięczna [ɡ]
• spółgłoska szczelinowa miękkopodniebienna dźwięczna [ɣ]
• spółgłoska szczelinowa miękkopodniebienna bezdźwięczna [x]
• spółgłoska boczna miękkopodniebienna [ʟ]
• spółgłoska nosowa miękkopodniebienna [ŋ]
• spółgłoska półotwarta miękkopodniebienna [ɰ]
• spółgłoska iniektywna miękkopodniebienna dźwięczna [ɠ]
• spółgłoska zwarta ejektywna miękkopodniebienna [kʼ]

Spółgłoski wargowo-miękkopodniebienna

• spółgłoska szczelinowa wargowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna [ʍ]
• spółgłoska półotwarta wargowo-miękkopodniebienna [w]

Spółgłoski zadziąsłowo-miękkopodniebienne

• spółgłoska szczelinowa zadziąsłowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna [ɧ]

Spółgłoski języczkowe

• spółgłoska zwarta języczkowa bezdźwięczna [q]
• spółgłoska zwarta języczkowa dźwięczna [ɢ]
• spółgłoska szczelinowa języczkowa bezdźwięczna [χ]
• spółgłoska szczelinowa języczkowa dźwięczna [ʁ]
• spółgłoska zwarta ejektywna języczkowa [qʼ]
• spółgłoska nosowa języczkowa [ɴ]
• spółgłoska drżąca języczkowa [ʀ]
• spółgłoska iniektywna języczkowa dźwięczna [ʛ]

Spółgłoski gardłowe

• spółgłoska szczelinowa gardłowa bezdźwięczna [ħ]
• spółgłoska szczelinowa gardłowa dźwięczna [ʕ]

Spółgłoski nagłośniowe

• spółgłoska zwarta nagłośniowa dźwięczna [ʡ]
• spółgłoska szczelinowa nagłośniowa bezdźwięczna [ʜ]
• spółgłoska szczelinowa nagłośniowa dźwięczna [ʢ]

Spółgłoski krtaniowe

• spółgłoska zwarta krtaniowa bezdźwięczna [ʔ]
• spółgłoska szczelinowa krtaniowa bezdźwięczna [h]
• spółgłoska szczelinowa krtaniowa dźwięczna [ɦ]

zob. też Szablon:Spółgłoski

Zobacz też

• klasyfikacja samogłosek

Bibliografia

• Alicja Nagórko: Zarys gramatyki polskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2007. ISBN 978-83-01-15390-8.
• A. C. Gimson: Pronunciation of English. Londyn: Hodder Education, 2008. ISBN 978-0-340-958773.
• Piotr Bąk: Gramatyka języka polskiego - zarys popularny. Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1977. ISBN 83-214-0923-7.

Linki zewnętrzne

• Klasyfikacja spółgłosek i canIPA