Waniewo (powiat wysokomazowiecki): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
mapa |
drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
| Linia 94: | Linia 94: | ||
* murowana [[plebania]] z II połowy [[XIX wiek|XIX]] w.<ref>[http://www.kuria.lomza.pl/index.php?wiad=181 Diecezja Łomżyńska: WANIEWO]</ref> |
* murowana [[plebania]] z II połowy [[XIX wiek|XIX]] w.<ref>[http://www.kuria.lomza.pl/index.php?wiad=181 Diecezja Łomżyńska: WANIEWO]</ref> |
||
== |
== Zamczysko w Waniewie == |
||
[[Plik:Waniewo - rzeka Narew.JPG|thumb|240px|Rzeka Narew w Waniewie]] |
[[Plik:Waniewo - rzeka Narew.JPG|thumb|240px|Rzeka Narew w Waniewie]] |
||
* na kępie między ramionami Narwi znajduje się teren [[zamczysko|zamczyska]], na którym na początku wieku [[XVI wiek|XVI]] istniał [[zamek]]. Załoga kontrolowała most zbudowany nad rozlewiskiem [[Narew|Narwi]]. W [[1513]] roku, w czasie walk między [[Radziwiłłowie|Radziwiłłami]] i [[Gasztołdowie|Gasztołdami]], zamek został spalony przez [[Olbracht Gasztołd|Olbrachta Gasztołda]] w odwecie za spalanie zamku w [[Tykocin]]ie przez Kuncę zarządcę zamku w Waniewie<ref name="Katalog zabytków"/>. |
|||
* na kępie między ramionami Narwi znajduje się teren [[zamczysko|zamczyska]], na którym na początku wieku [[XVI wiek|XVI]] istniał [[zamek]] należący do wojewody wileńskiego [[Mikołaj Radziwiłł Amor|Mikołaja "Amora" Radziwiłła]]. Załoga zamku kontrolowała most zbudowany nad rozlewiskiem [[Narew|Narwi]] i pobierała opłatę ([[myto]]) za przejazd. W [[1513]] roku wybuchł zbrojny konflikt pomiędzy rodami [[Radziwiłłowie|Radziwiłłów]] i [[Gasztołdowie|Gasztołdów]], w wyniku którego Kunca, będący zarządcą zamku w Waniewie, spalił w 1519 roku należący do wojewody trockiego [[Olbracht Gasztołd|Olbrachta Gasztołda]] [[zamek w Tykocinie]]. W odwecie Olbracht Gasztołd rok lub dwa później spalił zamek i most w Waniewie, którego już nie odbudowano<ref name="Katalog zabytków"/>. Ślady zamku odkryto podczas wykopalisk archeologicznych przeprowadzonych w 2009 i 2014 roku<ref>http://www.poranny.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20140803/AGLOMERACJABIALOSTOCKA/140739901</ref>. |
|||
{{Przypisy|2}} |
{{Przypisy|2}} |
||
Wersja z 10:10, 4 sie 2014
| {{{rodzaj miejscowości}}} | |
 Fragment miejscowości | |
| Państwo | podlaskie |
|---|---|
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2006) |
200 |
| Strefa numeracyjna |
(+48) 86 |
| Kod pocztowy |
18-218 |
| Tablice rejestracyjne |
BWM |
| SIMC |
0406311 |
Położenie na mapie gminy Sokoły  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie Polski  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie powiatu wysokomazowieckiego  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:landmark} | |
Waniewo – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie wysokomazowieckim, w gminie Sokoły.
W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa łomżyńskiego.
Historia
Historia miejscowości
Nazwa Waniewo pochodzi od imienia Wania[1]. Wieś założona prawdopodobnie jako graniczny gród mazowiecki strzegący przeprawy na Narwi. W roku 1447 wzmiankowany most na Narwi. Nazwa miejscowości po raz pierwszy pojawiła się w przekazach z 1447 r. Równocześnie wymienia się w ówczesnych dokumentach istnienie zamku i mostu[2].
Znani właściciele Waniewa:
- w wieku XV własność książąt litewskich
- 1501 - król Aleksander Jagiellończyk nadał Waniewo wraz z małą włością Mikołajowi Radziwiłłowi, wojewodzie wileńskiemu[1].
- 20 czerwca 1510 r. król Polski i wielki książę litewski Zygmunt I Stary pozwolił Mikołajowi Radziwiłłowi osadzić miasto na prawie chełmińskim, a także pobierać myto na nowo zbudowanym moście przez rzekę Narew [3].
- 1567 -1572- Hieronim Sieniawski, kasztelan kamieniecki
- Olelkowiczowie, książęta słuccy
- 1590 - oddana w zastaw Pawłowi Szczawińskiemu, kasztelanowi łęczyckiemu
- około 1664 - Szczawińscy
- 1676 - określona jako własność Zofii Rzewuskiej, pisarzowej ziemi łukowskiej
- 1680 - Wilhelm Orsetti
- 1832 - ostatni potomek Orsettich sprzedał wieś na rzecz ojczyma, Stefana Rostworowskiego. Własność Rostworowskich do początku wieku XX.
W wykazie dziedziców dóbr, i ich urzędników, sług i sprawców pow. bielskiego z XVI w. znajduje się m.in. Waniewska - księżna, dziedziczka wsi Ospiów - Waniewo (par. Płońska)[4].
Miejscowość nigdy nie rozwinęła się w ośrodek miejski, najprawdopodobniej ze względu na utratę znaczenia przeprawy na Narwi[5]. Miasto zostało założone dla obsługi małych dóbr waniewskich, z dala od głównych dróg komunikacyjnych, a w pobliżu Tykocina, nie miało warunków rozwinięcia się. W rejestrze z 1676 roku Waniewo występuje już, jako wieś[1].
W roku 1827 jedna część miejscowości liczyła 20 domów i 118 mieszkańców, druga 6 domów i 47 mieszkańców.
Pod koniec XIX w. wieś należała do powiatu mazowieckiego, gmina Kowalewszczyzna. We wsi znajdowała się szkółka początkowa, a przy kościele parafialnym istniał szpital dla starców i kalek. Powierzchnia ziemi włościańskiej wynosiła 1092 mórg.
W pobliżu wsi znajdował się folwark Waniewo Poduchowne. W roku 1887 miał 206 morgów powierzchni, w tym 92 morgi ziemi ornej, 99 łąk, i 2 morgi lasu. W folwarku 4 budynki drewniane[6].
W 1891 roku wieś, włościanie, osób 389 (w tym żydzi 22), gospodarzy 59, domy drewniane 48, morgi 804: orne 381, łąki 250, na jednego gospodarza 13,6 morgi. W 1891 roku Waniewo Poduchowne, folwark, osób 5, dom drewniany 1, morgi 210: orne 133, łąki 32, lasy 1[7].
W roku 1921 wyszczególniono:
- wieś Waniewo. Było tu 49 budynków z przeznaczeniem mieszkalnym oraz 320. mieszkańców (161. mężczyzn i 159 kobiet). Narodowość polską podało 295 osób, a żydowską 25
- folwark Waniewska Wólka, gdzie naliczono 2 budynki z przeznaczeniem mieszkalnym oraz 19. mieszkańców (10. mężczyzn i 9 kobiet)[8].
W 1965 roku Waniewo znajdowało się w gromadzie Jeńki w pow. łapskim[1]. A już 1 stycznia 1973 roku w gminie Sokoły[9].
Historia kościoła
Pierwszy, znany z dokumentów, być może parafialny kościół, najprawdopodobniej pw. św. Anny istniał w wieku XV.
W roku 1511 Mikołaj Radziwiłł jako wojewoda wileński ufundował i uposażył kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, oraz św. św. Katarzyny, Barbary, Doroty, Mikołaja i Marcina.
Biskup pomocniczy łucki Stanisław Łoza w roku 1639 konsekrował zapewne kolejny kościół drewniany. Staraniem proboszcza Andrzeja Błockiego, kanonika łuckiego w roku 1671 nastąpiło odnowienie erekcji kościoła spowodowane obrabowaniem go w czasie wojen szwedzkich.
Obecny, neoromański kościół murowany, wzniesiony został w latach 1870-1877. Odbudowany ze zniszczeń wojennych w latach 1946-1950[5]. jest siedzibą parafii Wniebowzięcia NMP. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Łapy.
Szkoła
W 1922 roku 4. klasowa szkoła powszechna, liczyła 197 uczniów. W 1923 r. liczyła 187 uczniów, 1924-211, 1925-170, 1930-180. W 1931-180.
Nauczyciele:1932 r. Pawecka Maria przybyła, 1932-34, Półbrat Adam kier., 1938 Kochański Mieczysław p.o.kier., 1941 Grochowska Anna, Grochowski Aleksander, Grochowski Mirosław, Filonik Adam[10].
Architektura i urbanistyka
Układ przestrzenny
Rozplanowanie przestrzenne Waniewa datuje się na początek XVI wieku. Jego podstawą są dwie równoległe ulice: Waniewo i Psia powstałe z rozgałęzienia szlaku do Tykocina. Ulice dobiegają do rynku, leżącego u przeprawy przez rzekę Narew.Ulica Rybacka wiodła bezpośrednio do przeprawy z rynku, a ulica Konowrót łącząca ulicę Waniewo z Psią prowadziła w kierunku Kowalewszczyzny. Ulica Kościelna była wewnętrzną ulicą jurydyki kościelnej. Układ przestrzenny jest stosunkowo dobrze zachowanym przykładem XVI wiecznej urbanistyki.
Drugim elementem rozplanowania Waniewa jest system przeprawowy oraz rezydencja Orsettich w Śliwnie z bogatą kompozycją kanałową.[11]
Obiekty zabytkowe
.JPG)
- kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
- neoromańska dzwonnica, murowana z cegły, z roku 1880
- na cmentarzu grzebalnym murowana kaplica, o charakterze późnoklasycystycznym, z roku ok. 1880
- przydrożna, drewniana kapliczka z rzeźbą Chrystusa Frasobliwego z XX w.
- figura przydrożna, fundowana w roku 1855 przez Artura Orsettiego[5].
- murowana plebania z II połowy XIX w.[12]
Zamczysko w Waniewie
- na kępie między ramionami Narwi znajduje się teren zamczyska, na którym na początku wieku XVI istniał zamek należący do wojewody wileńskiego Mikołaja "Amora" Radziwiłła. Załoga zamku kontrolowała most zbudowany nad rozlewiskiem Narwi i pobierała opłatę (myto) za przejazd. W 1513 roku wybuchł zbrojny konflikt pomiędzy rodami Radziwiłłów i Gasztołdów, w wyniku którego Kunca, będący zarządcą zamku w Waniewie, spalił w 1519 roku należący do wojewody trockiego Olbrachta Gasztołda zamek w Tykocinie. W odwecie Olbracht Gasztołd rok lub dwa później spalił zamek i most w Waniewie, którego już nie odbudowano[5]. Ślady zamku odkryto podczas wykopalisk archeologicznych przeprowadzonych w 2009 i 2014 roku[13].
- ↑ a b c d S. Andrzejewski, M. Siuchniński, Miasta polskie w tysiącleciu, tom pierwszy. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków 1965 r. s. 292.
- ↑ J. Rudnicki, Zabytki Ziemi Łomżyńskiej, historia miasta i wsi, rysunki zabytków wraz z opisami portrety i życzliwych osób zasłużonych, tom II, Rajgród 2001 r. s. 190-193.
- ↑ J. Maroszek, Wielcy panowie i magnateria na Podlasiu. Rozdział VII z Historia Województwa Podlaskiego pod redakcją A. Cz. Dobrońskiego. Instytut Wydawniczy Kreator, Białystok 2010 r. s. 70.
- ↑ Wypisy heraldyczne z Ksiąg Poborowych XVI w. woj. podlaskie - dostępne na stronie:Stankiewicze.com
- ↑ a b c d Katalog zabytków sztuki, Województwo łomżyńskie, Pod redakcją M. Kałamajskiej-Saeed, Ciechanowiec, Zambrów, Wysokie Mazowieckie i okolice, PAN Instytut Sztuki, Warszawa 1986 r. s. 78-81.
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom XII. Warszawa 1892 r. s. 937.
- ↑ W. Jemielity, Jubileusz 500-lecia Parafii Waniewo, Wydawca Parafia Waniewo, Waniewo 2011 r. s. 6.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 września 1921 r., Województwo Białostockie, Powiat Wysokie Mazowieckie, Gmina Kowalewszczyzna, Tom V. Warszawa 1924 r. s. 110.
- ↑ W. Jemielity, Podziały administracyjne powiatów wysokomazowieckiego i łapskiego w latach 1919 –1990 z Studia Łomżyńskie, tom VII, Łomża 1996 r. s. 120-121.
- ↑ W. Jemielity, Szkoły powszechne w województwie białostockim w latach 1919-1939. Łomża 1991 r. s. 93.
- ↑ B. Stypułkowska, Wiekowe Waniewo - Z sokołem w herbie pod redakcją A. Cz. Dobrońskiego, J. Czajkowskiej. Sokoły 2006 r. s. 111.
- ↑ Diecezja Łomżyńska: WANIEWO
- ↑ http://www.poranny.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20140803/AGLOMERACJABIALOSTOCKA/140739901
Zobacz też
- Siedziba gminy: Sokoły
| Wsie |
|
|---|---|
| Integralne części wsi |
|
