Wężewo (powiat piski)
osada | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (2011) |
340 |
Strefa numeracyjna |
87 |
Kod pocztowy |
12-250[2] |
Tablice rejestracyjne |
NPI |
SIMC |
0763962 |
Położenie na mapie gminy Orzysz | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego | |
Położenie na mapie powiatu piskiego | |
53°48′55″N 21°50′40″E/53,815278 21,844444[1] |
Wężewo (niem. Wensewen, 1938–1945 Wensen) – osada w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz, przy trasie Orzysz – Mikołajki.
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
W dokumencie lokacyjnym (1483) - Springborn[3][4], jako nazwa miejsca nadania i zum Petrache[5], zapewne od właściciela istniejącego już w pobliżu młyna.
Na mapie Districtus Reinensis (1663) Józefa Naronowicza-Narońskiego - Węzowo[6].
W dokumentach krzyżackich: Wansoffen[4], (1512) Wansoffsky[7], Wensewen[8].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Około 2 kilometrów na północ od miejscowości, na lewym brzegu jeziora Tyrkło, znajduje się Czerwone Pólko, zwane Krwawym (niem. Rotes Feld). Hufce krzyżackie, idące na podbój Jaćwierzy, starły się w tym miejscu z ich wojskami. Nazwa miejsca ma pochodzić od krwi, która zabarwiła okoliczne bagna na czerwono.
Komtur ryński Rudolf von Tippelskirchen odnowił przywilej Andrzejowi i Bartkowi Wężowskim[4] na młyn w Wężewie i 2,5 łana na prawie chełmińskim, lecz jak wynikało z przywileju, młyn istniał najprawdopodobniej już przed wojną trzynastoletnią - hatten vergangenen Kriege[9], czyli przed 1454 rokiem. Dan w Rynie r. 1496.[4] Wcześniej, w 1483 roku lokowano dobra na prawie magdeburskim na 10 łanach nadanych Maciejowi Wężewskiemu (Matthias Wansoffsky[3], Wansofsky[4]) przez komtura ryńskiego, Jerzego Ramunga von Rameg (Georg Ramung von Ramegk). Przywilej lokacyjny wymieniał, że Wężewski musiał wykonać jedną służbę konną, ale otrzymywał 8 lat wolnizny. Młynarz w Wężewie zobowiązany był płacić czynsz w wysokości 6 grzywien i 6 tłustych gęsi. Młyn potwierdzono w spisie z 1517 roku. W 1506 roku kolejny komtur ryński, Rudolf von Tippelskirchen, nadał jeszcze jedno dobro, tym razem na 5 łanów. Otrzymali je Bartosz, Tomasz, Grzegorz i Wojciech, na prawie magdeburskim, z obowiązkiem połowy służby; 5-letnią wolniznę mieli tylko do szarwarku. Otrzymali niższe sądownictwo w granicach swoich dóbr do czterech szelągów. Wężewo zobowiązano do oddawania płużnego. Wolni mogli zakładać barcie w swoich granicach, ale miód usieli zdać Krzyżakom za opłatą. Wkrótce musiały nastąpić jeszcze dalsze nadania, gdyż w 1519 roku Wężewo posiadało już 40 łanów i według spisu służb pieszych Fussknechte było zobowiązane do 3 służb. Wymienione w spisie gospodarczym Zakonu Krzyżackiego z początków XVI w., które pełniły rolę weryfikatora przemian osadniczych tego okresu oraz w popisie wojskowym z 1519 roku. Wężewo należało do parafii w Okartowie, administracyjnie podlegało rewirowi w Dąbrówce. Ze szlachty pochodził Wojciech Cholewa.
Według danych opublikowanych w 1823 roku w Wężewie było 5 gospodarstw z 53 mieszkańcami[10]. W 1857 roku Wężewo miało 111 mieszkańców i było majątkiem dwóch udziałowców. Byli to: właściciel ziemski Neumann i inspektor August Dargel[11].
W 1879 roku właścicielem dóbr był Alexander Neumann, majątek miał wielkość 665 hektarów[12].
Według danych z 1907 roku Wężewo był majątkiem o powierzchni prawie 630 ha, którego właścicielką była J. Neumann z domu Heink.Majątek dzierżawił Paul Kuhn. Działała tu destylarnia parowa[13].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Zabytki wpisane do rejestru zabytków:
- Park dworski, założony na przełomie XIX i XX wieku - nr rej.: 592 z 31.03.1987.[14]
Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków:
- Dawny cmentarz ewangelicki, założony w połowie XIX wieku[15].
Najstarszy zachowany nagrobek: Arthur Gawlick †1867 Gottlieb Gawlick †1863. Na cmentarzu kwatera rodowa rodziny Neumann[16].
Zespół dworsko-folwarczny z początków XX wieku:
- Budynek straży pożarnej wzniesiony w latach 20. XX wieku[17].
- Dwie stodoły z początku XX wieku[18][19].
- Dwa magazyny[20][21].
- Trzy obory z początku XX wieku[22][23][24].
- Gorzelnia z początku XX wieku[25].
- Brama[26].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 145423
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1459 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
- ↑ a b Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 204.
- ↑ a b c d e Wojciech Kętrzyński O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich... Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1882, s. 476.
- ↑ Grzegorz Białuński Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn, 1996, str. 66.
- ↑ Jan Szeliga Rękopiśmienne mapy Prus Książęcych Józefa Naronowicza-Narońskiego z drugiej połowy XVII wieku. Biblioteka Narodowa, Warszawa, 1997, ilustracja nr 2.
- ↑ Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 208.
- ↑ Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 223,224.
- ↑ Grzegorz Białuński Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn, 1996, str. 37.
- ↑ Dr. Leopold Krug, Alexander August Mützell Neues Topographisch-Statistisch-Geographisches Wörterbuch des Preussischen Staats. Fünfter Band T-Z. Karl August Kümmel, Halle, 1823, s. 130.
- ↑ Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen. Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg, 1857 s. 302.
- ↑ Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche. I. Das Königreich Preussen. III. Lieferung. Die Provinz Ostpreussen Berlin, 1879, s. 204, 205
- ↑ Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche. I. Das Königreich Preussen. III. Band: Provinz Ostpreussen Nicolaische Verlags-Buchhandlung R. Stricker, Berlin 907, s. 468, 469.
- ↑ Karta zabytku - park
- ↑ Karta zabytku - cmentarz
- ↑ Tekla Żurkowska Mazurskie Cmentarze. Symbole w krajobrazie. Wydawnictwo Borussia, Olsztyn 2008, s. 142.
- ↑ Karta zabytku - straż pożarna
- ↑ Karta zabytku - stodoła1
- ↑ Karta zabytku - stodoła2
- ↑ Karta zabytku - magazyn1
- ↑ Karta zabytku - magazyn2
- ↑ Karta zabytku - obora1
- ↑ Karta zabytku - obora2
- ↑ Karta zabytku - obora3
- ↑ Karta zabytku - gorzelnia
- ↑ Karta zabytku - brama
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Grzegorz Białuński: Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1996, s. 254. ISSN 0585-3893.
- Wojciech Kętrzyński: O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich.... Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1882, s. 653.
- Barkowski, Otto. Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschunge. 11. Jahrgang, H. 1, s. 197–224, 1934.