Diabeł (film 1972)

{{{tytuł}}}

Język	polski
Reżyseria	Andrzej Żuławski
Scenariusz	Andrzej Żuławski
Muzyka	Andrzej Korzyński
Zdjęcia	Maciej Kijowski
Scenografia	Jan Grandys
Montaż	Krzysztof Osiecki

{{Film infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | grafika = | przychody brutto = | opis grafiki = | kontynuacja = | rok produkcji = | kraj produkcji = | wikicytaty = | www = | alt grafiki = | gatunek = | data premiery = | commons = | główne role = | czas trwania = | wytwórnia = | oryginalny tytuł = | poprzednik = | tytuł = Nieznane pola: 1, "czas_trwania", "data_premiery", "role", "imdb_id", "oryginalny_tytuł", "kraj_produkcji", "gatunek_filmu", "od_lat", "image" oraz "tytuł_filmu".

Diabeł - polski horror wyprodukowany w 1972 roku. Zatrzymany na kilkanaście lat przez PRL-owską cenzurę, doczekał się premiery dopiero w 1988 roku.

Fabuła

Akcja rozgrywa się w styczniu 1793 roku podczas wkroczenia wojsk pruskich do Wielkopolski. Nieznajomy (Pszoniak) wyprowadza z więziennego klasztoru, młodego szlachcica Jakuba (Teleszyński) wraz z zakonnicą. Niedoszły królobójca, wyraźnie oszołomiony torturami Jakub, wraca w towarzystwie zakonnicy w rodzinne strony, ale spotkanie z rodzicami, rodzeństwem, przyjacielem oraz narzeczoną, tylko potęguje w nim opętanie. Nieznajomy wręcza Jakubowi brzytwę i każe "oczyszczać". Jakub postanawia rozliczyć się z najbliższymi, którzy pogrążyli się w zdradzie i moralnej rozpuście, zatraca przy tym poczucie realności...

Interpretacja

Opublikowany w 1969 w miesięczniku "Kino" scenariusz Diabła (przedrukowany potem w tomie Piekielnicy, 1994) zapowiadał nade wszystko horror. Realizując film Andrzej Żuławski uczynił go jednak w równym stopniu wizyjnym traktatem lub przypowieścią o zmaganiach dobra i zła, manichejską w tonacji. Mroczny przełom w dziejach Polski (II rozbiór) stanowi tło dla perwersyjnej gry, którą z Jakubem toczy Nieznajomy (inspirując drastyczne zbrodnie). Nieznajomy to szatan lub tylko... pruski urzędnik, który chce wydobyć od Jakuba listę spiskowców? A może postacie otaczające Jakuba to tylko halucynacje obłąkanego jednak bohatera? Znakiem dobra, także plastycznym (biały habit wobec czarnego ubioru Nieznajomego), staje się milcząca Zakonnica.

Diabeł należy do najbardziej perfekcyjnych filmów Żuławskiego. Wyrafinowane kadry (pejzaże, w tym zimowe, przypominające romantyczne malarstwo Friedricha, świadomie stosowana kolorystyka), dynamika ujęć, ostry montaż, to znowu spowolnienie narracji (atak padaczki u Narzeczonej, sekwencje w opustoszałym domu Jakuba), drastyczne zbliżenia (np. podrzynanie gardła Siostry), kontrastująca z tłem historycznym rockowo ujęta muzyka Andrzeja Korzyńskiego - nadają filmowi ton wizyjny lub wprost oniryczny, bliski tradycji baroku i romantyzmu (z kręgu estetyki gotycyzmu), zarazem pokrewny wobec filmów takich reżyserów jak Roman Polański (Bal wampirów 1967), Ken Russell (Diabły 1971, Gotyk 1986) i Werner Herzog (Nosferatu - nocne widmo 1979).

Kontrowersje

Zróżnicowane, ale też entuzjastyczne, przyjęcie pełnometrażowego debiutu fabularnego Żuławskiego, jakim była Trzecia część nocy w 1971 roku, wpłynęło na żywe zainteresowanie jego filmem następnym. Oczekiwano arcydzieła. Prasa zamieszczała reportaże z planu Diabła, a reżyser udzielał wywiadów. Po tym wszystkim zapadła cisza. Nieoficjalnie mówiło się tylko, że Diabła zatrzymała cenzura z powodu okrucieństwa i zbyt śmiałych scen erotycznych. Rozgoryczony Żuławski wyjechał do Francji, gdzie zrealizował - dobrze tam przyjęty - film z Romy Schneider - Najważniejsze to kochać.

Nawet wydarzenia sierpnia 1980 nie zmieniły sytuacji zatrzymanych na półce taśm filmu (bodaj najsłynniejszego z tzw. "półkowników", tj. filmów zakwestionowanych przez cenzurę PRL-u). Premiera odbyła się dopiero w roku 1988.

Obsada

• Wojciech Pszoniak - Nieznajomy
• Leszek Teleszyński - Jakub
• Małgorzata Braunek - Narzeczona (dawna) Jakuba (teraz brzemienna z Hrabią i poślubiająca go)
• Monika Niemczyk - Zakonnica; debiut aktorski
• Anna Parzonka - Siostra Jakuba
• Michał Grudziński - Ezechiel, przyrodni brat Jakuba
• Maciej Englert - Hrabia
• Wiktor Sadecki - Herz
• Iga Mayr - Matka Jakuba

Linki zewnętrzne

• Diabeł w bazie filmpolski.pl