Przejdź do zawartości

Stanisława Tarnawiecka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stanisława Tarnawiecka
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

9 kwietnia 1864
Lwów

Data i miejsce śmierci

10 października 1923
Bykowce

Stanisława Tarnawiecka z domu Schwarz, secundo voto Ramułt[a] (ur. 9 kwietnia 1864 we Lwowie, zm. 10 października 1923 w Bykowcach) – polska właścicielka ziemska, działaczka społeczna.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]
Dwór w Bykowcach
Grobowiec rodzinny Tarnawieckich i Schwarzów
Ulica Stanisławy Tarnawieckiej w Bykowcach[b]

Urodziła się 9 kwietnia 1864 we Lwowie[1]. Wywodziła się z rodziny pochodzenia niemieckiego[2]. Była córką Rudolfa Schwarza (1834-1899[3][4][5], kupiec i muzyk pochodzenia niemieckiego, dyrektor Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego i Konserwatorium Lwowskiego[2]) i Ludmiły z domu Zawilskiej[2][6] (1834-1912[7])[1][8]. Miała dwie siostry: Marię (zamężna z lekarzem dr. Władysławem Gedlem, babka Marka Gedla)[2] i Ludmiłę (śpiewaczka i nauczycielka śpiewu znana w Paryżu jako Lody Palasara)[2][6][9]. Wychowywała się w domu we Lwowie przy ulicy Teatralnej, przepełnionym muzyką (jego ojciec organizował tam tzw. niedzielne „poranki muzyczne”, z czasem słynne w całym Lwowie) i atmosferą patriotyzmu[3][10][2][6].

Podczas powstania styczniowego w 1863 jej rodzice działali w organizacji i pomocy na rzecz insurekcji, a dom Schwarzów, położony w ścisłym centrum Lwowa i dysponującym alternatywnymi przejściami w inne ulice i zabudowania, służył za miejsce spotkań i narad spiskowców (bywali tam Edmund Różycki, Karol Różycki, Jan Stella-Sawicki, Michał Heydenreich, Romuald Traugutt, Milewski, Mieczysław Romanowski)[11]. W mieszkaniu wyrabiano i składowano amunicję, ukrywano poszukiwanych powstańców[12].

Jej pierwszym mężem był Aleksander Tarnawiecki, właściciel dóbr, w tym wsi Bykowce[13][14], zmarły w 1898 w wieku 59 lat[6][15]. Odziedziczyła po nim dobra ziemskie w Bykowcach, których była właścicielką przez wiele kolejnych lat do kożca istnienia zaboru austriackiego (1918)[16][17][18][19][20][21]. Ponadto, według stanu z 1897 była właścicielką wsi Hołuczków[22]. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę pozostawała właścicielką Bykowiec jeszcze w latach 20. XX wieku[23]. Na początku XX wieku rodzina właścicieli wybudowała budynek dworski na fundamentach poprzedniego dworku (najprawdopodobniej z XVIII wieku)[24].

Stanisława Tarnawiecka działała społecznie[25]. W 1889 przystąpiła do Towarzystwa im. Stanisława Staszica we Lwowie w charakterze członka wspierającego[26]. Należała do sanockiego oddziału Towarzystwa Pszczelniczo-Ogrodniczego[27][28]. Była przewodniczącą komitetu organizacyjnego wystawę pszczelniczo-ogrodniczą wraz z wystawią drobiu i królików trwającą w Sanoku od 28 września 1905[29]. 24 listopada 1905 została wybrana do zarządu kółek rolniczych powiatu sanockiego[30][31]. Na przełomie lipca i sierpnia 1911 zasiadła w radzie nadzorczej Domu Handlowo-Przemysłowego w Sanoku[32]. Przekazała areał na rzecz Towarzystwa Szkoły Ludowej z przeznaczeniem na powstanie szkoły uczącej w języku polskim, która została wybudowana w 1912[6][25][33]. W Bykowcach opiekowała się szkołą ludową[34]. Należała do Towarzystwa Upiększania Miasta Sanoka[35]. W 1911 podarowała kilkadziesiąt krzewów ozdobnych, które zasadzono w części im. Fryderyka Szopena parku miejskiego w Sanoku[36].

Po wybuchu I wojny światowej od 14 września 1914 wraz z bliskimi przebywał w Cilli[37]. Podczas wojny została wybrana przewodniczącą założonego 5 marca 1916 Koła Ligi Kobiet Miasta Sanoka, liczącego ok. 170 aktywistek, działających społecznie, głównie na rzecz opieki nad rannymi legionistami oraz rodzinami[6][38][39][40]. W czasie wojny założyła w Sanoku herbaciarnię, przy obsłudze której pracowała Emilia Słuszkiewicz, córka Michała[41]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości pod koniec grudnia 1918 została wybrana członkinią Naczelnego Zarządu zjednoczonej Liga Kobiet Polskich[42]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości z inicjatywy Ligi Kobiet w sanockiej kamienicy Pawła Biedki przy ul Jagiellońskiej 4 działał „Sklep Przemysłu Domowego”[43].

W swoim domu przechowywała pamiątki i dokumenty z działalności rodziców w czasie powstania styczniowego[10]. W majątku Stanisławy Tarnawieckiej w Bykowcach zmarli jej rodzice Rudolf w 1899[3][4][5][44][45] i Ludmiła w 1912[7][46]. Jako wdowa 2 lutego 1919 Stanisława Tarnawiecka poślubiła architekta i wdowca Ludwika Baldwin-Ramułta (1857-1929; świadkami na ich ślubie byli Stanisław Obertyński i Mieczysław Strzelbicki)[1][47]. Pozostawała właścicielką Bykowiec po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w pierwszych latach istnienia II Rzeczypospolitej w latach 20. XX wieku[23]. Zmarła 10 października 1923 w Bykowcach na udar mózgu[47][48]. Została pochowana na tamtejszym cmentarzu w grobowcu familijnym 13 października 1923[47][c].

W Bykowcach została ustanowiona ulica Stanisławy Tarnawieckiej, wiodąca od drogi krajowej nr 28 w stronę południową do zabudowań dworskich. Po latach we wsi zostało założone Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Bykowce „Moja Wieś” im. Stanisławy Tarnawieckiej[49].

  1. Do końca życia figurowała jako „Stanisława Ramułt” i pod tym nazwiskiem została wpisana do parafialnej księgi zmarłych w Sanoku.
  2. Na tabliczce umieszczono nazwisko „Tarnowieckiej”.
  3. Po śmierci jej ojca Rudolfa Schwarza w 1899 grobowiec familijny w Bykowcach miał wykonać przyjaciel rodziny, lwowski architekt Władysław Halicki, zob. Kronika. „Kurjer Lwowski”. Nr 146, s. 4, 28 maja 1899. 

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c Księga małżeństw (1912–1924). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. s. 70 (poz. 17).
  2. a b c d e f Elżbieta Orman: Rudolf Schwarz. Internetowy Polski Słownik Biograficzny. [dostęp 2021-06-05].
  3. a b c Seweryn Berson. Rudolf Schwarz. „Gazeta Lwowska”. Nr 119, s. 3-4, 27 maja 1899. 
  4. a b Stanisław Niewiadomski. Rudolf Schwarz. „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne”. Nr 22 (818), s. 249-250, 22 maja (3 czerwca) 1899. 
  5. a b Stanisław Niewiadomski. Kronika żałobna. Rudolf Schwarz. „Iris”. Nr I, s. 297-298, 1899. Koło Literacko-Artystyczne. 
  6. a b c d e f Maryla Pałasz. Dworskie powidoki. „Tygodnik Sanocki”. Nr 19 (1168), s. 10, 9 maja 2014. 
  7. a b Osobiste. Z żałobnej karty. „Kurjer Lwowski”. Nr 567, s. 4, 9 grudnia 1912. 
  8. Bruchnalska 1934 ↓, s. 129.
  9. D. Kolbín: Schwarz (Schwarc), Rudolf (1834-1899), Musiker und Kaufmann. biographien.ac.at. [dostęp 2021-06-05]. (niem.).
  10. a b Bruchnalska 1934 ↓, s. 131.
  11. Bruchnalska 1934 ↓, s. 129-130.
  12. Bruchnalska 1934 ↓, s. 130.
  13. Tadeusz Pilat: Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem. Lwów: 1890, s. 24, X (274).
  14. Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkim Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1897, s. 28.
  15. Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 273 (poz. 14).
  16. Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkim Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1904, s. 23.
  17. Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z W. Ks. Krakowskiem. Kraków: 1905, s. 18.
  18. Skorowidz powiatu sanockiego. Wydany na podstawie dat zebranych w roku 1911. Sanok: 1911, s. 4.
  19. Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkiem Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1914, s. 22.
  20. Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkiem Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1918, s. 22.
  21. Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995. s. 405.
  22. Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkim Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1897, s. 64.
  23. a b Wojciech Sołtys, Stosunki społeczno-polityczne, Pomiędzy wojnami światowymi 1918-1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 559.
  24. Ewa Śnieżyńska-Stolot, Franciszek Stolot: Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. I: Województwo krośnieńskie (zeszyt 2: Lesko, Sanok, Ustrzyki Dolne i okolice). Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1982, s. 8-9. ISBN 83-221-0158-9.
  25. a b Jolanta Ziobro. Stoi i czeka na rozstrzygnięcia. „Tygodnik Sanocki”. Nr 19 (1118), s. 4, 17 maja 2013. 
  26. Kronika. „Kurjer Lwowski”. Nr 288, s. 4, 17 października 1889. 
  27. Kronika. „Kurjer Lwowski”. Nr 90, s. 3, 31 marca 1901. 
  28. Towarz. Pszczelniczo-Ogrodnicze. „Gazeta Sanocka”. Nr 121, s. 2, 22 kwietnia 1906. 
  29. Wystawa pszczelniczo-ogrodnicza wraz z wystawią drobiu i królików. „Gazeta Sanocka”. Nr 92, s. 1, 1 października 1905. 
  30. Zgromadzenie powiatowe kółek rolniczych. „Gazeta Sanocka”. Nr 100, s. 2, 26 listopada 1905. 
  31. Zgromadzenie powiatowej Kółek Rolniczych w Sanoku. „Przewodnik Kółek Rolniczych”. Nr 24, s. 462, 1905. 
  32. Kronika. Dom Handlowo-Przemysłowy w Sanoku, Stowarz. zarejestr. z ogr. poręką. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 33, s. 3, 6 sierpnia 1911. 
  33. Ewa Gorczyca: Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Bykowce uratowało budynek szkoły, teraz musi go opuścić. nowiny24.pl, 2015-02-16. [dostęp 2015-08-17].
  34. Wystawa krajowa. „Kurjer Lwowski”. Nr 205, s. 5, 26 lipca 1894. 
  35. Sprawozdanie Wydziału Tow. Upiększania Miasta Sanoka. „Miesięcznik Artystyczny”. Nr 7, s. 68, 1912. 
  36. Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1998, s. 204. ISBN 83-909787-0-9.
  37. Księga pamiątkowa i adresowa wygnańców wojennych z Galicyi i Bukowiny 1914-1915 oraz Album pamiątkowe. Cz. 3. Prowincya i Bukowina. Wiedeń: 1915, s. 534.
  38. Sprawozdanie z Działalności Koła Ligi Kobiet Miasta Sanoka za pierwszy rok istnienia. 1917 Przeskocz do notatek. Sanok: M. Muschl, 1917, s. 6, 11.
  39. Kronika. Liga kobiet w Sanoku. „Kurjer Lwowski”. Nr 208, s. 7, 26 kwietnia 1916. 
  40. Alojzy Zielecki, Miasto w latach Wielkiej Wojny 1914-1918, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 492.
  41. Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1998, s. 51. ISBN 83-909787-0-9.
  42. Uchwały przyjęte na zjeździe zjednoczonych Lig Galicji, Królestwa i Śląska w Warszawie dnia 29, 30 i 31 grudnia 1918 r., „Na posterunku”, rok III (1), 26 stycznia 1919, s. 4–5.
  43. Emilia Słuszkiewicz: Pamiętnik (1853–1939). Sanok: 1971, s. 91.
  44. Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 300 (poz. 101).
  45. Osobiste. Z żałobnej karty. „Kurjer Lwowski”. Nr 567, s. 4, 9 grudnia 1912. 
  46. Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 139 (poz. 166).
  47. a b c Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 283 (poz. 135).
  48. Informacja od Stowarzyszenia Rozwoju Wsi Bykowce im Stanisławy Tarnawieckiej. prv.pl. [dostęp 2015-08-17].
  49. Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Bykowce „Moja Wieś” im. Stanisławy Tarnawieckiej. mojepanstwo.pl. [dostęp 2015-08-17].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]