Województwo bracławskie

Województwo bracławskie
Palatinatus Braclaviensis
	1566–1795
	Herb
	Sentencja: Signata iustitia
Państwo	I Rzeczpospolita
Prowincja	Małopolska
Data powstania	1566
Siedziba wojewody	Bracław
Wojewoda	zobacz: wojewodowie bracławscy
Siedziba sejmiku	Winnica
Powierzchnia	31 660 km²
Populacja (1790); • liczba ludności	; 933 410
Podział administracyjny
	; Mapa województwa bracławskiego z 1648 r.
Liczba powiatów	2
Liczba reprezentantów
Liczba senatorów	2
	Położenie na mapie Rzeczypospolitej;

Województwo bracławskie – województwo Rzeczypospolitej, część prowincji małopolskiej. Utworzone w 1566, na sejmie w Lublinie w roku 1569 przyłączone do Korony^[3]. Województwo obejmowało wschodnią część Podola, zwanego Podolem litewskim lub Podolem ukrainnym.

W XVII wieku w województwie bracławskim szlachta stanowiła zaledwie 1% mieszkańców, co było jednym z najniższych udziałów tej ludności w ogóle mieszkańców na terenie Rzeczypospolitej^[4]^[5].

Historia

Stolicą województwa był Bracław, jednak później nieformalną siedzibą wojewodów stała się Winnica. Zezwoleniem sejmu 1654 roku sejmiki, sądy oraz akta ziemskie i grodzkie przeniesiono do Winnicy^[6]. Pierwszym wojewodą został Roman Sanguszko.

W 1589 r. nadano województwu herb – na czerwonym krzyżu błękitna tarcza ze złotym półksiężycem. Województwo było podzielone na 2 powiaty: winnicki i bracławski (składający się z dwóch obwodów: bracławskiego i zwinogrodzkiego). Województwo bracławskie miało dwóch senatorów większych: wojewodę i kasztelana bracławskich: posłów na sejm wybierało sześciu, to jest po dwóch z powiatu, utrzymując nominalnie, choć nie faktycznie, istnienie powiatu zwinogrodzkiego.

Województwo bracławskie leżało na Podolu ukrainnym [1], w odróżnieniu od Podola właściwego, które obejmowało województwo podolskie. Sejm Czteroletni utworzył formalnie w 1791 czwarty powiat nadbohski jednak z powodu wojny z Rosją i rozbiorów Polski decyzji nie wprowadzono w życie^[7].

W myśl unii hadziackiej województwo miało być częścią Księstwa Ruskiego.

W XVIII wieku województwo było terenem licznych napadów band hajdamackich. Tylko w samym roku 1750 Kozacy z Zaporoża i Ukrainy Lewobrzeżnej zrujnowali 27 miast i 111 wsi w województwie bracławskim, co stanowiło ponad połowę wszystkich miast i ponad 10% wsi tego regionu^[8].

Sejmik poselski i sejmik deputacki odbywał się w mieście Winnica.

Niektórzy wojewodowie

Granice

Małopolska prowincja Korony Polskiej (na czerwono) z zaznaczonym województwem bracławskim, 1635

Na zachodzie granicą była od Podola rzeka Murachwa, na południo-zachodzie od strony Wołoszczyzny Dniestr. Granica od północno-wschodniego krańca Podola, z okolicy Ułanowa, i skierowana Czarnym szlakiem pomiędzy Teterwią, Hniłopiatem i Rastawicą z jednej strony, a Śniwodą, Deśnicą i dopływami górnej Rosi z drugiej. Stefan Batory w 1584 roku w przywileju dla miasta Korsunia, za linię graniczną dwóch województw ukrainnych (Kijowskiego i Bracławskiego) przeznaczył Uhorski Tykicz (poczynając od Woronnego). Granica południowo-wschodnia województwa Bracławskiego biegła od Dniestru, znacznie niżej Kuczurhanu przez Kujalnik i Teliguł do rzeki Boh, powyżej ujścia Czyczaklei, gdzie znajdował się zamek turecki Bałaklej nad rzeką Suchą. Stamtąd granica biegła do Ingułu w punkcie, przez który prowadził „szlak Czarny”, idący ku Targowicy poniżej „Czarnego lasu”^[9].

Przebieg granicy województwa aż do XVIII w. stanowił przedmiot sporów i ustaleń komisji granicznych. Ostatnia z nich w 1755 roku potwierdziła przebieg północnej granicy z województwem kijowskim wzdłuż tzw. czarnego szlaku, którego dokładny przebieg nie jest do końca znany. Terenem spornym było tutaj tzw. Zarosie (Заросье), czyli obszar położony na południe od rzeki Roś i na zachód od Dniepru. Do końca XVIII w. nie zostało przeprowadzone ostateczne rozgraniczenie województw w tym rejonie. Dyskusja w nauce na temat przebiegu tej granicy trwa od wielu lat, m.in. w pracach M. Krykuna^[10].

Opisy

... Pszczelnictwo najznakomitsze tam było z całéj Polski, i stale zawsze kwitnące; kukuruzy też znaczne czyniono w polach zasiewy, tuczone nią bydło wzbogacało mieszkańców. Ziberano téż w polach wyborne kawony; i winogrona bujnie rosną w licznych ozdobnych winnicach. O tej krainie rzec można: płynęła mlékiem i miodem. Podole i Ukraina ku sobie zwabić nie mogły tych, którzy w Bracławszczyźnie na Pobereżu zamieszkali. Dniestr pięknością swoją wszystkie polskie przewyższa rzeki. To województwo zaludniło się pod opiekuńczym skrzydłem szlachetnego rodu Koniecpolskich, którzy w tym województwie 740 dziedzicznych wsi mieli^[11].

Przypisy

↑ Stefan Krzysztof Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 215.
↑ Tabela: Summaryusz Generalny wszelkich dochodów Rzeczypospolitey tak w Koronie iako i w Litwie z kalkulacyą mil kwadratowych, tak со do dymów, podatków, iako i ludzi, w: Dziennik rządowo-ekonomiczno handlowy. Zaymuiący różne Wiadomości, Rządowe, Handlowe, Ekonomiczne, Fabryczne, Kontraktowe na Dobra, Summy, i Produkta. Zajmujący 3 miesiące kwiecień may czerwiec 1790. R.5. T. II. Warszawa 1790.
↑ Volumina Legum T. II s. 80.
↑ AnnaA. Laszuk AnnaA., Ludność województwa podlaskiego w drugiej połowie XVII wieku, Białostockie Towarzystwo Naukowe, 1999 [dostęp 2016-10-07] .
↑ Jolanta Choińska-Mika, Między społeczeństwem szlacheckim a władzą. Problemy komunikacji: społeczności lokalne – władza w epoce Jana Kazimierza, Warszawa 2002, s. 20.
↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom I, Warszawa 1880, s. 346.
↑ Volumina Legum T. IX CCCLXIV, s. 330.
↑ Karol Mazur, W Kozaki pójdziesz czy Lachem zostaniesz..., Księga Kresów Wschodnich – Biuletyn „Rzeczpospolitej”, nr. 22.
↑ Geografia historyczna [online], ug.edu.pl [dostęp 2024-04-26] .
↑ М. Крикун, Границі і повітовий поділ Брацлавського воєводства в 16-18 ст., „Історичні дослідження. Вітчизняна історія” 8, 1982, s. 97.
↑ Eustachy Iwanowski, Województwo bracławskie, Rozmowy o polskiéj koronie, na str. 508.

Bibliografia

Krzyżanowski S., Skorowidz miejscowości byłego województwa bracławskiego, Kraków 1869

Linki zewnętrzne

Bracław, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 345 .
Pobereże), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 338 .

[1] Stefan Krzysztof Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 215.

[2] Tabela: Summaryusz Generalny wszelkich dochodów Rzeczypospolitey tak w Koronie iako i w Litwie z kalkulacyą mil kwadratowych, tak со do dymów, podatków, iako i ludzi, w: Dziennik rządowo-ekonomiczno handlowy. Zaymuiący różne Wiadomości, Rządowe, Handlowe, Ekonomiczne, Fabryczne, Kontraktowe na Dobra, Summy, i Produkta. Zajmujący 3 miesiące kwiecień may czerwiec 1790. R.5. T. II. Warszawa 1790.

[3] Volumina Legum T. II s. 80.

[4] AnnaA. Laszuk AnnaA., Ludność województwa podlaskiego w drugiej połowie XVII wieku, Białostockie Towarzystwo Naukowe, 1999 [dostęp 2016-10-07] .

[5] Jolanta Choińska-Mika, Między społeczeństwem szlacheckim a władzą. Problemy komunikacji: społeczności lokalne – władza w epoce Jana Kazimierza, Warszawa 2002, s. 20.

[6] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom I, Warszawa 1880, s. 346.

[7] Volumina Legum T. IX CCCLXIV, s. 330.

[8] Karol Mazur, W Kozaki pójdziesz czy Lachem zostaniesz..., Księga Kresów Wschodnich – Biuletyn „Rzeczpospolitej”, nr. 22.

[9] Geografia historyczna [online], ug.edu.pl [dostęp 2024-04-26] .

[10] М. Крикун, Границі і повітовий поділ Брацлавського воєводства в 16-18 ст., „Історичні дослідження. Вітчизняна історія” 8, 1982, s. 97.

[11] Eustachy Iwanowski, Województwo bracławskie, Rozmowy o polskiéj koronie, na str. 508.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]