Agawa: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8
m Rozbudowa artykułu
Linia 1: Linia 1:
{{Takson infobox
{{Takson infobox
|nazwa = Agawa
|nazwa = Agawa
|grafika = Agave.americana(01).jpg
|grafika = Agave July 2011-1.jpg
|opis grafiki = [[Agawa amerykańska]]
|opis grafiki = [[Agawa amerykańska]]
|alt grafiki =
|alt grafiki =
Linia 19: Linia 19:
|nazwa łacińska = Agave
|nazwa łacińska = Agave
|autor = [[Karol Linneusz|L.]]
|autor = [[Karol Linneusz|L.]]
|cytat =
|cytat = [[Species Plantarum|Sp. Pl.]]: 323 (1753){{r|kew}}
|typ nomenklatoryczny = ''Agave americana'' L.{{r|ing}}
|synonimy =
|synonimy =
* ''Cotocapnia'' Link & Otto
* ''Allibertia'' Marion ex Baker
* ''Bonapartea'' Haw.
* × ''Bravanthes'' Cif. & Giacom.
* ''Bravoa'' Lex.
* ''Coetocapnia'' Link & Otto
* ''Delpinoa'' H.Ross
* ''Ghiesbreghtia'' Roezl
* ''Leichtlinia'' H.Ross
* ''Littaea'' Tagl.
* ''Manfreda'' Salisb.
* ''Manfreda'' Salisb.
* × ''Mangave'' D.Klein
* ''Polianthes'' L.
* × ''Polifreda'' W.Ritchie & J.T.Lindstr.
* ''Pothos'' Adans.
* ''Prochnyanthes'' S.Watson
* ''Pseudobravoa'' Rose
* ''Robynsia'' Drapiez
* ''Runyonia'' Rose
* ''Runyonia'' Rose
* ''Tuberosa'' Heist. ex Fabr.
* ''Zetocapnia'' Link & Otto{{r|kew}}
|wikispecies =
|wikispecies =
|commons = Category:Agave
|commons = Category:Agave
|wikisłownik = agawa
|wikisłownik = agawa
}}
}}
'''Agawa''' (''Agave'' [[Karol Linneusz|L.]]) – [[Rodzaj (biologia)|rodzaj]] roślin z rodziny [[szparagowate|szparagowatych]] (podrodziny [[Agawowe|agawowych]]). Liczy około 277 gatunków występujących naturalnie na obszarze od środkowych i południowych stanów [[Stany Zjednoczone|USA]] do północnych rejonów [[Ameryka Południowa|Ameryki Południowej]] i [[Karaiby|Karaibów]]{{r|kew}}. Obszarem największej [[Różnorodność biologiczna|różnorodności]] rodzaju jest [[Meksyk]]{{r|kew}}. Niektóre gatunki agawy, w szczególności [[agawa amerykańska]], zostały [[introdukcja|introdukowane]] na wszystkie kontynenty poza [[Antarktyda|Antarktydą]]. W [[Europa|Europie]] wiele gatunków zostało introdukowanych na [[Wyspy Kanaryjskie]], ponadto [[naturalizacja|naturalizowane]] agawy występują w [[Hiszpania|Hiszpanii]], [[Portugalia|Portugalii]], we [[Włochy|Włoszech]] i na [[Półwysep Bałkański|Półwyspie Bałkańskim]]{{r|kew}}. Wiele gatunków agaw to rośliny włóknodajne, spożywcze, lecznicze i ozdobne. Ze skróconych łodyg agawy niebieskiej produkuje się [[tequila|tequilę]]{{r|fna}}.
⚫
[[Plik:Agave attenuata flowering.jpg|thumb|Kwitnąca ''[[Agave attenuata]]'']]

⚫
[[Plik:Agave sisalana W2 IMG 2377.jpg|thumb|Kwiatostan'' Agave sizalana'']]
Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od [[język grecki|greckiego]] słowa αγαύος (''agavos'' – wspaniały, godny podziwu). W [[mitologia grecka|mitologii greckiej]] [[Agaue]] była królewną [[Teby (Grecja)|tebańską]], córką [[Kadmos]]a i [[Harmonia (mitologia)|Harmonii]]{{r|crc}}.
[[Plik:Agaveespinho2.jpg|thumb|''[[Agave angustifolia]]'']]
⚫
[[Plik:Agavecolorata.jpg|thumb|''Agave colorata'']]
'''Agawa''' (''Agave'' [[Karol Linneusz|L.]]) – [[Rodzaj (biologia)|rodzaj]] roślin z rodziny [[szparagowate]] (podrodziny [[Agawowe|agawowych]]). Liczy ponad 100 gatunków, rosnących dziko od południowych części [[Stany Zjednoczone|USA]] do północnych rejonów [[Ameryka Południowa|Ameryki Południowej]].


== Morfologia ==
== Morfologia ==
[[Plik:Agave sp Blanco1.96-cropped.jpg|thumb|left|agawa amerykańska]][[Plik:Agave atrovirens, the Maguey del Montana (9170370965).jpg|thumb|''Agave atrovirens'']]
; Pokrój: [[Sukulenty]] liściowe.
⚫
[[Plik:Agave angustifolia Haw. - 2013 001.JPG|thumb|''Agave angustifolia'']]
⚫
; [[Łodyga]]: Silnie skrócona.
⚫
[[Plik:Agave attenuata 005.jpg|thumb|Kwitnąca ''Agave attenuata'']]
; [[Liść|Liście]]:Liście są grube i mięsiste oraz pokryte drobnymi, ale ostrymi kolcami.
⚫
[[Plik:Asparagales - Agave filifera 2.jpg|thumb|''Agave filifera'']]
; [[Kwiat]]y: Wszystkie gatunki agaw są [[hapaksant]]ami (kwitną tylko jeden raz w życiu)<ref name=E>{{Botanica2005}}</ref>. Zakwitają w wieku 6–15 lat, ale niektóre gatunki później, nawet w wieku ok. 100 lat. Tworzą wówczas pojedynczy pęd kwiatowy o wysokości do 12 m, z ogromną liczbą (do kilkunastu tysięcy) [[kwiatostan]]ów. Po przekwitnieniu roślina ginie, ale większość gatunków wytwarza odrosty korzeniowe, które kontynuują rozwój<ref name=E/>.
; Pokrój: [[Bylina (botanika)|Wieloletnie]], [[rośliny wiecznie zielone|wiecznie zielone]], pachykauliczne (o pędzie grubym i słabo rozgałęzionym), masywne [[roślina zielna|rośliny zielne]], niekiedy o drewniejącej łodydze{{r|fna}}.

⚫
; [[Łodyga]]: Silnie skrócona lub wydłużona{{r|fna}}.

; [[Liść|Liście]]: Rośliny tworzą [[Różyczka liściowa|rozetę]] [[sukulenty|gruboszowatych]] i grubych liści, jędrnych do sztywnych, jasnozielonych do zielonych i sporadycznie z jaśniejszymi białymi wzorami. Blaszki liściowe równowąsko-lancetowate, mieczowate do jajowatych, o brzegach całych, ząbkowanych lub rozdzielających się na nitkowate włókna, z krótkim do długiego, ostrym, kolcowatym wyrostkiem na wierzchołku{{r|fna}}.

; [[Kwiat]]y: Rośliny [[Roślina monokarpiczna|monokarpiczne]] (kwitną tylko jeden raz w życiu) lub rzadziej [[roślina polikarpiczna|polikarpiczne]]. Zakwitają w wieku 6–20 lat, a niektóre gatunki nawet później. Kwiaty [[przedprątność|przedprątne]], wyrastające pojedynczo, w parach lub w [[baldach]]okształtnych wiązkach, liczących od 2 do ponad 40 kwiatów, na [[szypułka]]ch a także na bocznych odgałęzieniach szypułek, zebrane w wierzchołkowy, [[kłos]]owaty, [[grono|groniasty]] lub [[wiecha|wiechowaty]] kwiatostan, wyrastający wysoko ponad liście na długim [[głąbik]]u. [[Okwiat]] głównie żółty, rzadziej białawy lub czerwonawy, lejkowaty do rurkowatego, sześciolistkowy. Listki okwiatu równowąskie do podługowatych lub trójkątnych, zrośnięte u nasady w rurkę, szczytowo ze zwężoną szyjką, o wierzchołkach wzniesionych lub wygiętych, często kapturkowatych, często brodawkowatych wierzchołkach. Sześć [[pręcik (botanika)|pręcików]] wyrastających ponad okwiat, osadzonych szczytowo lub wewnątrz rurki okwiatu. Nitki pręcików nitkowate. Pylniki równowąskie, obrotne. [[Zalążnia]] dolna, zielonkawa, trójkomorowa, gruboszowata, grubościenna. Szyjka [[słupek|słupka]] szydłowata, zakończona trójklapowanym, główkowatym, brodawkowatym znamieniem{{r|fna}}.

; [[Owoc]]e: Podługowate do jajowatych [[torebka (botanika)|torebki]], grubościenne i mięsiste, pękające podłużnie. [[Nasiono|Nasiona]] czarne, spłaszczone, odwrotnie jajowate i kulistawe dystalnie{{r|fna}}.


== Systematyka ==
== Systematyka ==
; Pozycja systematyczna:
; Pozycja i podział według [[System APG IV|systemu APG IV]] (2016) i [[Angiosperm Phylogeny Website|APweb]] (2001...):
Rodzaj należy do podrodziny [[Agawowe|agawowych]] ''Agavoideae'' Herbert w szeroko ujmowanej rodzinie [[Szparagowate|szparagowatych]] ''Asparagaceae''<ref name=apweb/>.
Rodzaj należy do podrodziny [[Agawowe|agawowych]] ''Agavoideae'' <small>Herbert</small> w rodzinie [[Szparagowate|szparagowatych]] ''Asparagaceae''<ref name=apweb/>.
W obrębie rodziny [[Angiosperm Phylogeny Website]] wyróżnia kilka linii rozwojowych:
W obrębie podrodziny [[Angiosperm Phylogeny Website]] wyróżnia kilka linii rozwojowych:
{{Klad
{{Klad
| style = font-size:100%;line-height:90%
| style = font-size:100%;line-height:90%
| 1 = agawowate
| 1 = agawowate
| 1.1 = ''[[Anemarrhena]]''
| 1.1 = ''Anemarrheneae''
| 1.2.1.1 = ''[[Agave]]'' i in.
| 1.2.1 = ''Agaveae''
| 1.2.1.2 = ''[[Hesperocallis]]''
| 1.2.2.1 = ''Behnieae''
| 1.2.2.1 = ''[[Behnia]]''
| 1.2.2.2.1.1 = ''Herrerieae''
| 1.2.2.2.1.1 = ''[[Herreria]]'' i in.
| 1.2.2.2.1.2 = ''Anthericceae'
| 1.2.2.2.1.2 = ''[[Anthericum]]'' i in.
}}
}}

; Pozycja w [[System Takhtajana|systemie Takhtajana]] (1997):
Gromada [[okrytonasienne]] (''Magnoliophyta'' Cronquist), klasa [[jednoliścienne]] (''Liliopsida'' Brongn.), nadrząd ''Lilianae'' Takht., rząd ''Amaryllidales'' Link, rodzina [[Agawowe|agawowate]] (''Agavaceae'' Endl.), podrodzina ''Agavoideae'' Herb., rodzaj agawa (''Agave'' L.)<ref name=tax>{{Cytuj stronę | url = http://taxonomicon.taxonomy.nl/ | tytuł = The Taxonomicon |autor =Brands, S.J. (ed.) | data dostępu = 2021-07-12 | rok= 1989– | język = en}}</ref>.

; Pozycja w [[System Reveala|systemie Reveala]] (1993-1999):
; Pozycja w [[System Reveala|systemie Reveala]] (1993-1999):
Gromada [[okrytonasienne]] (''Magnoliophyta'' Cronquist), podgromada ''Magnoliophytina'' Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa [[jednoliścienne]] (''Liliopsida'' Brongn.), nadrząd ''Lilianae'' Takht., rząd agawowce (''Agavales'' Hutch.), rodzina [[agawowate]] (''Agavaceae'' Endl.), podrodzina ''Agavoideae'' Herb., plemię ''Agaveae'' Dumort., rodzaj agawa (''Agave'' L.)<ref name=A>James L. Reveal ''System of Classification. PBIO 250 Lecture Notes: Plant Taxonomy.'' Department of Plant Biology, University of Maryland, 1999 [https://web.archive.org/web/20040913084605/http://www.crescentbloom.com/Plants/Genus/A/g/Agave.htm Systematyka rodzaju ''Agave'' według Reveala]</ref>.
Gromada [[okrytonasienne]] (''Magnoliophyta'' Cronquist), podgromada ''Magnoliophytina'' Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa [[jednoliścienne]] (''Liliopsida'' Brongn.), nadrząd ''Lilianae'' Takht., rząd agawowce (''Agavales'' Hutch.), rodzina [[Agawowe|agawowate]] (''Agavaceae'' Endl.), podrodzina ''Agavoideae'' Herb., plemię ''Agaveae'' Dumort., rodzaj agawa (''Agave'' L.)<ref name=A>James L. Reveal ''System of Classification. PBIO 250 Lecture Notes: Plant Taxonomy.'' Department of Plant Biology, University of Maryland, 1999 [https://web.archive.org/web/20040913084605/http://www.crescentbloom.com/Plants/Genus/A/g/Agave.htm Systematyka rodzaju ''Agave'' według Reveala]</ref>.

; Gatunki (wybór):
; Gatunki (występujące w Europie){{r|kew}}:
* [[agawa amerykańska]] (''Agave americana'' L.)
* [[agawa arizońska]] (''Agave arizonica'' Gentry & J.H. Weber)
* ''[[Agave albomarginata]]'' <small>Gentry</small>
* ''[[Agave angustifolia]]'' <small>Haw.</small>
* [[agawa ciemnozielona]] (''Agave atrovirens'' Karw. ex Salm-Dyck)
* ''Agave atrovirens'' <small>Karw. ex Salm-Dyck</small> – [[agawa ciemnozielona]]
* [[agawa chisonska]] (''Agave glomeruliflora'' (Engelm.) Berger)
* ''Agave americana'' <small>L.</small> – [[agawa amerykańska]]
* [[agawa henekwen]] (''Agave fourcroydes'' Lemaire)
* ''Agave attenuata'' <small>Salm-Dyck</small> – [[agawa zwężona]]
* [[agawa kantalowa]] (''Agave cantala'' Roxb.)
* ''[[Agave decipiens]]'' <small>Baker</small>
* [[agawa królowej Wiktorii]] (''Agave victoriae-reginae'' T.Moore)
* [[agawa nitkowata]] (''Agave filifera'' Salm-Dyck)
* ''Agave filifera'' <small>Salm-Dyck</small> – [[agawa nitkowata]]
* ''Agave fourcroydes'' <small>Lemaire</small> – [[agawa henekwen]]
* [[agawa parryi]] (''Agave parryi'' Engelm.)
* ''[[Agave lechuguilla]]'' <small>Torr.</small>
* [[agawa sizalowa]] (''Agave sisalana'' Perrine)
* ''[[Agave macroacantha]]'' <small>Zucc.</small>
* ''[[Agave murpheyi]]'' <small>Gibson</small>
* ''[[Agave oteroi]]'' <small>G.D. Starr & T.J. Davis</small>
* ''[[Agave salmiana]]'' <small>Otto ex Salm-Dyck</small>
* ''Agave sisalana'' '' <small>Perrine</small> – [[agawa sizalowa]]
* ''[[Agave tequilana]]'' <small>F.A.C. Weber</small> – [[agawa niebieska]]
* ''[[Agave vivipara]]'' <small>L.</small>
{{osobny artykuł|Lista gatunków z rodzaju agawa}}
{{osobny artykuł|Lista gatunków z rodzaju agawa}}

== Zastosowanie ==
[[Plik:Agave tequilana cores.jpg|thumb|left|Rdzenie agawy niebieskiej]]
[[Plik:Agave sisalana - Jardim Botânico de São Paulo - IMG 0248.jpg|thumb|left|Produkty z włókien agawy sizalowej]]
; [[Rośliny spożywcze]]: Skrócona łodyga (rdzeń) wielu gatunków agaw jest bogata w [[węglowodany|cukry]] i jest spożywana po upieczeniu. Nasiona agaw są mielone na mąkę i używane jako zagęszczacz do zup lub w mieszankach z mąkami zbożowymi do wypieku pieczywa. Spożywane są także pędy kwiatostanowe. Sok z ciętych pędów kwiatostanowych, bogaty w cukry, używany jest jako syrop. Ze sfermentowanego soku z agaw produkuje się [[pulque]] (''Agave salmiana''), a z soku lub całych rdzeni różnych gatunków (np. ''Agave angustifolia'') [[mezcal]], którego odmianą jest [[tequila]], produkowana z rdzeni agawy niebieskiej (''Agave tequilana''){{r|pfaf}}{{r|fna}}.

; [[Rośliny lecznicze]]: Sok z agawy jest od dawna używany w [[Ameryka Środkowa|Ameryce Środkowej]] jako spoiwo dla różnych proszków stosowanych jako okłady na rany. Sok może być również przyjmowany wewnętrznie w leczeniu biegunki i [[dyzenteria|dyzenterii]]. Ma działanie antyseptyczne, napotne, moczopędne i przeczyszczające. Napar z posiekanego liścia ma działanie przeczyszczające, a sok z liści nakłada się na siniaki. Roślinę stosuje się wewnętrznie w leczeniu niestrawności, wzdęć, zaparć, żółtaczki i czerwonki. Sok ma właściwości dezynfekujące i może być przyjmowany wewnętrznie w celu zahamowania wzrostu bakterii gnilnych w układzie pokarmowym. Woda, w której moczono włókna agawy, może być stosowana jako środek odkażający skórę głowy i tonik w przypadku wypadających włosów. Z liści pozyskiwane są również prekursory leków steroidowych. Korzenie i liście stosowane są również do leczenia bólu zębów. Korzenie wykorzystywane są do leczenia [[kiła|kiły]]{{r|pfaf}}.

; Inne zastosowania: Agawy zawierają [[saponiny]]. Z liści i korzeni wytwarza się [[mydła]]. Bardzo mocne włókno pozyskiwane z liści agawy sizalowej i ''Agave angustifolia''{{r|fna}}, służy do wyrobu lin i grubych tkanin{{r|pfaf}}. Z liści można też wyprodukować papier. Ciernie na liściach służą jako szpilki i igły. Suszone pędy kwiatostanowe są używane jako wodoodporne strzechy. Rośliny są wykorzystywane w programach rekultywacji gruntów na suchych obszarach świata{{r|pfaf}}.

; [[Rośliny ozdobne]]: Wiele gatunków agaw jest uprawianych ze względu na atrakcyjne ulistnienie i niskie wymagania w pojemnikach, ogrodach skalnych, a także jako nasadzenia dróg i wybrzeży. Rośliny wymagają dobrze przepuszczalnej gleby i stanowiska słonecznego. Nie są mrozoodporne{{r|pfaf}}.


== Przypisy ==
== Przypisy ==
Linia 72: Linia 120:
<ref name="ruggiero">{{Ruggiero |data dostępu = 2020-02-20}}</ref>
<ref name="ruggiero">{{Ruggiero |data dostępu = 2020-02-20}}</ref>
<ref name="apweb">{{Angiosperm Phylogeny Website |data dostępu = 2010-02-05}}</ref>
<ref name="apweb">{{Angiosperm Phylogeny Website |data dostępu = 2010-02-05}}</ref>
<ref name=ing>{{Cytuj stronę | url = http://botany.si.edu/ing/ |tytuł = Index Nominum Genericorum (Plantarum) | autor = Farr E. R., Zijlstra G. (ed.) | data dostępu = 2021-07-12 |opublikowany = Smithsonian Institution | rok= 1996–| język = en}}</ref>
<ref name=kew>{{cytuj stronę |url= http://www.plantsoftheworldonline.org/ |tytuł= Plants of the World Online |opublikowany= The Royal Botanic Gardens, Kew |rok = 2019| język= en |data dostępu= 2021-07-12}}</ref>
<ref name=crc>{{Cytuj książkę |nazwisko = Quattrocchi |imię = Umberto |tytuł = CRC World Dictionary of Plant Names: Common Names, Scientific Names, Eponyms, Synonyms, and Etymology |tom = 1 (A-C) | rok = 2000 |wydawca = CRC Press |isbn = 0849326737 |język = en}}</ref>
<ref name="fna">{{Cytuj stronę |tytuł=Agave in Flora of North America @ efloras.org |url=http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=100796 |data dostępu=2021-07-12}}</ref>
<ref name="pfaf">{{Cytuj stronę |tytuł=Agave, American century plant |url=https://pfaf.org/user/Plant.aspx?LatinName=Agave |opublikowany=Plants for a Future |data dostępu=2021-07-12}}</ref>

}}
}}


Wersja z 22:33, 12 lip 2021

Agawa
Ilustracja
Agawa amerykańska
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Rodzaj

agawa

Nazwa systematyczna
Agave L.
Sp. Pl.: 323 (1753)[3]
Typ nomenklatoryczny

Agave americana L.[4]

Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Agawa (Agave L.) – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych (podrodziny agawowych). Liczy około 277 gatunków występujących naturalnie na obszarze od środkowych i południowych stanów USA do północnych rejonów Ameryki Południowej i Karaibów[3]. Obszarem największej różnorodności rodzaju jest Meksyk[3]. Niektóre gatunki agawy, w szczególności agawa amerykańska, zostały introdukowane na wszystkie kontynenty poza Antarktydą. W Europie wiele gatunków zostało introdukowanych na Wyspy Kanaryjskie, ponadto naturalizowane agawy występują w Hiszpanii, Portugalii, we Włoszech i na Półwyspie Bałkańskim[3]. Wiele gatunków agaw to rośliny włóknodajne, spożywcze, lecznicze i ozdobne. Ze skróconych łodyg agawy niebieskiej produkuje się tequilę[5].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckiego słowa αγαύος (agavos – wspaniały, godny podziwu). W mitologii greckiej Agaue była królewną tebańską, córką Kadmosa i Harmonii[6].

Morfologia

agawa amerykańska
Agave atrovirens
Agave angustifolia
Kwitnąca Agave attenuata
Agave filifera
Pokrój
Wieloletnie, wiecznie zielone, pachykauliczne (o pędzie grubym i słabo rozgałęzionym), masywne rośliny zielne, niekiedy o drewniejącej łodydze[5].
Łodyga
Silnie skrócona lub wydłużona[5].
Liście
Rośliny tworzą rozetę gruboszowatych i grubych liści, jędrnych do sztywnych, jasnozielonych do zielonych i sporadycznie z jaśniejszymi białymi wzorami. Blaszki liściowe równowąsko-lancetowate, mieczowate do jajowatych, o brzegach całych, ząbkowanych lub rozdzielających się na nitkowate włókna, z krótkim do długiego, ostrym, kolcowatym wyrostkiem na wierzchołku[5].
Kwiaty
Rośliny monokarpiczne (kwitną tylko jeden raz w życiu) lub rzadziej polikarpiczne. Zakwitają w wieku 6–20 lat, a niektóre gatunki nawet później. Kwiaty przedprątne, wyrastające pojedynczo, w parach lub w baldachokształtnych wiązkach, liczących od 2 do ponad 40 kwiatów, na szypułkach a także na bocznych odgałęzieniach szypułek, zebrane w wierzchołkowy, kłosowaty, groniasty lub wiechowaty kwiatostan, wyrastający wysoko ponad liście na długim głąbiku. Okwiat głównie żółty, rzadziej białawy lub czerwonawy, lejkowaty do rurkowatego, sześciolistkowy. Listki okwiatu równowąskie do podługowatych lub trójkątnych, zrośnięte u nasady w rurkę, szczytowo ze zwężoną szyjką, o wierzchołkach wzniesionych lub wygiętych, często kapturkowatych, często brodawkowatych wierzchołkach. Sześć pręcików wyrastających ponad okwiat, osadzonych szczytowo lub wewnątrz rurki okwiatu. Nitki pręcików nitkowate. Pylniki równowąskie, obrotne. Zalążnia dolna, zielonkawa, trójkomorowa, gruboszowata, grubościenna. Szyjka słupka szydłowata, zakończona trójklapowanym, główkowatym, brodawkowatym znamieniem[5].
Owoce
Podługowate do jajowatych torebki, grubościenne i mięsiste, pękające podłużnie. Nasiona czarne, spłaszczone, odwrotnie jajowate i kulistawe dystalnie[5].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj należy do podrodziny agawowych Agavoideae Herbert w rodzinie szparagowatych Asparagaceae[2]. W obrębie podrodziny Angiosperm Phylogeny Website wyróżnia kilka linii rozwojowych:

agawowate

Anemarrheneae




Agaveae




Behnieae





Herrerieae



Anthericceae'







Pozycja w systemie Takhtajana (1997)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd Amaryllidales Link, rodzina agawowate (Agavaceae Endl.), podrodzina Agavoideae Herb., rodzaj agawa (Agave L.)[7].

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd agawowce (Agavales Hutch.), rodzina agawowate (Agavaceae Endl.), podrodzina Agavoideae Herb., plemię Agaveae Dumort., rodzaj agawa (Agave L.)[8].

Gatunki (występujące w Europie)[3]
 Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju agawa.

Zastosowanie

Rdzenie agawy niebieskiej
Produkty z włókien agawy sizalowej
Rośliny spożywcze
Skrócona łodyga (rdzeń) wielu gatunków agaw jest bogata w cukry i jest spożywana po upieczeniu. Nasiona agaw są mielone na mąkę i używane jako zagęszczacz do zup lub w mieszankach z mąkami zbożowymi do wypieku pieczywa. Spożywane są także pędy kwiatostanowe. Sok z ciętych pędów kwiatostanowych, bogaty w cukry, używany jest jako syrop. Ze sfermentowanego soku z agaw produkuje się pulque (Agave salmiana), a z soku lub całych rdzeni różnych gatunków (np. Agave angustifolia) mezcal, którego odmianą jest tequila, produkowana z rdzeni agawy niebieskiej (Agave tequilana)[9][5].
Rośliny lecznicze
Sok z agawy jest od dawna używany w Ameryce Środkowej jako spoiwo dla różnych proszków stosowanych jako okłady na rany. Sok może być również przyjmowany wewnętrznie w leczeniu biegunki i dyzenterii. Ma działanie antyseptyczne, napotne, moczopędne i przeczyszczające. Napar z posiekanego liścia ma działanie przeczyszczające, a sok z liści nakłada się na siniaki. Roślinę stosuje się wewnętrznie w leczeniu niestrawności, wzdęć, zaparć, żółtaczki i czerwonki. Sok ma właściwości dezynfekujące i może być przyjmowany wewnętrznie w celu zahamowania wzrostu bakterii gnilnych w układzie pokarmowym. Woda, w której moczono włókna agawy, może być stosowana jako środek odkażający skórę głowy i tonik w przypadku wypadających włosów. Z liści pozyskiwane są również prekursory leków steroidowych. Korzenie i liście stosowane są również do leczenia bólu zębów. Korzenie wykorzystywane są do leczenia kiły[9].
Inne zastosowania
Agawy zawierają saponiny. Z liści i korzeni wytwarza się mydła. Bardzo mocne włókno pozyskiwane z liści agawy sizalowej i Agave angustifolia[5], służy do wyrobu lin i grubych tkanin[9]. Z liści można też wyprodukować papier. Ciernie na liściach służą jako szpilki i igły. Suszone pędy kwiatostanowe są używane jako wodoodporne strzechy. Rośliny są wykorzystywane w programach rekultywacji gruntów na suchych obszarach świata[9].
Rośliny ozdobne
Wiele gatunków agaw jest uprawianych ze względu na atrakcyjne ulistnienie i niskie wymagania w pojemnikach, ogrodach skalnych, a także jako nasadzenia dróg i wybrzeży. Rośliny wymagają dobrze przepuszczalnej gleby i stanowiska słonecznego. Nie są mrozoodporne[9].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-05] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-07-12]. (ang.).
  4. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-07-12]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h Agave in Flora of North America @ efloras.org. [dostęp 2021-07-12].
  6. ↑ Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Plant Names: Common Names, Scientific Names, Eponyms, Synonyms, and Etymology. T. 1 (A-C). CRC Press, 2000. ISBN 0-8493-2673-7. (ang.).
  7. ↑ Brands, S.J. (ed.): The Taxonomicon. 1989–. [dostęp 2021-07-12]. (ang.).
  8. ↑ James L. Reveal System of Classification. PBIO 250 Lecture Notes: Plant Taxonomy. Department of Plant Biology, University of Maryland, 1999 Systematyka rodzaju Agave według Reveala
  9. ↑ a b c d e Agave, American century plant. Plants for a Future. [dostęp 2021-07-12].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Agawa&oldid=64033370”