Wanda Baraniecka-Szaynok
| |
| Imię i nazwisko urodzenia |
Wanda Baraniecka |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
6 grudnia 1889 |
| Data i miejsce śmierci |
6 czerwca 1971 |
| Małżeństwo |
Władysław Szaynok |
| Odznaczenia | |
    
| |
Wanda Baraniecka-Szaynok (ur. 6 grudnia 1889 w Rudence, zm. 6 czerwca 1971 w Warszawie) – lekarka, uczestniczka trzeciego powstania śląskiego, komendantka PWK, kapitan Armii Krajowej.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodziła się 6 grudnia 1889 roku we wsi Rudenka koło Kijowa. Była córką inżyniera Ignacego Baranieckiego, który był administratorem dóbr Branickich. W 1915 ukończyła polskie gimnazjum Peretiatkowiczowej w Kijowie i rozpoczęła studia medyczne[1].
Okres międzywojenny[edytuj | edytuj kod]
W 1918 wstąpiła do żeńskiego oddziału Polskiej Organizacji Wojskowej w Kijowie, a w 1920 roku wyjechała na dalsze studia do Warszawy. Została przyjęta w poczet studentów trzeciego roku studiów Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego i równocześnie rozpoczęła pracę w wojskowym szpitalu w Piotrkowie Trybunalskim[1], w którym mieszkała do 1921 roku[2].
Brała udział w III powstaniu śląskim, gdzie jako pomoc sanitarna organizowała zaopatrzenie dla 2 Pułku Piechoty im. Tadeusza Kościuszki[1]. Ze względu na nieukończone studia medyczne zwana była „medyczką”[3] lub jak jej dwie młodsze koleżanki, Maria Zdziarska-Zaleska i Zofia Rzeczycka-Wykowska, „podlekarką”[4].
Służyła najpierw w 4. baonie 2 PP, potem przeniosła się do Kędzierzyna, gdzie zorganizowała przenośny punkt sanitarno-zaopatrzeniowy. Jej pułk brał udział w zdobyciu Kędzierzyna (6–9 maja), a potem od 10 maja walczył na linii: Kędzierzyn–Januszkowice[5].
Jej waleczną postawę podczas tych walk wspominała po latach Halina Wojciechowska-Sołowijowa:
Gdy front się cofał, Wanda Baraniecka pełniła swe obowiązki w warunkach prostego żołnierza z karabinem na ramieniu, narażając się na niebezpieczeństwo. W nocy podczołgiwała się na przedpola, szukając rannych. Chociaż nie była mocna, wyciągała ich z nieludzkim wysiłkiem, ratując im życie. (…) Zawsze niezmordowana, pełna poświęcenia, pełniła swą lekarską służbę[5].
Opuszczając Śląsk, wyszła za mąż za Władysława Szaynoka, studenta Politechniki Lwowskiej, weterana III powstania śląskiego[2]. Zamieszkali we Lwowie, gdzie Szaynokowa w 1925 ukończyła studia medyczne. Odbyła trzyletnią praktykę szpitalną i rozpoczęła pracę jako lekarka szkolna[1].
Działała w Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet oraz Komitecie Społecznym Przysposobienia Wojskowego Kobiet do Obrony Kraju. Wkrótce objęła funkcję instruktorki oraz komendantki koła Przysposobienia Wojskowego Kobiet we Lwowie. Dbała o poprawę sprawności fizycznej kobiet pracujących w fabrykach oraz propagowała właściwą higienę pracy. Ukończyła kurs dla lekarzy sportowych i organizowała letnie obozy sportowe. Wielokrotnie była komendantką letnich obozów PWK. W 1933 roku została powołana na stanowisko komendantki PWK w Przemyślu[1]. Po wygłoszeniu wykładu na temat broni chemicznej podczas jednego z obozów letnich zyskała przydomek Iperyt[2].
Po śmierci męża w 1934 roku pozostała sama z kilkuletnią córką Haliną, która z uwagi na jej pogarszający się stan zdrowia trafiła pod opiekę dziadków, mieszkających wówczas na Lubelszczyźnie[1].
W 1936 roku została oddelegowana z ramienia PWK na igrzyska olimpijskie do Berlina. Następnie została powołana na stanowisko wizytatora ds. żeńskich hufców licealnych przy Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego[1] i z ramienia tegoż ministerstwa w 1938 wizytowała nauczanie nowo wprowadzonego do szkół przedmiotu – przysposobienia do obrony kraju – w zakresie wojskowej służby pomocniczej[4].
II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]
Została zmobilizowana 1 września 1939 i przydzielona jako lekarz batalionu Pomocniczej Służby Wojskowej Kobiet we Lwowie. W drodze z Warszawy do Lwowa została jednak skierowana przez szefa sanitarnego garnizonu lubelskiego do Komendy Garnizonu. Uczestniczyła w obronie Lublina w szeregach Kompanii Obrony Lublina. W październiku 1939 roku wróciła do Warszawy, gdzie wstąpiła do Służby Zwycięstwu Polski, a potem została członkiem ZWZ-AK. Początkowo pracowała w dziale kolportażu, potem szkoliła patrole sanitarne (działała pod pseudonimem „Dunia”). Od 1942 roku pełniła funkcję kuriera Oddziału II KG AK na Białoruś i Ukrainę. Pracę konspiracyjną wykonywała, posługując się fałszywymi dokumentami na nazwisko Halina Sobolewska[1]. W jej mieszkaniu znajdował się skład leków, które przemycano do obozu koncentracyjnego Stutthof[4].
13 stycznia 1943 została aresztowana w Kijowie w mieszkaniu szefa polskiego wywiadu na obszar Ukrainy. Pomimo tortur nie zdradziła swojej prawdziwej tożsamości i dzięki temu nie została powiązana z grupą pracowników wywiadu. Po dwóch miesiącach przewieziono ją do więzienia przy ulicy Łąckiego we Lwowie, a stamtąd 3 października do obozu koncentracyjnego KL Auschwitz-Birkenau[1].
Zarejestrowana w obozie jako Halina Sobolewska otrzymała numer 64267. Została przydzielona do pracy jako pielęgniarka w bloku dziecięcym[1].
30 września 1944 została wywieziona transportem ewakuacyjnym do KL Ravensbrück[4], gdzie została zarejestrowana pod numerem 73189[2]. Pracowała jako lekarz w rewirze szpitalnym dla kobiet. Sprzeciwiała się okradaniu chorych z żywności przez więźniarki funkcyjne (blokową i naczelną pielęgniarkę). 7 kwietnia 1945 roku karnie przeniesiono ją do obozu koncentracyjnego w Mehltheuer[4] razem z 300 Żydówkami. Doczekała wyzwolenia obozu przez żołnierzy amerykańskich w nocy z 15 na 16 kwietnia[1].
Okres powojenny[edytuj | edytuj kod]
Do września 1945 pracowała jeszcze w Wetzlar, w obozie dla byłych robotników przymusowych, a później w szpitalu w Meppen, gdzie stacjonowała 1 Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka. Tam też została zweryfikowana w stopniu kapitana[1].
W maju 1947 wyjechała do Anglii, gdzie została zdemobilizowana i rozpoczęła pracę w szpitalu w Chester. Od 1954 pracowała jako psychiatra w szpitalu w Bridgend. Podczas epidemii czarnej ospy w 1962 roku opiekowała się zakażonymi, mimo że nie była wcześniej szczepiona. Swoją postawą wzbudziła ogólny szacunek mieszkańców miasta[1].
W 1966 wróciła do Polski i zamieszkała wraz z córką w podwarszawskim Konstancinie. Wkrótce rozpoczęła działalność w Komitecie Opieki Społecznej. Zmarła 6 czerwca 1971 roku w Szpitalu Praskim w Warszawie. Pochowano ją na warszawskich Powązkach[1] (kwatera P-1-13)[6].
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
Została odznaczona:
- Krzyżem Niepodległości
- Śląską Wstęgą Waleczności i Zasługi I Klasy (1921)
- Srebrnym Krzyżem Zasługi (1934)
- Orderem Virtuti Militari V klasy
- Medalem Wojska (czterokrotnie)
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Była bohaterką wystawy „Zapomniane bohaterki – lekarki w służbie medycznej w powstaniach śląskich”[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Maria Ciesielska: Szpital obozowy dla kobiet w KL Auschwitz-Birkenau. Warszawski Uniwersytet Medyczny, 2015. [dostęp 2021-03-11].
- ↑ a b c d Wacława Zastocka: Dr Wanda Baraniecka-Szaynokowa. Medical Review Auschwitz. [dostęp 2021-03-12]. (ang.).
- ↑ Anna Gumułka: 2 tys. kobiet w Powstaniach Śląskich – w sztabach, szpitalach, z bronią w ręku. dzieje.pl, 2019-08-15. [dostęp 2021-03-13].
- ↑ a b c d e Zapomniane bohaterki – lekarki w służbie medycznej w powstaniach śląskich (prezentacja). Stowarzyszenie ON/OFF. [dostęp 2021-03-11].
- ↑ a b Alina Bednarz, Marta Dąbrowska-Okrasko, Patriotki ze Śląska, Dokument PDF, Tychy: Stowarzyszenie ON/OFF, 2020, s. 39.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: MARIA SZWYKOWSKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2021-03-23].
- ↑ Zapomniane bohaterki – lekarki w służbie medycznej w powstaniach śląskich. Stowarzyszenie ON/OFF. [dostęp 2021-03-11].