Kul-Oba
Kul-Oba (ukr. Куль-Оба, ros. Куль-Оба, krymskotat. Kül Oba) – scytyjski kurhan kamienny znajdujący się 6 km na zachód od Kerczu na Półwyspie Krymskim, datowany na drugą połowę IV w. p.n.e. (340-320). Był badany już w 1830, w trakcie badań częściowo obrabowany.
Główny pochówek zawierał zwłoki mężczyzny w drewnianym sarkofagu oraz dodatkowo pochówek kobiety, niewolnika-koniuszego, kości konia oraz liczne ozdoby wykonane ze złota i elektronu.
Stratygrafia[edytuj | edytuj kod]
Średnica kurhanu wynosi 53 m. Pod centralną częścią nasypu znajdowała się czworokątna komora grobowa (4,6 m × 4,26 m) z krótkim korytarzem (2,84 m) od strony północnej, nakryta sklepieniem pozornym. Wysokość od podłogi do płyty zamykającej sklepienie wynosi 5,3 m. Wejście do komory (o wysokości 2,49 m i szerokości 1,6 m) zawalone było kamieniami. Większą część komory grobowej zajmował niski (0,27 m wysokości) katafalk z drzewa cyprysowego lub jałowcowego o wymiarach 2,84 m x 2,84 m. Był podzielony w linii północ-południe na dwie części, przy czym w większej umieszczono zwłoki zmarłego w drewnianym sarkofagu. Sarkofag był zdobiony utrwalonymi na płytach z kości słoniowej techniką wycinania, scenami z mitologii greckiej oraz motywami animistycznymi, typowymi dla symboliki scytyjskiej (np. gonitwa psa za zającem), czy scenami rodzajowymi (np. Scyta spadający z konia). Obok katafalku na linii wejścia, z głową na południe złożono, również w drewnianym sarkofagu, pochówek kobiety. Wzdłuż południowej ściany komory grobowej pochowany był (głową na zachód) wojownik, zaś w południowo-zachodniej narożniku komory – koniuszy-niewolnik oraz kości konia.
Inwentarz grobowy[edytuj | edytuj kod]
Mężczyzna w sarkofagu miał na głowie spiczastą czapkę ozdobioną dwoma diademami z blachy z wytłaczanym ornamentem. Na jego szyi znajdowała się tzw. grzywna (złoty naszyjnik) zdobiona emalią i zakończona figurkami galopujących koni dosiadanych przez Scytów, zaś na rękach 5 złotych bransolet. W skład wyposażenia wchodził również sztylet z rękojeścią i pochwą okutą złotą blachą ze sceną gonitwy zwierząt i pozłacany nagolennik z blachy brązowej (knemida). Pod czaszką zmarłego znaleziono 4 figurki przedstawiające Scytów oraz figurkę ze sceną picia przez dwóch Scytów bruderszaftu, a obok szkieletu złotą czarę z uszkami do zawieszania, zdobioną wizerunkami Gorgon, głowami Sylenów, lwów, delfinów, ryb, palmetami itp. W mniejszej przegrodzi katafalku znajdowała się broń, pejcz oraz 2 skipetary (berła).
Pochówek kobiecy wyposażony był m.in. w złoty diadem oraz ciężki złoty naszyjnik zakończony figurkami przyczajonych lwów oraz 2 medaliony z wizerunkami Ateny i 2 złote zausznice. W rękach złożonych między kolanami znaleziono słynny elektronowy kubek z wizerunkami Scytów. Jest on sztandarowym osiągnięciem rozwijającego się w koloniach greckich stylu, będącego wyrazem dostosowania do gustów scytyjskich greckiego realizmu przedstawianych scen, których tematem stały się różne sytuacje życia scytyjskich wojowników.
Fryz na kubku tworzą cztery sceny: wojownika relacjonującego coś wspartemu na włóczni władcy z królewską przepaską na czole, Scyty naciągającego łuk, scena wyrywania zęba oraz scena wiązania buta przez jednego z towarzyszy. W pobliżu odkryto też zwierciadło brązowe ze złotą rękojeścią oraz srebrne wrzeciono. Zestaw biżuterii uzupełniały szerokie złote bransolety z wizerunkami gryfów rozszarpujących jelenie.
Pomiędzy pochówkiem kobiety a znajdującym się wzdłuż południowej ściany wojownikiem znaleziono 7 noży (6 z rękojeścią z kości słoniowej i 1 z rękojeścią pokrytą złotą blachą).
Obok niewolnika-koniuszego odkryto drugi nagolennik z pozłacanej blachy brązowej oraz hełm, złożone w kwadratowym zagłębieniu.
W pobliżu wejścia do komory ustawiono 4 amfory z winem (jedna ze stemplem Thasos) i naczynia metalowe a wśród nich 3 srebrne kubki (2 z fryzami przedstawiającymi walki zwierząt, 1 z ptactwem wodnym i rybami), 2 rytony (1 z zakończeniem w kształcie głowy lwa, drugi barana), kyliks srebrny z grecką inskrypcją ΠΟΡΝΑΧΟ (PORNAKHO), 2 srebrne miednice i wielka taca. W komorze znaleziono również wiele wytłaczanych złotych blaszek np. ze Scytą polującym na zająca, dwoma zwróconymi do siebie plecami łucznikami scytyjskimi, tańczącymi Menadami itd. Stanowiły one dekorację paradnych strojów.
W trakcie badań grobowiec został obrabowany a rabusie w skrytce pod płytami podłogi znaleźli m.in. brązową, pokrytą złotem grzywnę, zakończona głowami lwów, złote okucie sajdaka oraz złotą aplikację tarczy w postaci sylwetki odpoczywającego jelenia. Jedyną jej analogie stanowi egzemplarz z wczesnoscytyjskiego kurhanu Kostroma na Przedkaukaziu, tyle że okaz kul-obski jest bardziej stylizowany, dodatkowo ozdobiony wizerunkami zwierząt oraz sygnowany literami PAI. Stanowi on klasyczny przykład symboliki zoomorficznej, której wzorce ideowe i plastyczne ukształtowały się jeszcze w centralnoazjatyckiej kolebce Scytów.
Niezwykle bogaty inwentarz kurhanu Kul-Oba i jego estetyka pozwalają sądzić, iż pochowano w nim władcę lokalnego odłamu Scytów, który – zachowując właściwe światu koczowniczemu elementy tożsamości kulturowej – podlegał już silnej hellenizacji.
Skarby kurhanu[edytuj | edytuj kod]
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- „Encyklopedia Historyczna Świata” Prehistoria Tom 1, opracowanie naukowe prof. dr hab. Janusz K. Kozłowski, Wydawnictwo Opres, Kraków 1999