Tetyjów
49°22′15″N 29°41′24″E/49,370833 29,690000.jpg) Kaplica Świeykowskich | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Rejon | |||||
| Populacja (2021) • liczba ludności |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+380 4560 | ||||
| Kod pocztowy |
09804 | ||||
Położenie na mapie Kijowa i obwodu kijowskiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
| 49°22′15″N 29°41′24″E/49,370833 29,690000
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Tetyjów (ukr. Тетіїв, Tetijiw) – miasto na Ukrainie w obwodzie kijowskim w rejonie białocerkiewskim.
Prywatne miasto szlacheckie położone było w 1789 roku w województwie bracławskim[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Od XIV wieku Tetyjów znajdował się w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Po unii lubelskiej w 1569 roku został przyłączony do Korony. Jako posiadłość księcia Janusza Ostrogskiego otrzymał prawa miejskie na początku XVII wieku z rąk Zygmunta III Wazy. Od 1620 roku należał do książąt Zasławskich, po czym jeszcze kilkukrotnie zmieniał właścicieli.
Dla zgaszenia nieustających rebelij, panowie polscy osiadali w Ukrainie, opiekowali się ludem, nie dopuszczali ucisku włościan, budowali domy, zakładali miasteczka. Tomasz Ostrowski, podskarbi W. koronny, mąż w Polsce szanowany, ojczyznę kochający, nabył prawa u Leduchowskich wojewodziców Czernichowskich, braci swej żony; został dziedzicem Tetyjowa. Dom wymurował, często tu przemieszkiwał. Grunta pomierzył. Padura komornik, plany i pomiary całej Tetijowszczyzny pokończył. Zaprowadził lepsze gospodarstwo, rząd stały i gorliwą dla włościan opiekę. Puszcza Olbaczowska, czyli Łobacziwska z wielkimi lasami była głównym bogactwem i ozdobą majątku. Dobrze była administrowaną i strzeżoną. (...)[3]
Polski szlachcic Dominik Zawrocki był zarządcą dóbr tetyjowskich. Swoje wspomnienia z czasów koliszczyzny zatytułował „Opisanie awantury, rzezaniny przez Haydamaków y domowników [czyli lud zamieszkały polską Ukrainę], [rzezanin] Polaków i Żydów wyniszczaiących w woiewództwach kiiowskim y bracławskim w roku 1768”[4].
W 1793 roku, w wyniku II rozbioru Polski, Tetyjów przyłączono do Imperium Rosyjskiego, gdzie był siedzibą gminy Tetyjów w powiecie taraszczańskim, w guberni kijowskiej.
W marcu 1920 roku białogwardziści dokonali krwawej masakry żydowskich mieszkańców miasta. Zabito 4–5 tysięcy z 7 tysięcy tetyjowskich Żydów, rujnując zamieszkiwaną przez nich część miasta[5].
W 1958 r. zbudowano cegielnię[6].
Prawa miejskie posiada od 1968[6].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]W 1959 liczyło 7523 mieszkańców[7].
W 1989 liczyło 14 605 mieszkańców[6][8].
W 2013 liczyło 13 329 mieszkańców[9].
W 2018 liczyło 13 190 mieszkańców[10].
Zabytki i obiekty historyczne
[edytuj | edytuj kod]- ślady wałów obwodowych po zamku[11]
- parterowy dwór wybudowany w stylu klasycystycznym przez Tomasza Adama Ostrowskiego (1735–1817)[12]
- kaplica Świeykowskich z XIX wieku
- ruiny młyna wodnego z XIX wieku
Urodzeni w Tetyjowie
[edytuj | edytuj kod]- Józef Lipiński – pedagog, krytyk teatralny, powieściopisarz i poeta
Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2021 року [online] [dostęp 2021-07-15] [zarchiwizowane z adresu 2021-05-26] (ukr.).
- ↑ Микола Крикун, Воєводства Правобережної України у XVI-XVIII століттях: Статті і матеріали, Lwów 2012, s. 529.
- ↑ Eustachy Iwanowski, Rozmowy o polskiéj koronie, na str. 608.
- ↑ Zapomniani bohaterowie koliszczyzny, portal Kresy.pl.
- ↑ A.D. Rozental (Committee of Jewish Delegations): Tetiever Khurbn (z hebr. Tetyjowskie Zniszczenie). 1922. [dostęp 2013-02-13]. (ang.). M.I. Midlarsky: The Killing Trap: Genocide in the Twentieth Century. Cambridge University Press, 2005, s. 46. ISBN 0-521-81545-2. [dostęp 2013-02-13]. (ang.). S.N. Roth: The Massacres of Tetiev, Annex No. 49. 1927. [dostęp 2013-02-13]. (ang.).
- ↑ a b c Тетиев. Большой энциклопедический словарь (в 2-х тт.). / редколл., гл. ред. А. М. Прохоров. том 2. М., „Советская энциклопедия”, 1991. стр. 468.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року. Державна служба статистики України, 2013. [dostęp 2023-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)]. (ukr.).
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2018 року. Державна служба статистики України. Київ, 2018. стор.40.
- ↑ Antoni Urbański: Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi (II cz. książki Memento kresowe). Warszawa: 1928, s. 99.
- ↑ Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 10: Województwo bracławskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1996, s. 423–426, ISBN 83-04-04314-9, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Tetyjów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 321.
- Tetyjów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 657.
- Ukraiński portal poświęcony miastu. tetiev.net.ua. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-27)].
