Sześć dni w Tatrach

Sześć dni w Tatrach

Autor	Tytus Chałubiński
Typ utworu	gawęda
Data powstania	1878-1879
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Warszawa, Polska
Język	polski
Data wydania	1879
Wydawca	Niwa, Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego

Tytus Chałubiński, autor dzieła

Sześć dni w Tatrach – oparte na wspomnieniach własnych opowiadanie (gawęda, reportaż) autorstwa Tytusa Chałubińskiego z 1879 (pisane od 1878). Stanowi jedyną wydaną literacką pracę Chałubińskiego i prawdopodobnie jedyną, jaką napisał (wśród około trzydziestu pozycji jego bibliografii).

Wydania

Wydania Niwy i PTT

Istnieje przypuszczenie, że do napisania tekstu zachęciła Chałubińskiego lektura opisu wycieczki tatrzańskiej z 1877 autorstwa Bronisława Rejchmana, zamieszczona na łamach warszawskiego Ateneum. Z Rejchmanem Chałubiński znał się osobiście.

Chałubiński planował początkowo opublikowanie utworu wyłącznie w Pamiętniku Towarzystwa Tatrzańskiego, jednak – za namową Mścisława Godlewskiego – postanowił opublikować go najpierw w umiarkowanie pozytywistycznym czasopiśmie Niwa, co wywołało pewien konflikt z wydawcami PTT. Zawarto jednak porozumienie, na mocy którego przy tekście w Niwie znaleźć się miała adnotacja, że utwór przeznaczony był pierwotnie do PTT (wydawca nigdy nie zrealizował tego postanowienia). Druk rozpoczęto w 1879 w zeszycie datowanym na 20 kwietnia, a zakończono 20 czerwca (cztery części). Jednocześnie w tym samym roku pozycja ukazała się nakładem Niwy w Warszawie, w formie 48-stronicowej książki. Tuż po tym wydaniu Sześć dni w Tatrach wydrukowano w czwartym tomie Pamiętnika Towarzystwa Tatrzańskiego z czerwca 1879.

Sam Chałubiński nie przywiązywał wielkiej wagi do pierwszeństwa druku. Całe zamieszanie z pierwodrukiem wynikło w dużym stopniu z rozbicia, w jakim znajdował się wówczas autor po świeżej stracie syna. Nie wnosił też o honorarium za tekst.

Wydania tekstu w Niwie i PTT znacząco się od siebie różniły stylistycznie, co do formy, jak i obecności poszczególnych wyrazów, a nawet fragmentów zdań. Obecne są różnice fleksyjne. Oba czasopisma stosowały też różne zasady interpunkcyjne. W związku z tym, że oba wydania przeszły przez ręce autora w tym samym czasie, to żadne z nich nie może uchodzić za jedyny i właściwy pierwodruk. Według Romana Hennela, znawcy utworu, tekst z Niwy jest jednak nieco lepszy, pełniejszy i pozbawiony drastycznych błędów, które trafiają się dość często w Pamiętniku TT.

Wydanie Orlego Lotu

Kolejne wydanie wyszło w Krakowie w 1921 w ramach młodzieżowego pisemka Orli Lot. Edycję tę przygotował i opatrzył wstępem Juliusz Zborowski (pseud. Jaz). Ukazało się wówczas tylko sześć odcinków, po czym druk przerwano. Powodem tego było wydanie książkowe przygotowane przez Orli Lot z inicjatywy Leopolda Węgrzynowicza (wydane w istocie w 1922, mimo że datowane na 1921). Wydanie to pomijało liczne przypisy Chałubińskiego dotyczące zagadnień geologicznych, przyrodniczych i topograficznych (stanowiły one w opinii wydawcy balast).

Juliusz Zborowski tak pisał we wstępie do tego wydania: do dziś dnia nie straciły żywości jego barwne opisy wyprawy w tatrzańskie, mało dostępne podówczas turnie, jego pogodny humor i iście taternicka „bezprogramowa” niefasobliwość górskiej włóczęgi. Dla dziejów szlachetnego taterniczego sportu dokument to historyczny, zawierający pełen odczucia piękna Tatr obraz, jak dawniej chodził po wierchach „król tatrzański”, dr Chałubiński Tytus.

Wydanie Wydawnictwa Literackiego

Ostatnie dotąd wydanie opublikowano nakładem Wydawnictwa Literackiego w Krakowie w 1988 ze wstępem Jacka Kolbuszewskiego i komentarzami literackimi innych autorów (118 stron). Jego podstawą było wydanie z Niwy z zachowaniem wszelkich osobliwości języka Chałubińskiego, ale ze współczesną interpunkcją oraz pisownią.

Wcześniej fragmenty zamieszczał Ferdynand Hoesick w ramach swojego cyklu Tatry i Zakopane, a także Roman Hennel w antologii wędrówek tatrzańskich Tatrami urzeczeni (1979).

Odbiór, styl i znaczenie

Odbiór dzieła przez czytelników był dobry. Publikacja była najczęściej cytowaną i omawianą spośród wydanych przez Chałubińskiego. Weszła też do kanonu klasyki tatrzańskiej. Zapoczątkowany przez autora i nowatorski sposób pisania o Tatrach był często stosowany przez innych autorów. Z ducha tej narracji wyrosło m.in. jedno z najważniejszych dzieł literackich Stanisława Witkiewicza – Na przełęczy. Na stylu tym wzorowali się też Mieczysław Karłowicz, Roman Kordys, Wincenty Birkenmajer, Wiesław Stanisławski, Jan Alfred Szczepański i Wawrzyniec Żuławski.

Chałubiński w formie gawędy zawiera liczne elementy dickensowskiego humoru, w miarę możliwości umniejszając niebezpieczeństwa czyhające na wędrowca w wysokich górach. Próbuje przekazać czytelnikom, że samo dzieło literackie nie jest w stanie przedstawić gór w pełni, takimi, jakimi są. Skupił się więc na opisie sposobu ich odczuwania i przeżywania: jestem zupełnie w swoim prawie. Opisując Ci wycieczkę w góry nie mogę przecież przedstawić oczom Twoim rysunku lub fotografii przebywanych przeze mnie okolic. Mogę Ci tylko udzielić moich wrażeń i myśli.

Treść

Dolina Batyżowiecka i Gerlach opisywane w utworze

Dzieło jest nie tylko zapisem wspomnień autora z prowadzonych przezeń wypraw tatrzańskich, ale stanowi przede wszystkim literacki dokument zjawiska kulturowego, jakim były duże, zbiorowe i głośne wycieczki bez programu, które wprowadził do procesu poznawania Tatr, co z kolei miało istotny wpływ na wzrost roli tych gór i Zakopanego w polskim życiu zbiorowym przełomu XIX i XX wieku. Walery Eljasz-Radzikowski tak napisał o poczynaniach autora dzieła: Huczne, głośne pochody Chałubińskiego przez hale i turnie to nie czcza zabawa, to wielka, żywa nauka licząca się z życiem, a nie uczoność zamknięta w zatęchłej bibule książki. Kto miał sposobność być z Chałubińskim w Tatrach, poznał je wszechstronnie, poznał nie tylko te surowe, zimne skały, ale i to, przez co te skały są nasze, bo są nasze nie przez swe położenie geograficzne, bo tego za mało do pojęcia ścisłego stosunku, jaki łączy całą Polskę z Tatrami.

Tekst jest formalnie opisem jednej, kilkudniowej wyprawy tatrzańskiej prowadzonej przez Chałubińskiego, jednak liczne przeskoki i retrospekcje do innych wycieczek powodują, że dzieło jest kwintesencją całości tatrzańskiej działalności autora. Opisywana wyprawa jest jedną z wielu wycieczek bez programu i w ten sam, „bezprogramowy” sposób, zmiennym rytmem, prowadzona jest narracja. Chałubiński uwolnił tekst od pozytywistycznej tendencyjności, tak charakterystycznej np. dla tatrzańskich pism Eljasza.

W opowiadaniu Chałubiński popełnia błąd merytoryczny, wspominając pierwsze zejście z Gerlachu do Doliny Batyżowieckiej, które w istocie było drugim zejściem tą trasą.