Prawo sylaby otwartej: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
|||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
'''Prawo sylaby otwartej''' – [[prawo fonetyczne]] [[język prasłowiański|języka prasłowiańskiego]], zgodnie z którym każda [[sylaba]] w [[wyraz]]ie kończyła się [[samogłoska|samogłoską]]<ref name="Bartula">{{Cytuj |autor = Czesław Bartula |tytuł = Podstawowe wiadomości z gramatyki staro-cerkiewno-słowiańskiej na tle porównawczym |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |data = 2004 |s = 26–30, 33|isbn = 83-01-14280-4}}</ref>. |
'''Prawo sylaby otwartej''' – [[prawo głosowe|prawo fonetyczne]] [[język prasłowiański|języka prasłowiańskiego]], zgodnie z którym każda [[sylaba]] w [[wyraz]]ie kończyła się [[samogłoska|samogłoską]]<ref name="Bartula">{{Cytuj |autor = Czesław Bartula |tytuł = Podstawowe wiadomości z gramatyki staro-cerkiewno-słowiańskiej na tle porównawczym |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |data = 2004 |s = 26–30, 33|isbn = 83-01-14280-4}}</ref>. |
||
Prawo to obowiązywało także w klasycznym okresie [[język staro-cerkiewno-słowiański|języka staro-cerkiewno-słowiańskiego]]{{r|Bartula}} i w innych [[języki słowiańskie|językach słowiańskich]] do XI–XII w.<ref name="Friedelówna">{{Cytuj |autor = Teresa Friedelówna, Czesław Łapicz |tytuł = Język staro-cerkiewno-słowiański |wydawca = Uniwersytet Mikołaja Kopernika |miejsce = Toruń |data = 1997 |s = 33, 39–44 |isbn = 83-231-0844-7}}</ref> Odnosiło się do każdej sylaby – [[fazy artykulacyjne wyrazu|nagłosowej]] (na początku wyrazu), śródgłosowej i wygłosowej (na końcu wyrazu)<ref name="Kułakowska">{{Cytuj |autor = Małgorzata Kułakowska, Agnieszka Myszka |tytuł = Na tropach przeszłości języka. Fonologia |miejsce = Rzeszów |wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego |data = 2013 |s = 34–38, 108 |isbn = 978-83-7338-913-7}}</ref>. Ośrodkiem sylaby mogły być samogłoski pełne, samogłoski zredukowane ([[jer (głoska)|jery]]) oraz w określonych warunkach [[sonant]]y, tj zgłoskotwórcze [[spółgłoski płynne]]. Ich zgłoskotwórczy charakter oddawano w zapisie poprzez dodanie znaków jerów (ь, ъ), które jednak w tym konkretnym przypadku miały wartość tylko graficzną{{refn|grupa=uwaga|nazwa=uwaga1|Połączenia literowe ''rъ, lъ, rь, lь'' oprócz oznaczania sonantów mogły też w innych przypadkach stanowić zwyczajne połączenie niezgłoskotwórczej spółgłoski półotwartej z jerem{{r|Friedelówna}}.}}, stąd ''sl̥nьce'' = ''slъnьce''{{r|Bartula}}. |
Prawo to obowiązywało także w klasycznym okresie [[język staro-cerkiewno-słowiański|języka staro-cerkiewno-słowiańskiego]]{{r|Bartula}} i w innych [[języki słowiańskie|językach słowiańskich]] do XI–XII w.<ref name="Friedelówna">{{Cytuj |autor = Teresa Friedelówna, Czesław Łapicz |tytuł = Język staro-cerkiewno-słowiański |wydawca = Uniwersytet Mikołaja Kopernika |miejsce = Toruń |data = 1997 |s = 33, 39–44 |isbn = 83-231-0844-7}}</ref> Odnosiło się do każdej sylaby – [[fazy artykulacyjne wyrazu|nagłosowej]] (na początku wyrazu), śródgłosowej i wygłosowej (na końcu wyrazu)<ref name="Kułakowska">{{Cytuj |autor = Małgorzata Kułakowska, Agnieszka Myszka |tytuł = Na tropach przeszłości języka. Fonologia |miejsce = Rzeszów |wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego |data = 2013 |s = 34–38, 108 |isbn = 978-83-7338-913-7}}</ref>. Ośrodkiem sylaby mogły być samogłoski pełne, samogłoski zredukowane ([[jer (głoska)|jery]]) oraz w określonych warunkach [[sonant]]y, tj zgłoskotwórcze [[Spółgłoska płynna|spółgłoski płynne]]. Ich zgłoskotwórczy charakter oddawano w zapisie poprzez dodanie znaków jerów (ь, ъ), które jednak w tym konkretnym przypadku miały wartość tylko graficzną{{refn|grupa=uwaga|nazwa=uwaga1|Połączenia literowe ''rъ, lъ, rь, lь'' oprócz oznaczania sonantów mogły też w innych przypadkach stanowić zwyczajne połączenie niezgłoskotwórczej spółgłoski półotwartej z jerem{{r|Friedelówna}}.}}, stąd ''sl̥nьce'' = ''slъnьce''{{r|Bartula}}. |
||
Przykłady podziału sylabowego: |
Przykłady podziału sylabowego: |
||
| Linia 12: | Linia 12: | ||
Wyrazy z sylabami zamkniętymi odziedziczone z [[język praindoeuropejski|języka praindoeuropejskiego]] były w różny sposób zastępowane przez sylaby otwarte. Odbywało się to poprzez: |
Wyrazy z sylabami zamkniętymi odziedziczone z [[język praindoeuropejski|języka praindoeuropejskiego]] były w różny sposób zastępowane przez sylaby otwarte. Odbywało się to poprzez: |
||
* zanik (redukcję) spółgłosek wygłosowych, np. [[język praindoeuropejski|pie.]] ''*gʰŏstĭs'' > [[język prasłowiański|psł.]] ''*gostь'' > [[język polski|pol.]] ''gość''; pie. ''dŏmŭs'' > psł. ''*domъ'' > pol. ''dom''<ref name="Strutyński">{{Cytuj |autor = Janusz Strutyński |tytuł = Podstawowe wiadomości z gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego |miejsce = Kraków |wydawca = Wydawnictwo Tomasz Strutyński |data = 2006|s = 30–33 |isbn = 83-89288-03-6}}</ref> |
* zanik (redukcję) spółgłosek wygłosowych, np. [[język praindoeuropejski|pie.]] ''*gʰŏstĭs'' > [[język prasłowiański|psł.]] ''*gostь'' > [[język polski|pol.]] ''gość''; pie. ''dŏmŭs'' > psł. ''*domъ'' > pol. ''dom''<ref name="Strutyński">{{Cytuj |autor = Janusz Strutyński |tytuł = Podstawowe wiadomości z gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego |miejsce = Kraków |wydawca = Wydawnictwo Tomasz Strutyński |data = 2006|s = 30–33 |isbn = 83-89288-03-6}}</ref> |
||
* monoftongizację [[ |
* monoftongizację [[dyftong]]ów (przejście dwugłosek w jednogłoski). Dotyczyło to dyftongów ''ai̯, oi̯, ei̯, au̯, ou̯, eu̯'' w pozycji przed spółgłoską lub w wygłosie{{r|Friedelówna}}, np. pie. ''sei̯tos'' > psł. ''sito'' > pol. ''sito''{{r|Kułakowska}} |
||
* powstanie samogłosek nosowych ''ę, ǫ'' poprzez monoftongizację połączeń dyftongicznych złożonych z samogłoski i spółgłoski nosowej, np. pie. ''*ǵómbʰos'' < psł. ''zǫbъ'' < pol. ''ząb''{{r|Kułakowska}} |
* powstanie samogłosek nosowych ''ę, ǫ'' poprzez monoftongizację połączeń dyftongicznych złożonych z samogłoski i spółgłoski nosowej, np. pie. ''*ǵómbʰos'' < psł. ''zǫbъ'' < pol. ''ząb''{{r|Kułakowska}} |
||
Wersja z 00:41, 11 cze 2021
Prawo sylaby otwartej – prawo fonetyczne języka prasłowiańskiego, zgodnie z którym każda sylaba w wyrazie kończyła się samogłoską[1].
Prawo to obowiązywało także w klasycznym okresie języka staro-cerkiewno-słowiańskiego[1] i w innych językach słowiańskich do XI–XII w.[2] Odnosiło się do każdej sylaby – nagłosowej (na początku wyrazu), śródgłosowej i wygłosowej (na końcu wyrazu)[3]. Ośrodkiem sylaby mogły być samogłoski pełne, samogłoski zredukowane (jery) oraz w określonych warunkach sonanty, tj zgłoskotwórcze spółgłoski płynne. Ich zgłoskotwórczy charakter oddawano w zapisie poprzez dodanie znaków jerów (ь, ъ), które jednak w tym konkretnym przypadku miały wartość tylko graficzną[a], stąd sl̥nьce = slъnьce[1].
Przykłady podziału sylabowego:
- wyrazy jednosylabowe: a, my, kъ, tri
- wyrazy dwusylabowe: že-na, pь-sъ, sy-nъ, ko-stь, da-ti, vl̥-kъ (lub vlь-kъ)
- wyrazy trzysylabowe: o-tь-cь, bь-ra-ti, sъ-mr̥-tь (lub sъ-mrь-tь)[1].
Podział wyrazów na sylaby nie musi pokrywać się z podziałem morfologicznym (słowotwórczym i fleksyjnym uwzględniającym prefiksy, sufiksy i rdzeń), np. sъ-věd-ě-tel’–ьstv-o[1].
Wyrazy z sylabami zamkniętymi odziedziczone z języka praindoeuropejskiego były w różny sposób zastępowane przez sylaby otwarte. Odbywało się to poprzez:
- zanik (redukcję) spółgłosek wygłosowych, np. pie. *gʰŏstĭs > psł. *gostь > pol. gość; pie. dŏmŭs > psł. *domъ > pol. dom[4]
- monoftongizację dyftongów (przejście dwugłosek w jednogłoski). Dotyczyło to dyftongów ai̯, oi̯, ei̯, au̯, ou̯, eu̯ w pozycji przed spółgłoską lub w wygłosie[2], np. pie. sei̯tos > psł. sito > pol. sito[3]
- powstanie samogłosek nosowych ę, ǫ poprzez monoftongizację połączeń dyftongicznych złożonych z samogłoski i spółgłoski nosowej, np. pie. *ǵómbʰos < psł. zǫbъ < pol. ząb[3]
Ponadto pod wpływem tego prawa dokonała się:
- przestawka w nagłosowych grupach *orT–, *olT–[2] (gdzie T oznacza dowolną spółgłoskę[4]), np. psł. ordlo > scs. ralo, pol. radło[2]
- przestawka w grupach typu *TorT, *TolT, *TerT, *TelT[2]. Likwidacja zamkniętych sylab w tego typu wyrazach dokonywała się w różny sposób w różnych językach słowiańskich. Porównaj psł. *golva, litewskie galva, z zachodniosłowiańskimi głowa, wschodniosłowiańskimi gołowa i południowosłowiańskimi (oraz czeskim i słowackim) glava (hlava)[3].
W późniejszym okresie języka staro-cerkiewno-słowiańskiego oraz w innych językach słowiańskich zostało zniesione prawo otwartej sylaby, głównie w wyniku zaniku jerów słabych[1]. Przykładowo w prasłowiańskim wyrazie *pь̥sъ̯ jer mocny w wyniku wokalizacji jerów zmienił się w polszczyźnie w 'e (e zmiękczające poprzedzającą spółgłoskę), a jer słaby zanikł całkowicie, stąd obecna forma pies.
Uwagi
Przypisy
- ↑ a b c d e f Czesław Bartula, Podstawowe wiadomości z gramatyki staro-cerkiewno-słowiańskiej na tle porównawczym, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 26–30, 33, ISBN 83-01-14280-4.
- ↑ a b c d e f Teresa Friedelówna, Czesław Łapicz, Język staro-cerkiewno-słowiański, Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1997, s. 33, 39–44, ISBN 83-231-0844-7.
- ↑ a b c d Małgorzata Kułakowska, Agnieszka Myszka, Na tropach przeszłości języka. Fonologia, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2013, s. 34–38, 108, ISBN 978-83-7338-913-7.
- ↑ a b Janusz Strutyński, Podstawowe wiadomości z gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, Kraków: Wydawnictwo Tomasz Strutyński, 2006, s. 30–33, ISBN 83-89288-03-6.