Szczawik zajęczy

Szczawik zajęczy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	szczawikowce
Rodzina	szczawikowate
Rodzaj	szczawik
Gatunek	szczawik zajęczy
	Nazwa systematyczna
	Oxalis acetosella L.; Sp. Pl.: 433 (1753)
Synonimy
	Acetosella alba (Lam.) Kuntze; Oxalis alba (Lam.) Steud.; Oxalis nemoralis Salisb.; Oxalis parviflora Lej.; Oxalis taquetii R.Knuth; Oxalis versicolor Tod; Oxalis vulgaris Gray; Oxys alba Lam.; Oxys acetosella (L.) Scop.; Oxys pliniana Bubani; Oxys vulgaris Rupr.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Szczawik zajęczy (Oxalis acetosella L.) – gatunek rośliny z rodziny szczawikowatych (Oxalidaceae). Występuje w strefie umiarkowanej Europy i Azji. W Polsce pospolity gatunek rodzimy.

Zasięg geograficzny

Zasięg gatunku obejmuje niemal całą Europę z wyjątkiem jej południowych krańców (na północy sięga po Islandię i północną Rosję). W Azji rośnie w północnej i środkowej części kontynentu, na południu na obszarach górskich (Kaukaz, Himalaje), na wschodzie sięga po Japonię i Kamczatkę^[3].

W Polsce jest to roślina pospolita w całym kraju^[4].

Morfologia

Pokrój: Niewielka roślina zielna osiągająca 8-15 cm wysokości^[5].
Łodyga: Cienka, pełzająca, wykształca cienkie rozłogi.
Liście: Trójlistkowe, przypominają swym wyglądem liście koniczyny^[5]. Wszystkie odziomkowe. Listki odwrotnie sercowate z krótkimi ogonkami.
Kwiaty: Kwiaty promieniste, 5-krotne. Tworzą się pojedynczo na długich szypułkach, dłuższych od liści, w których górnej części występują dwa drobne listki (przykwiatki). Płatków korony jest 5, barwy białej, rzadziej mniej lub bardziej różowej, z fioletowymi żyłkami, z żółtą plamką u nasady^[5]. Działki kielicha krótkie, zrośnięte nieco u nasady. Pręcików jest 10, zrośniętych u nasady^[5]. Słupek z 5-komorową zalążnią i 5 szyjkami^[5].
Owoce: Wydłużone, 5-kanciaste torebki^[5]. Nasiona jajowate o zaostrzonych końcach.

Liście
Złożone liście
Kwiat
Owoc

Biologia i ekologia

Bylina, geofit i hemikryptofit^[6]. Kwitnie od kwietnia do maja^[5]. Rośliny te wydzielają nektar we wgłębieniu u podstawy płatków. Zwabione do niego muchy i chrząszcze dokonują zapylenia krzyżowego. Rośliny te wytwarzają także niepozorne kwiaty klejstogamiczne, które są samopylne^[5].

Nasiona wyrzucane są z pękającej torebki na odległość do 2,3 m. Łupina tej torebki jest dwuwarstwowa – od wewnątrz twarda, od zewnątrz mięsista. Komórki warstwy zewnętrznej pęcznieją tak, że ciśnienie w ich wnętrzu osiąga 17-18 atmosfer. W efekcie działania takich sił łupina torebki gwałtownie się rozrywa, a wywijając się wyrzuca nasiona^[7].

Listki szczawika w czasie zmroku i przy niepogodzie stulają się i zwieszają^[5]. Zjawisko to zwane jest "snem roślin" i przyczynia się do regulacji wyparowywania wody przez roślinę.

Rośliny tego gatunku występują w cienistych lasach liściastych, mieszanych i borach iglastych. Są to rośliny kwasolubne i cieniolubne, preferujące dość żyzne siedliska^[5].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski: liście i kwiaty
Działanie: właściwości moczopędne, a także źródło witaminy C.
Stosowanie: przykładać stłuczone liście na rany. W stanach zapalnych dziąseł żuć świeże liście. Napój ze świeżych liści obniża gorączkę i działa moczopędnie oraz uzupełnia niedobór witaminy C.
Używany był dawniej w lecznictwie jako odtrutka przy zatruciach arsenem i rtęcią, przy zaburzeniach menstruacji u kobiet oraz do leczenia krzywicy i miażdżycy.
Zbiór i suszenie: liście zbiera się na wiosnę i wczesnym latem. Suszy się w warunkach naturalnych.

Przeciwwskazania: Nie należy szczawika spożywać przy chorobach nerek, dróg moczowych i gruźlicy. Duże dawki mogą mieć działanie toksyczne.

Inne zastosowania

Dawniej używany był do farbowania tkanin, jako środek czyszczący, a także wytwarzano z niego kwas mrówkowy.
Z liści przyrządzano dawniej sałatki, zupy i napoje orzeźwiające.

Skład chemiczny

Ze względu na stosunkowo wysoką zawartość szczawianów, roślina ta powinna być spożywana z umiarem. Zawartość szczawianów w szczawiku zajęczym jest podobna jak w szpinaku, lecz większa niż w kapuście czy sałacie^[8].

Wykazano, że liście szczawika są bogatym źródłem antyoksydantów^[9], których zawartość zależy od wieku rośliny. 100 g surowych liści zawiera m.in.:

ok. 6-12 mg β-karotenu
ok. 55-70 mg kwasu askorbinowego
od 2 mg (w świeżych liściach) do 23 mg (w starych liściach) tokoferoli
ok. 12-14 mg ksantofili
ok. 90-120 mg rutyny (jej zawartość jest porównywalna z zawartością w kaszy gryczanej, jednego z głównych źródeł rutyny)
ok. 130-180 mg flawonoidów

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-12-19] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Oxalis acetosella L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2025-04-06] .
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 391, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j JakubJ. Mowszowicz JakubJ., Flora wiosenna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979, s. 64, ISBN 83-02-00322-0 (pol.).
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Zbigniew Podbielkowski, Maria Podbielkowska: Przystosowania roślin do środowiska. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1992, s. 480. ISBN 83-02-04299-4.
↑ Roswitha Siener, Ruth Hönow, Ana Seidler, Susanne Voss i inni. Oxalate contents of species of the Polygonaceae, Amaranthaceae and Chenopodiaceae families. „Food Chemistry”. 98 (2), s. 220–224, 2006. DOI: 10.1016/j.foodchem.2005.05.059. ISSN 0308-8146.
↑ Helena Šircelj, Maja Mikulič-Petkovšek, Franc Batič. Antioxidants in spring leaves of Oxalis acetosella L.. „Food Chemistry”. 123 (2), s. 351–357, 2010. DOI: 10.1016/j.foodchem.2010.04.042. ISSN 0308-8146.

Bibliografia

František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
Tadeusz Traczyk: Rośliny lasu liściastego. Warszawa: PZWS, 1959.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-12-19] (ang.).

[powo-3] Oxalis acetosella L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2025-04-06] .

[4] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 391, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[wiosna-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j JakubJ. Mowszowicz JakubJ., Flora wiosenna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979, s. 64, ISBN 83-02-00322-0 (pol.).

[rutkowski-6] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[Podbielkowski-7] Zbigniew Podbielkowski, Maria Podbielkowska: Przystosowania roślin do środowiska. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1992, s. 480. ISBN 83-02-04299-4.

[SienerHönow2006-8] Roswitha Siener, Ruth Hönow, Ana Seidler, Susanne Voss i inni. Oxalate contents of species of the Polygonaceae, Amaranthaceae and Chenopodiaceae families. „Food Chemistry”. 98 (2), s. 220–224, 2006. DOI: 10.1016/j.foodchem.2005.05.059. ISSN 0308-8146.

[Sircelj2010-9] Helena Šircelj, Maja Mikulič-Petkovšek, Franc Batič. Antioxidants in spring leaves of Oxalis acetosella L.. „Food Chemistry”. 123 (2), s. 351–357, 2010. DOI: 10.1016/j.foodchem.2010.04.042. ISSN 0308-8146.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]