Zamek w Radzyniu Chełmińskim: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Architektura: drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
→Historia: drobne merytoryczne |
||
| Linia 37: | Linia 37: | ||
[[Plik:Radzyn (js)1.jpg|thumb|250px|Ruiny widziane od strony północno-zachodniej]] |
[[Plik:Radzyn (js)1.jpg|thumb|250px|Ruiny widziane od strony północno-zachodniej]] |
||
[[Plik:Zamek Radzyń Chełmiński - makieta.jpg|thumb|250px|Makieta zamku i przedzamcza]] |
[[Plik:Zamek Radzyń Chełmiński - makieta.jpg|thumb|250px|Makieta zamku i przedzamcza]] |
||
W [[1234]] r. z inicjatywy [[Hermann von Balk|Hermanna von Balka]] wzniesiono tu prowizoryczną fortyfikację drewniano-ziemną, która obroniła się w czasie pierwszego powstania Prusów w latach 1242-1249. W latach 1270-1285 konstrukcję drewnianą zastąpiono kolejną, tym razem murowaną |
W [[1234]] r. z inicjatywy [[Hermann von Balk|Hermanna von Balka]] wzniesiono tu prowizoryczną fortyfikację drewniano-ziemną, która obroniła się w czasie pierwszego powstania Prusów w latach 1242-1249. W latach 1270-1285 konstrukcję drewnianą zastąpiono kolejną, tym razem murowaną. Podczas budowy nieukończona druga warownia została opanowana przez Prusów w 1278 roku. Z tef fazy budowli pozostały do dzisiaj nieliczne relikty w postaci murów [[parcham]]u, piwnic pod kaplicą oraz przedzamcza. W latach 1310-1330 zbudowano zamek w znanej dziś czworobocznej formie z narożną wieżą [[bergfried]]em, który został zaprojektowany prawdopodobnie przez tego samego architekta, który wcześniej zbudował zamek w Gniewie i prezbiterium kościoła św. Jakuba w Toruniu<ref>[[Tomasz Torbus]], "Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach", Gdańsk 2014, wyd. słowo/obraz/terytoria, s.185</ref>. Był to ówcześnie jeden z najmocniejszych zamków na południowych rubieżach [[Prusy Zakonne|państwa zakonnego]] w [[Prusy (kraina historyczna)|Prusach]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Derdej | imię = Piotr | tytuł = Koronowo 1410 | data = 2008 | wydawca = Bellona | miejsce = Warszawa | isbn = 9788311111103 | strony = 101}}</ref>. Od [[1251]] r. znajdowała się tu siedziba [[komturia|komturii]]. Po [[bitwa pod Grunwaldem|bitwie pod Grunwaldem]] zamek zdobyły wracające spod [[Malbork]]a wojska [[Korona Królestwa Polskiego|polskie]] [[21 września]] [[1410]] r. Wg [[Jan Długosz|Jana Długosza]] [[Władysław II Jagiełło]] dał w dzierżawę zamek Radzyń [[Jan Sokół z Lamberka|Jaśkowi Sokołowi]] (''Jan Sokol z Lamberka'', dowódca oddziałów [[Czesi|czeskich]] walczących po stronie polskiej), a w zamku pozostała polsko-czeska załoga, m.in. [[Jan Žižka]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Derdej | imię = Piotr | tytuł = Koronowo 1410 | data = 2008 | wydawca = Bellona | miejsce = Warszawa | isbn = 9788311111103 | strony = 99-102}}</ref>. Jednak po [[Pokój toruński 1411|I pokoju toruńskim]] w [[1411]] r. zamek powrócił w ręce [[Zakon krzyżacki|Krzyżaków]]. Po [[wojna trzynastoletnia|wojnie trzynastoletniej]] znalazł się w granicach [[Prusy Królewskie|Prus Królewskich]], będąc już od [[1454]] r. siedzibą polskich [[Starosta niegrodowy|starostów]]. W czasie [[Wojna polsko-szwedzka 1626-1629|wojny polsko-szwedzkiej]] w [[1628]] roku został poważnie zniszczony w trakcie oblężenia przez [[Szwecja|Szwedów]], a następnie opuszczony. |
||
Po [[I rozbiór Polski|I rozbiorze Polski]] w [[1772]] r. zaczął być stopniowo rozbierany przez władze pruskie. Z pozyskanego materiału budowlanego wzniesiono wiele domów w Radzyniu. W roku [[1837]] r. na skutek protestów przerwano rozbiórkę, a w dwa lata później rozpoczęto pierwsze prace zabezpieczające. Ruiny były poddawane dalszym zabiegom konserwatorskim w ciągu XIX i XX w. (m.in. odgruzowanie terenu zamku, zabezpieczenie sklepień w piwnicach, zadaszenie kaplicy, następnie w latach 60. XX wieku budowa żelbetowego przekrycia kaplicy). |
Po [[I rozbiór Polski|I rozbiorze Polski]] w [[1772]] r. zaczął być stopniowo rozbierany przez władze pruskie. Z pozyskanego materiału budowlanego wzniesiono wiele domów w Radzyniu. W roku [[1837]] r. na skutek protestów przerwano rozbiórkę, a w dwa lata później rozpoczęto pierwsze prace zabezpieczające. Ruiny były poddawane dalszym zabiegom konserwatorskim w ciągu XIX i XX w. (m.in. odgruzowanie terenu zamku, zabezpieczenie sklepień w piwnicach, zadaszenie kaplicy, następnie w latach 60. XX wieku budowa żelbetowego przekrycia kaplicy). |
||
Wersja z 17:04, 7 sie 2014
 nr rej. A/61 z 18.10.1934[1]
| |
 Ruiny zamku widziane od południowego-wschodu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość |
Radzyń Chełmiński |
| Typ budynku |
zamek |
| Styl architektoniczny | |
| Rozpoczęcie budowy |
1310 |
| Ukończenie budowy |
1330 |
Plan budynku
| |
Położenie na mapie Radzynia Chełmińskiego  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie Polski  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie powiatu grudziądzkiego  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie gminy Radzyń Chełmiński  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building} | |
Zamek krzyżacki w Radzyniu Chełmińskim (niem. Rheden) – czteroskrzydłowy krzyżacki zamek komturski, wzniesiony nad brzegiem Jeziora Zamkowego na północ od miasta Radzyń Chełmiński. Obecnie w stanie trwałej ruiny.
Historia
1.jpg)
W 1234 r. z inicjatywy Hermanna von Balka wzniesiono tu prowizoryczną fortyfikację drewniano-ziemną, która obroniła się w czasie pierwszego powstania Prusów w latach 1242-1249. W latach 1270-1285 konstrukcję drewnianą zastąpiono kolejną, tym razem murowaną. Podczas budowy nieukończona druga warownia została opanowana przez Prusów w 1278 roku. Z tef fazy budowli pozostały do dzisiaj nieliczne relikty w postaci murów parchamu, piwnic pod kaplicą oraz przedzamcza. W latach 1310-1330 zbudowano zamek w znanej dziś czworobocznej formie z narożną wieżą bergfriedem, który został zaprojektowany prawdopodobnie przez tego samego architekta, który wcześniej zbudował zamek w Gniewie i prezbiterium kościoła św. Jakuba w Toruniu[2]. Był to ówcześnie jeden z najmocniejszych zamków na południowych rubieżach państwa zakonnego w Prusach[3]. Od 1251 r. znajdowała się tu siedziba komturii. Po bitwie pod Grunwaldem zamek zdobyły wracające spod Malborka wojska polskie 21 września 1410 r. Wg Jana Długosza Władysław II Jagiełło dał w dzierżawę zamek Radzyń Jaśkowi Sokołowi (Jan Sokol z Lamberka, dowódca oddziałów czeskich walczących po stronie polskiej), a w zamku pozostała polsko-czeska załoga, m.in. Jan Žižka[4]. Jednak po I pokoju toruńskim w 1411 r. zamek powrócił w ręce Krzyżaków. Po wojnie trzynastoletniej znalazł się w granicach Prus Królewskich, będąc już od 1454 r. siedzibą polskich starostów. W czasie wojny polsko-szwedzkiej w 1628 roku został poważnie zniszczony w trakcie oblężenia przez Szwedów, a następnie opuszczony.
Po I rozbiorze Polski w 1772 r. zaczął być stopniowo rozbierany przez władze pruskie. Z pozyskanego materiału budowlanego wzniesiono wiele domów w Radzyniu. W roku 1837 r. na skutek protestów przerwano rozbiórkę, a w dwa lata później rozpoczęto pierwsze prace zabezpieczające. Ruiny były poddawane dalszym zabiegom konserwatorskim w ciągu XIX i XX w. (m.in. odgruzowanie terenu zamku, zabezpieczenie sklepień w piwnicach, zadaszenie kaplicy, następnie w latach 60. XX wieku budowa żelbetowego przekrycia kaplicy).
W 1989 roku odkryto mur obwodowy przedbramia.
Architektura
Zamek składa się z zamku wysokiego założonego na planie kwadratu o boku 49,4 x 49,6 m, z dziedzińcem z dwukondygnacyjnym krużgankiem, wielką wolno stojącą ośmioboczną wieżą (bergfriedem) w narożu północno-zachodnim oraz mniejszymi czworobocznymi wieżami we wszystkich narożach. Skrzydło południowe akcentowane było przez ozdobne szczyty. W nim też znajdowała się brama wjazdowa, refektarz ze sklepieniem gwiaździstym[5] i kościół. We wschodnim skrzydle znajdował się kapitularz i dormitorium. Na południe od zamku znajdowało się trapezoidalne przedzamcze otoczone murem obwodowym. Być może na wschód od zamku wysokiego znajdowało się drugie przedzamcze.
Zamek współcześnie
Do dzisiaj częściowo zachowało się skrzydło południowe z kaplicą (bez sklepienia), fasada w prawie pełnej wysokości, dwie narożne wieżyczki, przyległa do niego część skrzydła wschodniego, partie murów pozostałych skrzydeł oraz piwnice. Z przedzamcza zachowały się prawie w całości dolne partie murów południowego i zachodniego. Ruiny zamku są udostępnione zwiedzającym. Jest możliwość wejścia na obie narożne wieże, z których roztacza się rozległy widok na okolicę. W piwnicach znajdują się wystawy m.in. makiet budowli średniowiecznych i narzędzi tortur.
Na terenie zamku kręcone były sceny do filmu Samochodzik i templariusze[6].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024 [dostęp 2012-12-26].
- ↑ Tomasz Torbus, "Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach", Gdańsk 2014, wyd. słowo/obraz/terytoria, s.185
- ↑ Piotr Derdej: Koronowo 1410. Warszawa: Bellona, 2008, s. 101. ISBN 978-83-11-11110-3.
- ↑ Piotr Derdej: Koronowo 1410. Warszawa: Bellona, 2008, s. 99-102. ISBN 978-83-11-11110-3.
- ↑ Tomasz Torbus, "Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach", Gdańsk 2014, wyd. słowo/obraz/terytoria, s.182
- ↑ Szymon Spandowski "Kraina otwartych zamków", Express Bydgoski, 27 Października 2011 http://www.express.bydgoski.pl/look/article.tpl?IdLanguage=17&IdPublication=2&NrIssue=1964&NrSection=1&NrArticle=215749&IdTag=6907
Bibliografia
- Włodzimierz Antkowiak: Zamki i strażnice krzyżackie ziemi chełmińskiej: (historia, plany, tajemnice). Toruń: Graffiti BC, 1999, s. 85-91. ISBN 83-900784-5-7.
Linki zewnętrzne
- Radzyń Chełmiński. Oficjalny portal turystyczny Województwa Kujawsko-Pomorskiego. [dostęp 2010-06-22].
- zamczycho.pl - oficjalna strona internetowa zamku