Dwór królewski w Knyszynie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m MalarzBOT: regeneracja szablonu {{Budynek infobox}} |
Merytoryczne, źródła/przypisy |
||
| Linia 35: | Linia 35: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
Dwór w Knyszynie wszedł we władanie króla [[Zygmunt I Stary|Zygmunta Starego]] w 1530 roku na skutek odebrania tych włości przez [[Bona Sforza|królową Bonę]] spadkobiercom [[Mikołaj Radziwiłł Amor|Mikołaja Radziwiłła Amora]]<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = Ogrody renesansowe województwa białostockiego |data dostępu = 2019-06-27 |opublikowany = www.ogrodowy.minigo.pl |url = http://www.ogrodowy.minigo.pl/index.php/article/show/id/35}}</ref>. Na cele królewskie „Dworzec Knyszyński” powstawał dla króla [[Zygmunt II August|Zygmunta Augusta]] w latach 1553-1572 i składał się z zespół drewnianych budynków na kamiennych podpiwniczeniach, połączonych ponad przyziemiem gankami<ref name=":0" />. Brak było w sąsiedztwie tego kompleksu budynków folwarcznych takich jak stodoły i obory, a jedynie kuchnie, młyn i stajnia na 50 koni<ref name=":0" />. Niedaleko dworu urządzono w Popielewie około 200 hektarowy zwierzyniec służący polowaniom na zwierzęta, natomiast na groblach między 49 sadzawkami rybnymi urządzono mały, wygrodzony zwierzyniec ''„dla saren i zajęcy”'', a przy zwierzyńcach ustawiono kompleksy budynków stajennych mieszczące 500 rasowych koni<ref name=":0" />. Zwierzyńce, stadnina i sadzawki położone były nad wielkim, blisko stuhektarowym stawem, który był zasilany wodami rzeki Jaskry (dziś Jaskranka)<ref name=":0" />. Kompleks dworski umieszczono po przeciwnej stronie stawu niż obiekty hodowlano-myśliwskie. Obok zabudowań rezydencji mieścił się ogród ozdobny i sad<ref name=":0" />. |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | Budową dworu kierował architekt królewski [[Hiob Praÿetfuess|Hiob Bretfus]], który w tym czasie prowadził również przebudowę pobliskiego [[Zamek w Tykocinie|zamku w Tykocinie]] (w [[1571]] roku Bretfus był także krótko [[starosta|starostą]] tykocińskim). Wg innych ustaleń twórcą nowego założenia dworsko-ogrodowego i nadzorcą rozbudowy całego kompleksu dworskiego w Knyszynie był [[Piotr Chwalczewski]]<ref name=":0" />. W literaturze naukowej podaje się, że dwór w Knyszynie był podporządkowany wymogom obronności, być może nawet otoczony wałami ziemnymi<ref>M. Paździor, "Dwór królewski Zygmunta Augusta w Knyszynie", [w:] ''Rocznik Białostocki'', t. 8 (1967), Muzeum w Białymstoku, Białystok 1968, s. 360</ref>; z jednego z dokumentów źródłowych wynika, że w [[1563]] roku wysłano do Knyszyna "98 większych [[hakownica|hakownic]] na miarę 6 dłoni Doppelhoken"<ref>M. Paździor, ''ibid.'', s. 381</ref>. Wg innych ustaleń dwór jednak nie miał żadnych elementów obronnych<ref name=":0" />. |
||
| ⚫ | Dwór knyszyński był jedną z ulubionych rezydencji Zygmunta Augusta; służył m.in. jako dwór myśliwski, skąd król wyprawiał się na łowy na [[żubr]]y i inną grubszą zwierzynę. W czasie pobytów króla w Knyszynie dwór był ozdabiany [[Arras (tkanina)|arrasami]], których król zgromadził ogółem około 350; gdy Zygmunt August opuszczał Knyszyn, arrasy przewożono do [[Tykocin]]a<ref>A. Studniarek, "Król Zygmunt August - życie, śmierć i pamięć", [w:] ''Nowy Goniec Knyszyński'', nr 9 (68), listopad 2008, s. 26 [http://www.knyszyn.pl/asp/pliki/Goniec2008/goniec11-08.pdf]</ref>. Źródła historyczne zanotowały 22 pobyty króla w Knyszynie obejmujące łącznie 495 dni. Król najchętniej przebywał w swej rezydencji przygotowując się do sejmów (np. [[1554]] r., [[1565]] r., [[1564]] r., [[1567]] r.) lub po ich zakończeniu ([[1563]], [[1564]], [[1565]], [[1569]]). Podpisał tu m.in. pierwszą w Polsce Ustawę Morską i Leśną. Po śmierci Zygmunta Augusta, który zmarł w dworze knyszyńskim w dniu [[7 lipca]] [[1572]] roku, w [[1580]] roku zamieszkał we dworze [[kanclerz wielki koronny]] i [[starosta]] knyszyński [[Jan Zamoyski]], a w [[1630]] roku królewicz Władysław, od [[1632]] roku król [[Władysław IV Waza|Władysław IV]]<ref>{{SgKP|IV|199|Knyszyn}}</ref>. |
||
| ⚫ | Dwór knyszyński był jedną z ulubionych rezydencji Zygmunta Augusta; służył m.in. jako dwór myśliwski, skąd król wyprawiał się na łowy na [[żubr]]y i inną grubszą zwierzynę. Król przebywał w Knyszynie łącznie około 2 lat<ref name=":0" />. W czasie pobytów króla w Knyszynie dwór był ozdabiany [[Arras (tkanina)|arrasami]], których król zgromadził ogółem około 350; gdy Zygmunt August opuszczał Knyszyn, arrasy przewożono do [[Tykocin]]a<ref>A. Studniarek, "Król Zygmunt August - życie, śmierć i pamięć", [w:] ''Nowy Goniec Knyszyński'', nr 9 (68), listopad 2008, s. 26 [http://www.knyszyn.pl/asp/pliki/Goniec2008/goniec11-08.pdf]</ref>. Źródła historyczne zanotowały 22 pobyty króla w Knyszynie obejmujące łącznie 495 dni. Król najchętniej przebywał w swej rezydencji przygotowując się do sejmów (np. [[1554]] r., [[1565]] r., [[1564]] r., [[1567]] r.) lub po ich zakończeniu ([[1563]], [[1564]], [[1565]], [[1569]]). Podpisał tu m.in. pierwszą w Polsce Ustawę Morską i Leśną. Po śmierci Zygmunta Augusta, który zmarł w dworze knyszyńskim w dniu [[7 lipca]] [[1572]] roku, w [[1580]] roku zamieszkał we dworze [[kanclerz wielki koronny]] i [[starosta]] knyszyński [[Jan Zamoyski]], a w [[1630]] roku królewicz Władysław, od [[1632]] roku król [[Władysław IV Waza|Władysław IV]]<ref>{{SgKP|IV|199|Knyszyn}}</ref>. |
||
Folwark dworu mieścił się do 1553 roku w odległości ok. 400 m od rezydencji w górę rzeki Jaskranki, jednak zbyt bliskie sąsiedztwo zabudowań dworskich spowodowało, że folwark przeniesiono w rejon dzisiejszego miejsca określanego jako Knyszyn Zamek, które leżało w dolnej części rzeki<ref name=":0" />. |
|||
== Lokalizacja rezydencji == |
== Lokalizacja rezydencji == |
||
Wersja z 16:14, 27 cze 2019
 Litografia Napoleona Ordy "Ruiny zamku w Knyszynie" (Ruiny domniemanej tzw. Studni Giżanki. II poł. XIX w.)[1] | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Rozpoczęcie budowy |
po 1537 |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele | |
Położenie na mapie Knyszyna  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu monieckiego  | |
Położenie na mapie gminy Knyszyn  | |
 53°18′31,68″N 22°55′47,00″E/53,308800 22,929722
| |
Dwór królewski w Knyszynie – nieistniejący już kompleks budynków o charakterze rezydencjonalno-obronnym w Knyszynie w województwie podlaskim.
Historia
Dwór w Knyszynie wszedł we władanie króla Zygmunta Starego w 1530 roku na skutek odebrania tych włości przez królową Bonę spadkobiercom Mikołaja Radziwiłła Amora[2]. Na cele królewskie „Dworzec Knyszyński” powstawał dla króla Zygmunta Augusta w latach 1553-1572 i składał się z zespół drewnianych budynków na kamiennych podpiwniczeniach, połączonych ponad przyziemiem gankami[2]. Brak było w sąsiedztwie tego kompleksu budynków folwarcznych takich jak stodoły i obory, a jedynie kuchnie, młyn i stajnia na 50 koni[2]. Niedaleko dworu urządzono w Popielewie około 200 hektarowy zwierzyniec służący polowaniom na zwierzęta, natomiast na groblach między 49 sadzawkami rybnymi urządzono mały, wygrodzony zwierzyniec „dla saren i zajęcy”, a przy zwierzyńcach ustawiono kompleksy budynków stajennych mieszczące 500 rasowych koni[2]. Zwierzyńce, stadnina i sadzawki położone były nad wielkim, blisko stuhektarowym stawem, który był zasilany wodami rzeki Jaskry (dziś Jaskranka)[2]. Kompleks dworski umieszczono po przeciwnej stronie stawu niż obiekty hodowlano-myśliwskie. Obok zabudowań rezydencji mieścił się ogród ozdobny i sad[2].
Budową dworu kierował architekt królewski Hiob Bretfus, który w tym czasie prowadził również przebudowę pobliskiego zamku w Tykocinie (w 1571 roku Bretfus był także krótko starostą tykocińskim). Wg innych ustaleń twórcą nowego założenia dworsko-ogrodowego i nadzorcą rozbudowy całego kompleksu dworskiego w Knyszynie był Piotr Chwalczewski[2]. W literaturze naukowej podaje się, że dwór w Knyszynie był podporządkowany wymogom obronności, być może nawet otoczony wałami ziemnymi[3]; z jednego z dokumentów źródłowych wynika, że w 1563 roku wysłano do Knyszyna "98 większych hakownic na miarę 6 dłoni Doppelhoken"[4]. Wg innych ustaleń dwór jednak nie miał żadnych elementów obronnych[2].
Dwór knyszyński był jedną z ulubionych rezydencji Zygmunta Augusta; służył m.in. jako dwór myśliwski, skąd król wyprawiał się na łowy na żubry i inną grubszą zwierzynę. Król przebywał w Knyszynie łącznie około 2 lat[2]. W czasie pobytów króla w Knyszynie dwór był ozdabiany arrasami, których król zgromadził ogółem około 350; gdy Zygmunt August opuszczał Knyszyn, arrasy przewożono do Tykocina[5]. Źródła historyczne zanotowały 22 pobyty króla w Knyszynie obejmujące łącznie 495 dni. Król najchętniej przebywał w swej rezydencji przygotowując się do sejmów (np. 1554 r., 1565 r., 1564 r., 1567 r.) lub po ich zakończeniu (1563, 1564, 1565, 1569). Podpisał tu m.in. pierwszą w Polsce Ustawę Morską i Leśną. Po śmierci Zygmunta Augusta, który zmarł w dworze knyszyńskim w dniu 7 lipca 1572 roku, w 1580 roku zamieszkał we dworze kanclerz wielki koronny i starosta knyszyński Jan Zamoyski, a w 1630 roku królewicz Władysław, od 1632 roku król Władysław IV[6].
Folwark dworu mieścił się do 1553 roku w odległości ok. 400 m od rezydencji w górę rzeki Jaskranki, jednak zbyt bliskie sąsiedztwo zabudowań dworskich spowodowało, że folwark przeniesiono w rejon dzisiejszego miejsca określanego jako Knyszyn Zamek, które leżało w dolnej części rzeki[2].
Lokalizacja rezydencji
Po 1945 roku dawny teren rezydencji znalazł się na obszarze PGR[7]. Dwór, z którego zachowały się jedynie skromne szczątki murów i pozostałości założenia ogrodowego, znajdował się przy obecnej ulicy Białostockiej w Knyszynie, po lewej stronie[8][7]). Prof. Józef Maroszek i Halina Karwowska w 1984 roku podjęli próbę zweryfikowania lokalizacji dworu metodami wykopaliskowymi. Prace przeprowadzono na kilku posesjach przy ulicy Białostockiej (nr 43, 47, 53, 57, 59). Wynikiem badań było ustalenie, że kompleks rezydencjonalny zlokalizowany był przy dzisiejszej ul. Białostockiej, po obu stronach tej ulicy od nr 43 po stronie nieparzystej i nr 36 po stronie parzystej i ciągnął się aż do rzeki Jaskranki. Ustalenia te potwierdza dawna nazwa ulicy Białostoskiej - ul. Dworska.
W Albumie Widoków Historycznych Polski Napoleona Ordy (1875) znajduje się rysunek przedstawiający ruiny domniemanej tzw. Studni Giżanki w Knyszynie (Giżanka była jedną z metres Zygmunta Augusta); jest bardzo prawdopodobne, że ilustracja ta przedstawia nieistniejące dziś ruiny pałacu Gnińskich w Knyszynie, zbudowanego według projektu Tylmana z Gameren[9].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Ruiny domniemanej tzw. Studni Giżanki na litografii Napoleona Ordy w Albumie Widoków Historycznych Polski, Warszawa 1875; w rzeczywistości są to prawdopodobnie ruiny pałacu Gnińskich w Knyszynie, por. przypis nr 8
- ↑ a b c d e f g h i j Ogrody renesansowe województwa białostockiego [online], www.ogrodowy.minigo.pl [dostęp 2019-06-27].
- ↑ M. Paździor, "Dwór królewski Zygmunta Augusta w Knyszynie", [w:] Rocznik Białostocki, t. 8 (1967), Muzeum w Białymstoku, Białystok 1968, s. 360
- ↑ M. Paździor, ibid., s. 381
- ↑ A. Studniarek, "Król Zygmunt August - życie, śmierć i pamięć", [w:] Nowy Goniec Knyszyński, nr 9 (68), listopad 2008, s. 26 [1]
- ↑ Knyszyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 199.
- ↑ a b [w:] Dwór w Knyszynie. Polskie Zamki. [dostęp 9 października 2009]. (pol.).
- ↑ Informacje o historii ziemi knyszyńskiej na stronie Urzędu Miejskiego w Knyszynie [2]
- ↑ M. Bielska, Buntownik z wyboru - Tomasz Czapski, starosta knyszyński (1740-1784), s. 162 (praca magisterska przygotowana na Uniwersytecie w Białymstoku, Białystok 2007) [3]
Bibliografia
- M. Paździor, "Dwór królewski Zygmunta Augusta w Knyszynie", [w:] Rocznik Białostocki, t. 8 (1967), Muzeum w Białymstoku, Białystok 1968, s. 359-395
- Knyszyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 199.