Bykowce
49°32′42″N 22°15′57″E/49,545000 22,265833| wieś | |
 Droga krajowa nr 28 - główna arteria wsi | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021-12-31) |
927[2] |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-500[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RSA |
| SIMC |
0359103[4] |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Sanok  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu sanockiego  | |
| 49°32′42″N 22°15′57″E/49,545000 22,265833[1]
| |
| Strona internetowa | |
Bykowce – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Sanok[5][4].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Wieś leży po obu stronach niewielkiego potoku (przed 1939 bez nazwy)[6]. Od północnej strony wieś otacza las, a od południa rzeka San[6].
W latach 1918–1939 wieś administracyjnie należała do województwa lwowskiego, 1945–1975 do województwa rzeszowskiego, zaś w latach 1975–1998 do województwa krośnieńskiego. Obecnie przez Bykowce przebiega droga krajowa nr 28.
We wsi znajduje się rezerwat przyrody „Polanki”.
Integralne części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0359110 | Pod Lasem | część wsi |
| 0359126 | Zawadka | część wsi |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwotnie wieś składała się z kilku niezależnych osad. Pierwszą z nich były Rytarowce, założone w 1435 r. przez Nicolasa Rittera w czasie niemieckiej kolonizacji Małopolski[7]. 18 sierpnia 1444 król Polski i Węgier Władysław nadał podkomorzemu sanockiemu Piotrowi Czeszykowi[8] z Ryterowic pusty łan we wsi królewskiej Olchowce w ziemi sanockiej, na której siedzieli kmiecie Subal i Szymko, a który był uprzednio uprawiany przez starostę sanockiego na potrzeby zamku,.. Datum per manus Iohannis Rey s. Michaelis in castro Crac (oviencis) praepositi suae maiestatis sigilliferi[9]. Pierwotną nazwą były Rytarowce następnie Ryterowice. Około XVI–XVII wieku osady połączyły się w jedną, Bykowce sue Rytarowce 1654, Rytarowce z Bykowcami 1678. Pierwszym właścicielem wsi był ród Czeszyków. W latach 40. XIX właścicielem Bykowiec był Ferdinand Freiherr Wetzlar von Plaukenstern[10].
Na przełomie XIX/XX wieku Bykowce należały do rodziny Tarnawieckich. W połowie XIX dobra posiadał Marceli Tarnawiecki (wspólnie z nim baron Wetzlar)[11]. Według stanu z 1868 właścicielem dóbr Bykowce był Adam Wiktor (władający pobliskim Załużem)[12]. W ewidencji z 1872 ponownie właścicielem był Marceli Tarnawiecki[13], a po jego śmierci (1886) wieś przejęli jego spadkobiercy[14]. Około 1890 majątek w Bykowcach objął we władanie Aleksander Tarnawiecki[15], który posiadał go do końca życia[16] (1898). Później, przez wiele lat dobrami władała wdowa po nim, Stanisława Tarnawiecka[17][18][19][20][21]. Pozostawała ona właścicielką Bykowiec jeszcze w latach 20. XX wieku (zmarła w 1923)[22].
W latach 20. zarządcą dóbr w Bykowcach był zmarły w 1928 Jan Spanily (mąż miejscowej nauczycielki Marii Spanily)[23]. Do 1928 Bykowcami władała rodzina Tarnawieckich. W 1928 majątek Bykowce nabyła rodzina Płanetów (właściciel był notariuszem)[24].
2 grudnia 1860 w Bykowcach urodził się Aleksander Truszkowski, generał major cesarskiej i królewskiej Armii oraz tytularny generał dywizji Wojska Polskiego.
W 1929 wieś liczyła 367 mieszkańców[25]. Według stanu z 1936 we wsi zamieszkiwało 400 osób, w tym 150 Polaków wyznania rzymskokatolickiego, 240 Rusinów wyznania greckokatolickiego i 10 Ukraińców wyznania greckokatolickiego[6]. Wzmagała się wówczas silna agitacja ukraińska[6]. W latach 30. XX wieku we wsi działała czytelnia TSL, kółko rolnicze, ochotnicza straż pożarna, Akcja Katolicka Kobiet[26].
10 września 1939 w okolicach wsi miała miejsce potyczka grupy żołnierzy, która oddzieliła się z batalionu strzelców podhalańskich z Sambora pod dowództwem ppor. Mariana Zaremby z niemieckim oddziałem pościgowym Geiger[27]. Marian Zaremba poległ wraz z pięcioma żołnierzami w trakcie zasadzki zorganizowanej na wkraczające oddziały niemieckie od strony Olchowiec[28]. Pośmiertnie odznaczony stopniem podporucznika, został pochowany na cmentarzu sołeckim, gdzie spoczywa ze swoimi żołnierzami[29].
17 września 1939 ta część powiatu sanockiego dostała się pod okupację radziecką. W 1940 majątek ziemski przekształcono w kołchoz „im. 17 września”. Wzdłuż drogi do wsi po jej lewej stronie ustawiono bunkry na tzw. linii Mołotowa, których ruiny stoją do dziś. W czerwcu 1941 wieś została zdobyta przez wojska niemiecko-słowackie. Na skraju wsi znajduje się cmentarz żołnierzy słowackich poległych podczas potyczki z Armią Czerwoną w 1941 roku. Cmentarz został otwarty przez ówczesnego prezydenta Słowacji ks. Józefa Tiso.
We wsi w latach 1942–1943 oraz w latach 80. prowadzone były badania i odwierty poszukiwawcze złóż ropy naftowej i gazu ziemnego. Na terenie dawnych odwiertów znajduje się obecnie „Rezerwat przyrody Polanki”.
W latach 1944–1946 wysiedloną całą ludność ukraińską. Cerkiew greckokatolicka została rozebrana w roku 1950.
Religia[edytuj | edytuj kod]
Bykowce do roku 1946 były parafią greckokatolicką. Za czasów Józefa II włączono je do Olchowiec. W 1900 roku z pomocą duchownego greckokatolickiego, Antoniego Krynickiego, rozpoczęto budowę nowej cerkwi. W roku 1944 cerkiew została trafiona pociskiem artyleryjskim. W 1949 grupa mieszkańców Bykowiec sama rozebrała świątynię, uzyskując na to zezwolenie ówczesnych władz. Obecnie Bykowce należą do parafii rzymskokatolickiej Sanok-Olchowce. W górnej części wsi stoi nowo wybudowana (2000 r.) kaplica rzymskokatolicka, do której przynależy sołecki cmentarz.
Zabytki i obiekty[edytuj | edytuj kod]
- dwór rodziny Tarnawieckich[30] z XIX wieku, przy ul. Tarnowieckiej (nad Sanem)
- Dwa cmentarze[31]
- pomnik grobowy rodziny Tarnawieckich na cmentarzu sołeckim przy ul. Źródlanej
- krzyż przydrożny upamiętniający zniesienie pańszczyzny w Bykowcach w 1848[32][33]
- do początku XX wieku istniał drewniany krzyż przydrożny upamiętniający zniesienie pańszczyzny z inskrypcją w języku ruskim, potem zlikwidowany, na jego miejscu postawiono żelazny krzyż bez podpisu[32]
- liczne poradzieckie schrony Linii Mołotowa
- pomnik żołnierzy polskich poległych w potyczce z wojskami niemieckimi w 1939
- Kościół pw. Niepokalanego Serca Najświętszej Marii Panny
- trzy kapliczki przydrożne z lat: 1993, 1995, 2001[34]
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Kaplica w Bykowcach -
Były dwór Tarnawieckich -
-
Uroczystości na cmentarzu
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 13986
- ↑ Raport o stanie gminy za rok 2021. s. 4.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 128 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ a b c d Kwestionariusz 1936 ↓, s. 1.
- ↑ "Spośród obcych narodowości zamieszkujących ziemię sanocką, najliczniejszą i najbardziej wpływową, była niemiecka. Dość spojrzeć na mapę tej ziemi i odczytać nazwy takich miejscowości jak np. Frysztak, Zarszyn, Lobentanz (Nowotaniec), Zymbertowa, Kalbornia, Rytarowce, Brezen późniejszy Brzozów, Hochstadt (Jaśliska), Erenberg (Odrzykoń), Kunzendorf (Poraż), Bischofswalde (Jasionka) , Michilsdorf (Michałówka), nawet niwy w obrębie pewnych wsi (pratum Cornslag in Iwanczepole, eger Kothkenhaw pod Krosnem), aby poznać jak znaczną rolę odgrywał ten żywioł w dziejach naszej ziemi. Mieszkali Niemcy po zamkniętych miastach, i po otwartych wsiach, po chatach i dworach wiejskich, zajmowali się handlem, rzemiosłem, pługiem, szablą i słowem bożym. Pracowici, zapobiegliwi i oszczędni, tworzyli oni element twórczy w gospodarstwie społecznym i byli dla ludności tubylczej przykładem i wzorem. [...]. Opierając się na zestawieniach indeksowych, którym jednakże bezwzględnie zaufać nie można, możemy przyjąć jako bliski rzeczywistości, 30% Niemców w Sanoku w stosunku do reszty ludności. Przez cały ciąg XV stulecia, dokumenty miejski były wystawiane także w języku niemieckim. [..]"op. cit. AGZ, Janusz Samolewicz, Sąd wyższy prawa niemieckiego, Lwów, 1903. [w:] Przemysław Dąbkowski. Stosunki narodowościowe ziemi sanockiej w XV stuleciu: Niemcy. Lwów. (1921) strony 4-17
- ↑ Piotr Czeszyk z pochodzenia Czech, założyciel wsi Tyrawa Wołoska
- ↑ 1444, 18 VIII, Waradyn, "Metryka Litewska" IV B, 9, k.83-83v, AGAD
- ↑ Schematismus der Königreiche Galizien und Lodomerien für das Jahr 1843. Lwów: 1843, s. 270.
- ↑ Hipolit Stupnicki: Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 29.
- ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w Królestwie Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem. Lwów: 1868, s. 27.
- ↑ Konrad Orzechowski: Przewodnik statystyczno topograficzny i skorowidz obejmujący wszystkie miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi W.X. Krakowskiem i X. Bukowinie, według najświeższych skazówek urzędowych. Kraków: 1872, s. 10.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielk. Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Złoczów: 1886, s. 31.
- ↑ Tadeusz Pilat: Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem. Lwów: 1890, s. 24, X (274).
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkim Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1897, s. 28.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkim Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1904, s. 23.
- ↑ Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z W. Ks. Krakowskiem. Kraków: 1905, s. 18.
- ↑ Skorowidz powiatu sanockiego. Wydany na podstawie dat zebranych w roku 1911. Sanok: 1911, s. 4.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkiem Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1914, s. 22.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkiem Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1918, s. 22.
- ↑ Wojciech Sołtys, Stosunki społeczno-polityczne, Pomiędzy wojnami światowymi 1918-1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 559.
- ↑ Księga zmarłych i pochowanych w Sanoku na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej i Matejki od 1895 do 1952 r.. Sanok. s. 221 (poz. 3282).
- ↑ Katolicki Związek Młodzieży Rękodzielniczej i Przemysłowej w Sanoku 1923–1934. Jednodniówka. Sanok: Katolicki Związek Młodzieży Rękodzielniczej i Przemysłowej w Sanoku, 1934, s. 28.
- ↑ Polish Business Directory 1929
- ↑ Kwestionariusz 1936 ↓, s. 7, 9.
- ↑ Południowa zmotoryzowana kolumna pościgowa ppłk. Franza Geigera – dowódca saperów XVIII KA (w sile około batalionu strzelców górskich, w tym 99 psp ppłk. Seitza, z dwoma działami), poruszała się na osi Dukla, Nowy Żmigród, Rymanów osiągnęła 9 września 1939, Besko, Zarszyn 22:00, Sanok 10 września, Olszanicę, Ustrzyki Dolne, Krościenko na Chyrów), oraz północna zmotoryzowana kolumna pościgowej mjr. Langa (przez Kobylany, Wietrzno, Krosno, Haczów, Jaćmierz, Sanok, Dobromil na Chyrów, w sile batalionu strzelców górskich na samochodach, obie kolumny w składzie oddziału pościgowego płk. Karla Wintergersta – dowódca 79 pag, z 1 DG generała Ludwiga Küblera, w składzie 14 Armii
- ↑ W hołdzie obrońcom ziemi sanockiej. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 26 (497), s. 2, 20-30 września 1989.
- ↑ Relacja mieszkanki wsi Bykowce Stefanii Zielińskiej. w: „Rocznik Przemyski” t. 21 s. 145
- ↑ według danych z 1939 r. Epsztein i Górzyński, Bystrzycki 1924 r. - Zdzisława Tarnowiecka
- ↑ Edward Olejko: Powstanie i rozwój parafii. W: 60-lecie parafii Sanok–Olchowce 1948-2008. Sanok-Olchowce: 2008, s. 39-40.
- ↑ a b Kwestionariusz 1936 ↓, s. 6.
- ↑ http://www.exploreprzemyskie.com/index.php?option=com_content&view=article&id=251%3Abykowce&catid=56%3Amiejscowoci&Itemid=115&lang=pl
- ↑ Edward Olejko: Powstanie i rozwój parafii. W: 60-lecie parafii Sanok–Olchowce 1948-2008. Sanok-Olchowce: 2008, s. 41.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Maria Spaniliowa: Kwestionariusze z badania środowiska. Bykowce. 1936, s. 1-11.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Bykowce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 505.
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
| Wsie | |
|---|---|
| Osada | |
| Integralne. części wsi |
|
| Była wieś |
