Ziemiaństwo: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
To nie jest propozycja zmian, tylko krytyka kuriozalnej treści tego hasła. W takiej postaci lepiej, żeby ono zniknęło, bo nie nadaje się do korekty.
Anulowanie wersji 60006879 autorstwa 109.173.214.86 (dyskusja): nie ujmując niczego słuszności przedstawionych informacji, proszę posłużyć się dyskusją hasła albo ZB - encyklopedia nie może kłócić się sama ze sobą.
Znacznik: Anulowanie edycji
Linia 13: Linia 13:
Cechą szczególną tej warstwy jest dziedziczna przynależność oraz oparcie na własności ziemskiej, czyli posiadaniu i użytkowaniu ziemi (w [[epitafium|epitafiach]] spotyka się określenie „obywatel ziemski” mające świadczyć o [[szlachta|szlachectwie]] zmarłego). Ziemiaństwo wchodziło w skład [[System stanowy|systemu stanowego]] charakterystycznego dla społeczeństw [[feudalizm|feudalnych]].
Cechą szczególną tej warstwy jest dziedziczna przynależność oraz oparcie na własności ziemskiej, czyli posiadaniu i użytkowaniu ziemi (w [[epitafium|epitafiach]] spotyka się określenie „obywatel ziemski” mające świadczyć o [[szlachta|szlachectwie]] zmarłego). Ziemiaństwo wchodziło w skład [[System stanowy|systemu stanowego]] charakterystycznego dla społeczeństw [[feudalizm|feudalnych]].


Kres istnienia ziemiaństwa jako warstwy społecznej w Polsce położyła [[II wojna światowa]] i jej następstwa w postaci: przesiedleń, zmiany systemu polityczno-gospodarczego, utraty przez Polskę [[Kresy Wschodnie|Kresów Wschodnich]] oraz [[Reforma rolna w Polsce (1944)|reforma rolna]], w której ziemianie polscy stracili prawie wszystkie [[Majątek ziemski|majątki ziemskie]] o powierzchni przekraczającej 50 hektarów, otrzymując w zamian dożywotnie zaopatrzenie w wysokości pensji urzędniczej VI grupy. Ziemianie zasłużeni w walce z okupantem niemieckim otrzymywali wyższe zaopatrzenie<ref>Norbert Kołomejczyk, Bronisław Syzdek. ''Polska w latach 1944-1949''. Warszawa 1971, s.48.</ref>. [To był przepis martwy, który nie wszedł w życie. Żaden ze znanych mi ziemian nie otrzymał "dozywotniego zaopatrzenia". A już zdanie o "zasługach w walce z okupantem" zakrawa na ponure szyderstwo. Ziemianin, który zgłosiłby się do władz deklarując, że był członkiem AK, mógłby stracić życie. Zresztą następne zdanie o represjonowaniu w praktyce wszystkich ziemian - jak można represjonować emigrantów? - zadaje kłam bajeczce o uposażeniach. Czy publikacja z 1971 autorów, którzy obaj byli działaczami PZPR i obaj mieli kierownicze funkcje w Centralnym Archiwum KC PZPR może być źródłem encyklopedycznym? Litości!] Ci ziemianie, którzy po [[1945 w polityce|1945]] r. nie emigrowali, a zdecydowali się na pozostanie w [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|Polsce]], jako wrogowie [[Socjalizm w Polsce|ustroju socjalistycznego]] byli represjonowani i inwigilowani przez [[Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego|aparat bezpieczeństwa]]<ref>{{Cytuj |autor = Jarosław Durka |redaktor = Jarosław Durka |tytuł = Aparat bezpieczeństwa wobec ziemian wielkopolskich do 1957 roku |czasopismo = Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk |data = 2015 |issn = 1426-6547 |wolumin = Nr 15: Ziemiaństwo kaliskie, wielkopolskie i polskie w XIX i XX wieku |miejsce = Kalisz |wydawca = Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk |s = 204-226 |url = https://www.infona.pl/resource/bwmeta1.element.ID-ddb57b47-7af3-4a83-8f91-0fd9593f4606}}</ref>.
Kres istnienia ziemiaństwa jako warstwy społecznej w Polsce położyła [[II wojna światowa]] i jej następstwa w postaci: przesiedleń, zmiany systemu polityczno-gospodarczego, utraty przez Polskę [[Kresy Wschodnie|Kresów Wschodnich]] oraz [[Reforma rolna w Polsce (1944)|reforma rolna]], w której ziemianie polscy stracili prawie wszystkie [[Majątek ziemski|majątki ziemskie]] o powierzchni przekraczającej 50 hektarów, otrzymując w zamian dożywotnie zaopatrzenie w wysokości pensji urzędniczej VI grupy. Ziemianie zasłużeni w walce z okupantem niemieckim otrzymywali wyższe zaopatrzenie<ref>Norbert Kołomejczyk, Bronisław Syzdek. ''Polska w latach 1944-1949''. Warszawa 1971, s.48.</ref>. Ci ziemianie, którzy po [[1945 w polityce|1945]] r. nie emigrowali, a zdecydowali się na pozostanie w [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|Polsce]], jako wrogowie [[Socjalizm w Polsce|ustroju socjalistycznego]] byli represjonowani i inwigilowani przez [[Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego|aparat bezpieczeństwa]]<ref>{{Cytuj |autor = Jarosław Durka |redaktor = Jarosław Durka |tytuł = Aparat bezpieczeństwa wobec ziemian wielkopolskich do 1957 roku |czasopismo = Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk |data = 2015 |issn = 1426-6547 |wolumin = Nr 15: Ziemiaństwo kaliskie, wielkopolskie i polskie w XIX i XX wieku |miejsce = Kalisz |wydawca = Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk |s = 204-226 |url = https://www.infona.pl/resource/bwmeta1.element.ID-ddb57b47-7af3-4a83-8f91-0fd9593f4606}}</ref>.


Od 1989 roku ziemiaństwo polskie prowadzi aktywną walkę o poszanowanie prawa własności i zwrot majątków ziemskich lub (gdy jest to niemożliwe) uzyskanie odszkodowania. Na szczególną uwagę zasługuje próba podważenia [[dekret]]u [[Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego|PKWN]] z dn. 6 września 1944 jako aktu prawnie nieobowiązującego nawet w ówczesnym systemie legislacji<ref>[http://www.ptzkrakow.republika.pl/dekret_rolny.html PTZ w Krakowie, Dekret Rolny a prawo]</ref>.
Od 1989 roku ziemiaństwo polskie prowadzi aktywną walkę o poszanowanie prawa własności i zwrot majątków ziemskich lub (gdy jest to niemożliwe) uzyskanie odszkodowania. Na szczególną uwagę zasługuje próba podważenia [[dekret]]u [[Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego|PKWN]] z dn. 6 września 1944 jako aktu prawnie nieobowiązującego nawet w ówczesnym systemie legislacji<ref>[http://www.ptzkrakow.republika.pl/dekret_rolny.html PTZ w Krakowie, Dekret Rolny a prawo]</ref>.

Wersja z 15:32, 5 cze 2020

Procent wielkiej własności prywatnej w stosunku do ogólnej powierzchni powiatów II Rzeczypospolitej w 1925 roku
Ziemiaństwo polskie w Galicji wznosi toast za Gwardię Narodową podczas Wiosny Ludów w 1848
Nagrobek obywatelki ziemskiej, z XIX w.
Nagrobek ziemianina, z XX w.

Ziemianie – warstwa społeczna, w dawnych i współczesnych społeczeństwach, posiadacze znacznych (wielkich i średnich) majątków ziemskich, zwykle obejmowanych drogą dziedziczenia (dziedzice), obywatele ziemscy.

Ziemiaństwo w Polsce

W języku staropolskim termin „ziemiaństwo” oznaczał szlachtę zamieszkującą określoną ziemię, ale także wszystkich, którzy zajmowali się rolnictwem – uprawiali ziemię – (a więc również chłopów). Tak szeroki zakres pojęcia był używany jeszcze do połowy XIX w.[1] Najczęściej jednak ziemianami nazywano szlachtę-posesjonatów. Od połowy XIX w. do ziemiaństwa zaliczano posiadaczy majątków powyżej 50 ha. Byli to najczęściej przedstawiciele dawnej magnaterii (często posiadający tytuły arystokratyczne) oraz średniej i drobnej szlachty. Ziemianie krytykowani byli przez środowiska związane z Gazetą Polską oraz z pismem satyrycznym Tandeciarz. Określano ich mianem kasty dziedzicznych gnuśnych próżniaków[2].

W wyniku przemian gospodarczych (np. rewolucja przemysłowa), społecznych (uwłaszczenie chłopów) i politycznych (represje po powstaniu styczniowym) do warstwy ziemiaństwa nie weszły liczne rzesze średniej i drobnej szlachty – część z nich zasiliła szeregi inteligencji, część schłopiała[3], a pewna grupa szlachty weszła w szeregi proletariatu robotniczego. Z drugiej strony zniesienie barier stanowych (takich jak na przykład Statut piotrkowski 1496) spowodowało, że w szeregach ziemiaństwa pojawili się także przedstawiciele burżuazji, którzy przejmowali styl życia szlacheckich ziemian, nabywali tytuły arystokratyczne i wchodzili w koligacje z członkami rodów szlacheckich. Silne ziemiaństwo pozostało ważną grupą społeczną jeszcze w dwudziestoleciu międzywojennym, zachowując w kontaktach prywatnych szlachecką tytulaturę. Na mocy konstytucji marcowej z 1921 roku państwo polskie zaprzestało uznawania przywilejów rodowych i stanowych. Jednak zwłaszcza na Kresach Wschodnich zachowały się specyficzne stosunki stanowe. Znane były sytuacje typowe dla dawnej szlachty, jak np. całowanie „pana” w rękę, odnoszenie się ziemian do pracowników (bez względu na ich wiek) na „Ty” , a w świadomości ludności wiejskiej zachował się stary, postfeudalny podział na „chłopów” i „panów”. Wytworzył się również swoisty zrost kulturowy, co można zilustrować chociażby przez przykład obecności samochodów obok powozów w bogatszych majątkach.

Cechą szczególną tej warstwy jest dziedziczna przynależność oraz oparcie na własności ziemskiej, czyli posiadaniu i użytkowaniu ziemi (w epitafiach spotyka się określenie „obywatel ziemski” mające świadczyć o szlachectwie zmarłego). Ziemiaństwo wchodziło w skład systemu stanowego charakterystycznego dla społeczeństw feudalnych.

Kres istnienia ziemiaństwa jako warstwy społecznej w Polsce położyła II wojna światowa i jej następstwa w postaci: przesiedleń, zmiany systemu polityczno-gospodarczego, utraty przez Polskę Kresów Wschodnich oraz reforma rolna, w której ziemianie polscy stracili prawie wszystkie majątki ziemskie o powierzchni przekraczającej 50 hektarów, otrzymując w zamian dożywotnie zaopatrzenie w wysokości pensji urzędniczej VI grupy. Ziemianie zasłużeni w walce z okupantem niemieckim otrzymywali wyższe zaopatrzenie[4]. Ci ziemianie, którzy po 1945 r. nie emigrowali, a zdecydowali się na pozostanie w Polsce, jako wrogowie ustroju socjalistycznego byli represjonowani i inwigilowani przez aparat bezpieczeństwa[5].

Od 1989 roku ziemiaństwo polskie prowadzi aktywną walkę o poszanowanie prawa własności i zwrot majątków ziemskich lub (gdy jest to niemożliwe) uzyskanie odszkodowania. Na szczególną uwagę zasługuje próba podważenia dekretu PKWN z dn. 6 września 1944 jako aktu prawnie nieobowiązującego nawet w ówczesnym systemie legislacji[6].

Ziemiaństwo w innych krajach

Obecnie ziemiaństwo jest bardzo silną warstwą społeczną w Wielkiej Brytanii oraz w znacznym stopniu w Europie Zachodniej (szczególnie we Francji, Hiszpanii oraz Niemczech).

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Ziemianie w PWN Biznes. [dostęp 2012-04-04].
  2. ↑ Zbigniew Stankiewicz,Dzieje wielkości i upadku Aleksandra Wielopolskiego, Warszawa 1967, s. 44,
  3. ↑ Por. Jolanta Sikorska-Kulesza, Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i Białorusi w XIX wieku
  4. ↑ Norbert Kołomejczyk, Bronisław Syzdek. Polska w latach 1944-1949. Warszawa 1971, s.48.
  5. ↑ Jarosław Durka, Aparat bezpieczeństwa wobec ziemian wielkopolskich do 1957 roku, Jarosław Durka (red.), „Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk”, Nr 15: Ziemiaństwo kaliskie, wielkopolskie i polskie w XIX i XX wieku, Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2015, s. 204-226, ISSN 1426-6547.
  6. ↑ PTZ w Krakowie, Dekret Rolny a prawo

Bibliografia

  • A. Wójtowicz, "Ród Petrykowskich, Linia kujawsko-mazowiecka", Bytom 2008.
  • A. Wójtowicz, "Ród Sulińskich, Linia sieradzko-mazowiecka", Bytom 2009.
  • J. Żarnowski, Społeczeństwo II Rzeczypospolitej 1918-1939, Warszawa 1973
  • T. Chrzanowski, Dziedzictwo. Ziemianie polscy i ich udział w życiu narodu., Kraków, Znak, 1995
  • S. Rudnicki, "Ziemiaństwo polskie XX wieku", Warszawa 1996
  • A. Kwilecki, "Ziemiaństwo wielkopolskie", Warszawa 1998
  • W. Roszkowski, "Gospodarcza rola większej prywatnej własności w Polsce 1918-1939", Warszawa 1986
  • T. Piekarski, "Ziemiaństwo Mazowsza Płockiego w latach 1918-1939", Poznań 2013
  • J. Durka, "Aparat bezpieczeństwa wobec ziemian wielkopolskich do 1957 roku", „Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk” 2015, nr 15: Ziemiaństwo kaliskie, wielkopolskie i polskie w XIX i XX wieku, red. J. Durka, Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, s. 204-226, ISSN 1426-6547

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ziemiaństwo&oldid=60006887”