Sęp bengalski
| Gyps bengalensis[1] | |||
| (Gmelin, 1788) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
sęp bengalski | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 Czerwony – zasięg G. bengalensis | |||
Sęp bengalski[5] (Gyps bengalensis) – gatunek dużego ptaka padlinożernego z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae). Występuje w południowej i południowo-wschodniej Azji. Krytycznie zagrożony wyginięciem.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy gatunek opisał Johann Friedrich Gmelin w 1788. Holotyp pochodził z Bengalu (Indie). Gmelin przydzielił sępowi bengalskiemu nazwę Vultur bengalensis[2]; obecnie (2020) akceptowana przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny nazwa to Gyps bengalensis[6]. Blisko spokrewniony z sępem bengalskim jest sęp afrykański (G. africanus), który niekiedy bywa wydzielany wraz z G. bengalensis do rodzaju Pseudogyps ze względu na posiadanie przeważnie 12, a nie 14, sterówek[2][7]. Sęp bengalski jest monotypowy[6][2].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała wynosi blisko 76–93 cm, rozpiętość skrzydeł 205–220 cm, masa ciała – 3500–6000 g[2]. Według G. R. Graya (1888) długość skrzydła to około 58,5–60 cm, ogona – 25,5–28 cm, dzioba – 8 cm, a skoku – 10,5 cm. Upierzenie wierzchu ciała czarnoszare, od spodu – ciemnobrązowe, pióra mają wąskie, żółtobrązowe paski. Niższa część grzbietu i kuper są białe[3] (w języku angielskim sęp bengalski zwie się właśnie White-rumped vulture (lub White-backed), co dosłownie oznacza sępa o białym kuprze/grzbiecie[2][6]). U nasady szyi można dostrzec kołnierz z rzadko rozmieszczonych, białawych piór. Na wierzchu głowy i z tyłu szyi rosną jedynie brązowe pióra szczeciniaste. Lotki, sterówki oraz pióra okrywające wole są czarne, pokrywy podskrzydłowe białe. Tęczówka czerwonobrązowa, nogi i stopy szare, woskówka w kolorze czarnego rogu[3], dziób srebrzysty[8].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Sęp bengalski zamieszkuje południową i południowo-wschodnią Azję. Zasięg występowania rozciąga się od południowo-wschodniego Iranu, Afganistanu (prawdopodobnie brak tam osiadłych osobników) i Pakistanu na wschód po Indie, Nepal[2], Bhutan, Mjanmę, Bangladesz, Kambodżę, Laos i południowy Wietnam. Możliwe, że w południowych Chinach i Malezji wymarł. Status w Pakistanie i Afganistanie niepewny. W środku lat 90. XX wieku rozpoczął się proces niezwykle szybkiego spadku populacji sępa bengalskiego, nawet do 99%. Jednak według danych z 2012 w Indiach i Nepalu spadek populacji został zahamowany, a może i nawet odwrócony[9].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Środowiskiem życia sępów bengalskich są w większości otwarte równiny, rzadziej tereny pagórkowate i świetliste lasy je porastające[9]; także w okolicach wsi, miast, również parki. Pożywienie stanowi padlina, szczególnie bydła[2]. Regularnie żeruje w towarzystwie innych sępów, zwłaszcza sępa indyjskiego (G. indicus)[2]. Zjada zarówno świeże truchło, jak i już gnijące[9]. W miejscach żerowania, odpoczynku lub przy gniazdach sępy bengalskie odzywają się chrząknięciami, rechotami, piskami i sykami[2]. Parsowie zamieszkujący Bombaj pozostawiają ciała zmarłych na wieży milczenia mieszczącej się na Malabar Hill, by zjadły je sępy (w tym właśnie G. bengalensis)[8].
Lęgi[edytuj | edytuj kod]
Okres lęgowy trwa od listopada do marca. Sępy bengalskie gniazdują zarówno samotnie, jak i w małych koloniach w skupiskach drzew[2]. Gniazda umieszczone są w liczbie do 15 na jednym drzewie, znajdują się 2–28 m nad ziemią. Samica składa jedno jajo[8] (według G. R. Graya mogą zdarzyć się 2 jaja w lęgu[3]) o pozbawionej połysku, białej skorupce[3]. Inkubacja trwa około 2 miesiące. Kolejne 2–3 miesiące młode spędzają w gnieździe[8].
Status i zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
IUCN uznaje sępa bengalskiego za gatunek krytycznie zagrożony (CR, Critically Endangered) nieprzerwanie od 2000; wcześniej, w 1994 otrzymał klasyfikację NT (Near Threatened; bliski zagrożenia), a w 1988 – LC (Least Concern, najmniejszej troski). Za gwałtowny spadek populacji odpowiada diklofenak. Używany do leczenia bydła jest spożywany przez sępy podczas jedzenia padliny. Powoduje u ptaków niewydolność nerek i w rezultacie śmierć przez odkładanie się kwasu moczowego w organach wewnętrznych. W latach 2000–2007 w Indiach co roku populacja malała średnio o 43,9%. Na nizinach Nepalu w latach 2002–2009 co roku ubywało średnio 14% sępów bengalskich. W Bangladeszu w latach 2008–2009 i 2011–2012 łącznie populacja G. bengalensis zmniejszyła się o 60%. W Indiach i Nepalu (dane z 2012) trend spadkowy zwolnił, a być może populacja wzrasta. W Kambodży diklofenak nie jest używany, dzięki czemu ten kraj stanowi ważną ostoję dla sępów bengalskich; w 2008 naliczono ich w Kambodży 171. Możliwe, że od 2004 roku populacja w Kambodży rośnie lub przynajmniej utrzymuje się na jednym poziomie. Według badań z 2006 i 2007 w Birmie żyło wówczas 67 sępów bengalskich[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Gyps bengalensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Clark, W.S., Christie, D.A. & Kirwan, G.M.: White-rumped Vulture (Gyps bengalensis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2015. [zarchiwizowane z tego adresu (21 grudnia 2015)].
- ↑ a b c d e G. R. Gray: The avifauna of British India and its dependencies : a systematic account, with descriptions of all the known species of birds. 1888, s. 8.
- ↑ Gyps bengalensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Gypini Blyth, 1851 (Wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-11-14].
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-11-14]. (ang.).
- ↑ Species account: White-rumped Vulture Gyps bengalensis. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. [dostęp 2020-11-14]. (ang.).
- ↑ a b c d Asian white-backed vulture fact file. ARKive. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-05)].
- ↑ a b c d White-rumped Vulture Gyps bengalensis. BirdLife International. [dostęp 2015-12-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (15 października 2012)].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).