Trznadel złotobrewy
| Schoeniclus chrysophrys[1] | |||
| (Pallas, 1776) | |||
_Eocheong_Island_Korea_2012.jpg)
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Gatunek |
trznadel złotobrewy | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
Trznadel złotobrewy[5] (Schoeniclus chrysophrys; dawna nazwa: trznadel żółtobrewy[6][7]) – gatunek małego ptaka wędrownego z rodziny trznadli (Emberizidae). Gniazduje we wschodniej Syberii, zimuje w południowych i wschodnich Chinach. Raz stwierdzony w Polsce. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy gatunek opisał Peter Simon Pallas w 1776. Holotyp pochodził z okolic południowej Czyty w południowo-wschodniej Syberii. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Emberiza chrysophrys[8]. Obecnie (2023) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny podtrzymuje tę nazwę[9]. Niektórzy autorzy umieszczają jednak trznadla złotobrewego w rodzaju Schoeniclus[2][5]. Dawniej przypisywany bywał również do rodzaju Ocyris[2]. Zsekwencjonowany został kompletny genom mitochondrialny trznadla złotobrewego; wyniki badań opublikowano w 2014. W genomie mitochondrialnym tego gatunku zawiera się 16 803 par zasad. Tempo ewolucji regionu kontrolnego mtdNA u S. chrysophrys jest wyjątkowo wolne w porównaniu do dotychczas notowanej u ptaków[10].
Jest to gatunek monotypowy[2][9].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała wynosi 13–15 cm, masa ciała – 15–24 g[2]. W sylwetce odznacza się duża głowa i dość gruby dziób[7]. Dalszy opis dotyczy osobników w szacie godowej, o ile nie zaznaczono inaczej. Ciemię czarne z wąskim[7] białym środkowym paskiem ciemieniowym (u samic z płowym nalotem). U samic paski ciemieniowe boczne są tworzone przez pióra o brązowawych krawędziach, lecz znoszone mogą wyglądać podobnie, jak u samców. Brew żółta, jedynie z tyłu biała. Kantarek i pokrywy uszne u samców czarniawe, te drugie z małą białą kropką w tylnym górnym rogu; u samic wymienione obszary są brązowe. Pasek przyżuchwowy i gardło białe. Pasek podbródkowy czarniawy, dość dobrze widoczny. U samic pasek podbródkowy jest jaśniejszy, policzkowy zaś – słabo zaznaczony lub nieobecny. Boki szyi i kark szarobrązowe. Płaszcz dość jasny, szaropiaskowobrązowy i pokryty czarnymi pasami. Barkówki i środkowa część płaszcza z kasztanowym nalotem; u samic ów kasztanowy (opisywany również jako rdzawobrązowy[7]) obszar na płaszczu jest jaśniejszy. Grzbiet, kuper i pokrywy nadogonowe jednolicie rdzawobrązowe ze słabo widocznymi pasami. Pokrywy skrzydłowe mniejsze szarobrązowe, średnie – czarnobrązowe z jasnopłowymi krawędziami. Lotki I rzędu ciemnobrązowe z wąskimi jasnymi krawędziami, drugorzędowe – ciemnobrązowe z rdzawobrązowymi krawędziami. Środkowa para sterówek jest rdzawobrązowa, pozostałe – ciemnobrązowe, a te z dwóch (czasami trzech) zewnętrznych par na chorągiewkach wewnętrznych mają białą plamę o kształcie klina. Pierś i boki brązowawe, wyraźnie czarniawo paskowane. Brzuch białawy, pokrywy podogonowe białawe z ciemnymi stosinami. Dziób różowy z szarą górną krawędzią dzioba i końcówką żuchwy. Skok różowy. Tęczówka ciemna, kasztanowa[11]. W szacie spoczynkowej trznadle złotobrewe podobne są do trznadli czubatych (S. rusticus) i trznadelka (S. pusillus), lecz zachowują nieco żółci na brwi i białego paska ciemieniowego[7].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Tereny lęgowe rozciągają się na terenie wschodniej Syberii: od Irkucka, Dolnej Tunguzki i Bracka na wschód po rzekę Wiluj i Jakuck oraz na południe po Chamar-Daban (na południe od Bajkału) i Pasmo Stanowe. Prawdopodobnie obejmują również północno-wschodnią Mongolię[2]. Ogółem granice zasięgu lęgowego są słabo poznane[11]; północna jego granica leży w okolicach równoleżnika 65°N[12]. Trznadle złotobrewe zimują w południowych i wschodnich Chinach, sporadycznie zalatują do Hongkongu[2]. Według szacunków BirdLife International tereny lęgowe trznadli złotobrewych pokrywają około 2,5 mln km²[13].
- Obserwacje poza ustalonym zasięgiem występowania
- Często notuje się pojawienia trznadli złotobrewych poza normalnym zasięgiem. W Polsce pierwsze stwierdzenie miało miejsce 5 października 2014 w Dąbkowicach (powiat sławieński[6][14]). Wcześniej w Zachodniej Palearktyce gatunek był odnotowany 9 razy: w Belgii (1), Wielkiej Brytanii (5), Holandii (1), Szwecji (1) i we Francji (1)[14]. 22 kwietnia 2018 obserwowano jednego osobnika na obszarze Sundarbanów w dystrykcie South 24 Parganas w Bengalu Zachodnim (Indie). Było to pierwsze potwierdzone stwierdzenie w Azji Południowej[15]. W Japonii w 2018 trznadel złotobrewy miał status rzadko zalatującego; dotychczas obserwowany był od wysp Riukiu po Hokkaido[16]. W Korei Północnej do 2002 był notowany 4 razy, wyłącznie podczas wiosennych wędrówek. Prawdopodobnie zalatuje tam częściej, jako że w południowej części Półwyspu Koreańskiego pojawia się na tyle często, że można ten obszar uznać za leżący na trasie migracji[17].
Ekologia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]Przeważnie trznadle złotobrewe występują w lasach mieszanych z dość dużym udziałem niskich drzew iglastych rosnących wzdłuż głównych rzek i ich dopływów[11]. W okolicy środkowego biegu Jeniseju zasiedlają między innymi otwartą tajgę na zboczach dolin rzecznych[2]. Poza tym występują na skrajach zadrzewień (najchętniej na skrajach ponownie zarastających drzewami przecinek[11]), w zaroślach i na terenach rolniczych z drzewami[16]. Zdarza się jednak, że pojawiają się daleko w głąb lasu. W zimie trznadle złotobrewe przebywają na terenach porośniętych krzewami lub chwastami[11]. Powracają na tereny lęgowe w maju lub na początku czerwca[12][11], opuszczają je zaś w sierpniu i listopadzie; przeloty trwają do listopada. Trznadle złotobrewe są dosyć skryte. Zimą i podczas wędrówek często pojawiają się w stadach z innymi trznadlami[11]. Skład ich pożywienia w sezonie lęgowym został słabo poznany, prawdopodobnie obejmuje różnorodne latające owady i pajęczaki[2][11], jako że taki pokarm otrzymują młode[11].
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]
Sezon lęgowy rozpoczyna się stosunkowo późno, przeważnie w połowie czerwca (czasami od jego początku), a pierwsze zniesienia przypadają nawet na połowę lipca[2]. Nie jest pewne, czy trznadle złotobrewe mogą wyprowadzać dwa lęgi w roku. Gniazdo ma formę luźnej i raczej bezładnej masy suchych traw o długości do 60 cm; niekiedy szczególnie długie fragmenty wystają po bokach gniazda. Wyściółkę stanowią delikatniejsze trawy i sierść, często łosia lub końska, a niekiedy również mchy. Przeważnie gniazdo umieszczone jest na wysokości od 1 do 2 m nad ziemią (choć znajdowano je od poziomu podłoża do 44 m nad nim), blisko głównego pnia drzewa lub krzewu; często wybierana jest niska sosna lub świerk. Zniesienie liczy od 3 do 5 jaj. Skorupka jest matowa, jasnoszara lub kremowobiała, pokryta szarofioletowymi plamami, nieregularnymi brązowymi paskami, ciemnymi liniami czy spiralami. Inkubacja trwa 11–12 dni. Wysiadują obydwa ptaki z pary[11].
Status, zagrożenia i ochrona
[edytuj | edytuj kod]IUCN uznaje trznadla złotobrewego za gatunek najmniejszej troski nieprzerwanie od 1988 (stan w 2022). BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za stabilny ze względu na brak widocznych zagrożeń[13]. W 2010 określony jako „nieczęsty” (oryg. uncommon) w większości zasięgu[11]. Według autorów HBW Alive (bez podanej daty; dostęp 2019) lokalnie pospolity w okolicach środkowego biegu Jeniseju[2].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[18].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Schoeniclus chrysophrys, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Copete, J.L.: Yellow-browed Bunting (Emberiza chrysophrys). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-10-26].
- ↑ a b D. Lepage: Yellow-browed Bunting Emberiza chrysophrys. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-18]. (ang.).
- ↑ BirdLife International, Emberiza chrysophrys, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2022-2 [dostęp 2023-02-18] (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazewnictwo polskie: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Emberizidae Vigors, 1825 - trznadle - Old World buntings (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-09].
- ↑ a b Komisja Faunistyczna, Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2014, „Ornis Polonica”, 56, 2015, s. 99, 124 [zarchiwizowane z adresu 2019-09-05].
- ↑ a b c d e Lars Svensson: Przewodnik Collinsa. Ptaki. Wyd. II. Warszawa: MULTICO, 2017. ISBN 978-83-7763-406-6.
- ↑ P.S. Pallas: Reise durch verschiedene Provinzen des Rußischen Reichs. T. 3. 1776, s. 698. (niem. • łac.).
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.1). [dostęp 2023-02-18]. (ang.).
- ↑ Ren et al.. The complete mitochondrial genome of the yellow-browed bunting, Emberiza chrysophrys (Passeriformes: Emberizidae), and phylogenetic relationships within the genus Emberiza. „Journal of Genetics”. 93 (3), s. 699–707, 2014. DOI: 10.1007/s12041-014-0428-2.
- ↑ a b c d e f g h i j k Clive Byers, Urban Olsson, Jon Curson: Buntings and Sparrows. A&C Black, 2012, s. 159–161. ISBN 978-1-4081-8906-1.
- ↑ a b Lars Svensson, Hadoram Shirihai: Handbook of Western Palearctic Birds. T. Passerines: Flycatchers to Buntings. Bloomsbury Publishing, 2018, s. 540–541. ISBN 978-1-4729-6092-4.
- ↑ a b Yellow-browed Bunting Emberiza chrysophrys. BirdLife International. [dostęp 2023-02-18].
- ↑ a b Polakowski, Michał & Mazur, Aleksandra. Yellow-browed Bunting in Poland in October 2014. „Dutch Birding”. 37, 2015.
- ↑ Soumya Kundu, C. Abhinav, Yellow-browed Bunting Emberiza chrysophrys in the Sundarbans: An addition to the avifauna of South Asia, „Indian BIRDS”, 14 (3), 2018, s. 80–81 [zarchiwizowane z adresu 2019-10-28].
- ↑ a b Mark Brazil: Birds of Japan. Bloomsbury Publishing, 2018, s. 388. ISBN 978-1-4729-1387-6.
- ↑ Teresa Tomek, The birds of North Korea. Passeriformes, „Acta Zoologica Cracoviensia”, 45 (1), 2002, s. 133–134 [zarchiwizowane z adresu 2019-09-01].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).