Przejdź do zawartości

Wanda Gołkowska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wanda Gołkowska
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

17 grudnia 1925
Rzeszów

Data i miejsce śmierci

7 sierpnia 2013
Wrocław

Narodowość

polska

Alma Mater

PWSSP we Wrocławiu

Dziedzina sztuki

malarstwo, sztuki wizualne, sztuka konceptualna, mail art

Epoka

sztuka współczesna

Odznaczenia
Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Strona internetowa
Forma przestrzenna w Elblągu, powstała w 1965 r. w czasie I Biennale Form Przestrzennych, na zdjęciu wraz z artystkami: Agatą Zbylut i Iwoną Demko, które oddają hołd autorce w ramach projektu Marzycielki, realizowanego w Centrum Sztuki Galeria EL

Wanda Gołkowska (ur. 17 grudnia 1925 w Rzeszowie. zm. 7 sierpnia 2013 we Wrocławiu[1][2]) – polska artystka, malarka, autorka rysunków, form przestrzennych, akcji artystycznych[3], przedstawicielka polskiego konceptualizmu[4], sztuki pojęciowej i mail artu[5] oraz sztuki posługującej się językiem geometrii[6].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Wanda Gołkowska urodziła się w Rzeszowie, jej ojciec Czesław Gołkowski był inżynierem dróg i mostów, a mama Olga (z d. Pelc) – pianistką[7]. Ze względu na pracę ojca rodzina często zmieniała miejsce zamieszkania. Najmłodsza z trzech córek, Wanda, do szkoły podstawowej i gimnazjum uczęszczała m.in. w Grajewie, szkołę średnią rozpoczęła we Lwowie, dokąd rodzina Gołkowskich przeprowadziła się w 1939 r., a w czasie wojny kontynuowała naukę na tajnych kompletach[8]. Działała także jako łączniczka w AK[9].

Po wojnie spędzonej we Lwowie, na przełomie lat 1945 i 1946 rodzina Gołkowskich znalazła się z powodu przesiedleń repatriacyjnych początkowo w Trójmieście, następnie w Toruniu, aby osiąść w 1946 roku na ziemiach odzyskanych, we Wrocławiu[10]. Jako jedna z pierwszych studentek Wanda rozpoczęła studia w Wyższej Szkole Sztuk Pięknych (późniejszej PWSSP i ASP) organizowanej pod kierunkiem rektora Eugeniusza Gepperta[11]. W 1950 roku poślubiła kolegę ze studiów i z pracowni – Jana Chwałczyka[12]. Równolegle do trzeciego roku studiowała także polonistykę na Uniwersytecie Wrocławskim[13]. Po ukończeniu studiów na Wydziale Malarstwa i obronie dyplomu w pracowni rektora, została jego asystentką. Przez lata była związana pracą pedagogiczną z wrocławską uczelnią, kształcąc pokolenia studentów[14]. W 1980 roku została mianowana docentem, w 1989 – profesorem nadzwyczajnym, a w 1991 otrzymała tytuł naukowy profesora zwyczajnego[15].

W 2006 roku została odznaczona Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”[16], a w 2011 roku uhonorowana Złotą Odznaką ZPAP[17].

Twórczość i działalność artystyczna

[edytuj | edytuj kod]

Po ukończeniu studiów na wrocławskiej PWSSP w latach 50. Wanda Gołkowska współtworzyła grupę Poszukiwania Formy i Koloru (wraz z mężem Janem Chwałczykiem oraz Mieczysławem Zdanowiczem i Jerzym Boroniem)[18], a następnie Grupę Wrocławską[19]. W 1965 roku brała udział w I Biennale Form Przestrzennych w Elblągu[20], co upamiętnia jej forma przestrzenna usytuowana przy ul. Rycerskiej w Elblągu[21]. W 1966 roku uczestniczyła w Sympozjum Artystów i Naukowców w Puławach[22], a od połowy lat 60. w najważniejszych edycjach słynnych Plenerów Koszalińskich w Osiekach[23][24].

W 1968 roku zaprezentowała swoją wystawę „Układy otwarte”[25] we wrocławskiej Galerii pod Moną Lizą[26] prowadzonej przez Jerzego Ludwińskiego. Eksponowane prace, będące kompozycjami mobilnymi, zbudowała z ruchomych elementów[27], najczęściej drewnianych klocków[28]. Przewidywała interwencję odbiorcy w proponowane układy[29], włączając go w proces twórczy[30]. Jak mówiła:

Opowiadam się w tej chwili za układami otwartymi. (…) Układ otwarty jest przeciwieństwem idealistycznej koncepcji sztuki – dążenia do jednego, absolutnego, idealnego rozwiązania, przeciwieństwem tradycyjnego pojęcia stabilności dzieła – zakłada, że istnieje matematycznie określona / nieograniczona ilość zmian, wynikająca z przesunięć mechanicznych, ruchu widza, wprowadzenia ruchu fizycznego, wprowadzenia ruchu światła. Daje odbiorcy możliwość aktywnego włączenia się w akcję. Artysta przeprowadza wybór, decyduje i przewiduje[31].

W latach 70. współtworzyła nurt sztuki konceptualnej[32][33], realizując m.in. swoje prace: „Dezaprobatory”[34], „Akcja Bezinteresownego Zwielokrotniania Materialnych Dzieł Sztuki”, „Kinestezjon”, czy przeprowadzając akcję „Ziemia” i tworząc „Kolekcje” pojęć: „Ziemi”, „Błękitów”, „Art’ów”[35]. Na Sympozjum Wrocław ’70[36][37] zaprezentowała „Kompozycję zmienną” – przestrzenną formę mobilną, która miała stanąć na podwórkach lub placach zabaw dziecięcych jako instalacja do zabawy[38]. Gołkowska brała udział w najważniejszych wydarzeniach artystycznych i manifestacjach sztuki tego okresu: w wystawie „Sztuka Pojęciowa” w Galerii pod Moną Lizą – 1970[39], Sympozjum Złotego Grona w Zielonej Górze[40] – 1971, Plenerze Ziemia Zgorzelecka[41] – 1971, Międzynarodowym Festiwalu w Edynburgu[42] – 1972, „Interwencjach” w Pawłowicach[43] – 1975, „Artycypacjach” w Dłusku[44] – 1976 i 1977 oraz Sympozjum Jankowice – 1978. Od lat 70. współtworzyła także międzynarodową sieć mail artu[45].

W latach 80. i 90. w jej twórczości dominują prace o wyraźnym rygorze geometrycznym[46], głównie cykle rysunkowe, inspirowane ciągiem liczbowym Fibonacciego[47] i „złotą proporcją”, której podstawę stanowi wartość fi (gr. phi)[48]. Po roku 2000 Gołkowska powróciła do kompozycji przestrzennych z wykorzystaniem drewnianych klocków[49]. W latach 1984–2005 brała udział w plenerach artystów posługujących się językiem geometrii, organizowanych przez Bożenę Kowalską w Białowieży, Okunince i Orońsku[50]. W latach 90. partycypowała w inicjatywach artystycznych i wystawienniczych Gerarda Jürgena Bluma-Kwiatkowskiego w Polsce i w Niemczech[51]. W latach 2000–2013, wraz z mężem Janem Chwałczykiem i studentami swojej pracowni nr 112 z wrocławskiej ASP, prowadziła grupę Kontynuacja i Sprzeciw[52].

Jej prace znajdują się w kolekcjach muzealnych m.in.: we Wrocławiu, Chełmie, Koszalinie, Elblągu, Orońsku, Warszawie, Hünfeld oraz w wielu kolekcjach prywatnych[53]. Wraz z mężem, artystą Janem Chwałczykiem[54], inicjowała i organizowała życie artystyczne we Wrocławiu po II wojnie światowej[55]. Współtworzyła najważniejsze manifestacje polskiej sztuki awangardowej II poł. XX w[56]. W latach 1953–2006 Gołkowska uczestniczyła w około 300 wystawach, plenerach, sympozjach i akcjach artystycznych[57]. Zaprezentowała ponad 30 wystaw indywidualnych w Polsce i za granicą[31][58]. Została pochowana na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu[59].

Grób Wandy Gołkowskiej i Jana Chwałczyka na Cmentarzu Osobowickim

Galeria

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Beata Branicka, Zmarła Wanda Gołkowska [online], www.portel.pl, 2013 [dostęp 2020-11-17].
  2. Daria Milecka, Pożegnanie – Gołkowska-Chwałczyk Wanda (1925-2013) [online], 2013.
  3. Jolanta Studzińska, Wanda Gołkowska – Twórczość [online], www.wandagolkowska.pl, 2019 [dostęp 2020-11-17].
  4. Luiza Nader, Konceptualizm w PRL, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego i Fundacja Galerii Foksal, 2009, ISBN 978-83-235-0570-9.
  5. Wanda Gołkowska, Układ otwarty jako proces twórczy, Wrocław: BWA Wrocław Galeria Awangarda, 2001, ISBN 83-86983-73-6.
  6. Bożena Kowalska, Język geometrii, katalog wystawy: marzec 1984, Warszawa: Zachęta, Wydawnictwo Centralnego Biura Wystaw Artystycznych, 1984.
  7. Jolanta Studzińska (red.), List pisany przez całe życie – Układ Otwarty – Wandy Gołkowskiej, Wrocław: Fundacja dla Sztuki Niezidentyfikowanej, 2017, s. 58, 159–160, 192–193, ISBN 978-83-941400-3-8.
  8. Jolanta Studzińska (red.), List pisany przez całe życie – Układ Otwarty – Wandy Gołkowskiej, Wrocław: Fundacja dla Sztuki Niezidentyfikowanej, 2017, s. 132, 208, ISBN 978-83-941400-3-8.
  9. Jolanta Studzińska (red.), List pisany przez całe życie – Układ Otwarty – Wandy Gołkowskiej, Wrocław: Fundacja dla Sztuki Niezidentyfikowanej, 2017, s. 172–173, ISBN 978-83-941400-3-8.
  10. Jolanta Studzińska (red.), List pisany przez całe życie – Układ Otwarty – Wandy Gołkowskiej, Wrocław: Fundacja dla Sztuki Niezidentyfikowanej, 2017, s. 131–134, 244, ISBN 978-83-941400-3-8.
  11. Anita WIncencjusz-Patyna, „Żadna teoria naukowa nie jest ostateczna”. Słowo wstępne., [w:] Anita Wincencjusz-Patyna (red.), Sztuka jest nieustającą polemiką, Wrocław: Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu, 2018, s. 6, ISBN 978-83-65638-63-2.
  12. Jolanta Studzińska, Wanda Gołkowska – Biografia [online], www.wandagolkowska.pl, 2019.
  13. Jolanta Studzińska (red.), List pisany przez całe życie – Układ Otwarty – Wandy Gołkowskiej, Wrocław: Fundacja dla Sztuki Niezidentyfikowanej, 2017, s. 206–207, ISBN 978-83-941400-3-8.
  14. Jolanta Studzińska (red.), List pisany przez całe życie – Układ Otwarty – Wandy Gołkowskiej, Wrocław: Fundacja dla Sztuki Niezidentyfikowanej, 2017, s. 85–86, 178–185, ISBN 978-83-941400-3-8.
  15. ZPAP, Wanda Gołkowska-Chwałczyk [online], zpap.wroclaw.pl [dostęp 2020-11-18].
  16. Lista laureatów medalu Zasłużony Kulturze – Gloria Artis [online], MKiDN [dostęp 2023-01-07].
  17. Gołkowska Wanda Złota odznaka, 2011: Związek Polskich Artystów Plastyków: Okręg Wrocław [online], www.zpap.wroclaw.pl, 2011 [dostęp 2020-11-17] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-28].
  18. Sylwia Świsłocka-Karwot, Sztuka we Wrocławiu w latach 1945–1970. Artyści, dzieła, krytycy, Wrocław: Via Nova, 2016, s. 207–209, ISBN 978-83-64025-31-0.
  19. Aleksandra Zbroja, Międzyczas i Układy Otwarte w sztuce Wandy Gołkowskiej, Wrocław: Fundacja dla Sztuki Niezidentyfikowanej, 2015, s. 214–216, ISBN 978-83-941400-1-4.
  20. Marian Bogusz (red.), I Biennale Form Przestrzennych. Elbląg 23.VII. – 22.VIII.1965., katalog, Łódź 1965.
  21. Jarosław Denisiuk (red.), Otwarta galeria, Formy przestrzenne w Elblągu. Przewodnik, Elbląg: Centrum Sztuki, Galeria EL, 2006, s. 50–51, ISBN 83-916894-8-4.
  22. Anna Maria Leśniewska, Puławy '66, Lublin: Towarzystwo Przyjaciół Puław i L-Print, 2006, s. 58, ISBN 83-60255-12-1.
  23. Jerzy Buziałkowski (red.), Kolekcja osiecka, Koszalin: Muzeum w Koszalinie, 2018, s. 190–193, ISBN 978-83-89463-36-4.
  24. Ryszard Ziarkiewicz, Maria Mikita (red.), Awangarda w plenerze: Osieki i Łazy 1963–1981. Polska awangarda II połowy XX wieku w kolekcji Muzeum w Koszalinie, Koszalin: Muzeum w Koszalinie, 2008, ISBN 978-83-89463-07-4.
  25. Wanda Gołkowska, Układy otwarte, „Odra”, 83 (1), Wrocław 1968, s. 67–72.
  26. Jerzy Ludwiński, Sztuka w epoce postartystycznej i inne teksty, Jarosław Kozłowski (red.), Poznań: ASP Poznań, BWA Wrocław, 2009, s. 74, ISBN 978-83-88400-36-0.
  27. Małgorzata Miśniakiewicz, Relatywizm Układu Otwartego, [w:] Jolanta Studzińska (red.), List pisany przez całe życie – Układ Otwarty – Wandy Gołkowskiej, Wrocław: Fundacja dla Sztuki Niezidentyfikowanej, 2017, s. 259–262, ISBN 978-83-941400-3-8.
  28. Jerzy Ludwiński, Proces twórczy czy produkcja przedmiotów, „Odra”, 83 (1), Wrocław 1968, s. 67–72.
  29. Jolanta Studzińska (red.), List pisany przez całe życie – Układ Otwarty – Wandy Gołkowskiej, Wrocław: Fundacja dla Sztuki Niezidentyfikowanej, 2017, s. 223–233, ISBN 978-83-941400-3-8.
  30. Jolanta Studzińska, List pisany przez całe życie – Układ otwarty – Wandy Gołkowskiej, [w:] Anita WIncencjusz-Patyna (red.), Sztuka jest nieustającą polemiką, Wrocław: Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu, 2018, s. 60–73, ISBN 978-83-65638-63-2.
  31. a b Maria Matuszkiewicz, Wanda Gołkowska [online], www.culture.pl, 2008.
  32. Paweł Polit, Piotr Woźniakiewicz (red.), Refleksja konceptualna w sztuce polskiej. Doświadczenia dyskursu: 1965–1975, Warszawa: Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, 2000, s. 71–79, 90.
  33. Luiza Nader, Konceptualizm w PRL, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego i Fundacja Galerii Foksal, 2009, s. 60–65, ISBN 978-83-235-0570-9.
  34. Jerzy Ludwiński, Strefa wolna od konwencji, [w:] Jarosław Kozłowski (red.), Sztuka w epoce postartystycznej i inne teksty, Poznań: ASP Poznań, BWA Wrocław, 2009, s. 90, ISBN 978-83-88400-36-0.
  35. Anita Wincencjusz-Patyna, Wanda Gołkowska, Wrocławskie Środowisko Artystyczne, Wrocław: Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu, 2015, s. 59–81, ISBN 978-83-64419-63-8.
  36. Dorota Monkiewicz (red.), Dzikie pola. Historia awangardowego Wrocławia, Warszawa: Zachęta i Muzeum Współczesne Wrocław, 2015, s. 57, 101–112, ISBN 978-83-64714-17-7.
  37. Nowa normatywność. Sympozjum Plastyczne Wrocław ’70. Wystawa, Muzeum Współczesne we Wrocławiu [online], www.muzeumwspolczesne.pl, 2020 [dostęp 2020-09-29] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-06].
  38. Danuta Dziedzic, Zbigniew Makarewicz (red.), Sympozjum Plastyczne Wrocław '70, Wrocław: Ośrodek Teatru Otwartego „Kalambur”, 1983, s. 82–83.
  39. Andrzej Kostołowski, P.I.K. Polskie Inwencje Konceptualne, [w:] Paweł Polit, Piotr Woźniakiewicz (red.), Refleksja konceptualna w sztuce polskiej. Doświadczenia dyskursu: 1965–1975, Warszawa: Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, 2000, s. 28.
  40. Wystawa Plastyki „Złotego Grona”, Zielona Góra, katalog wystawy, Zielona Góra 1971.
  41. Wanda Gołkowska, Jerzy Ludwiński (red.), Plener Ziemia Zgorzelecka – 1971, katalog, Wrocław 1971.
  42. Richard Demarco (red.), Edinburgh International Festival 1972, katalog, Edinburgh: Atelier ‘72, 1972.
  43. Andrzej Matuszewski (red.), Sympozjum „Interwencje” Pawłowice, katalog, Poznań: SZSP, Galeria Od Nowa, 1975.
  44. Andrzej Matuszewski (red.), „Artycypacje” Dłusko, Poznań: SZSP, 1976.
  45. Małgorzata Miśniakiewicz, Od Układu Otwartego do mail artu – o mnogości, akumulacji, wymianie i sieciowości w sztuce Wandy Gołkowskiej 1967–1975, [w:] Anita Wincencjusz-Patyna (red.), Sztuka jest nieustającą polemiką, Wrocław: Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu, 2018, s. 74–95, ISBN 978-83-65638-63-2.
  46. Elżbieta Kościelak, Gołkowska Wanda [online], 2001.
  47. Paulina Sztabińska, Geometria a natura. Polska sztuka abstrakcyjna w drugiej połowie XX wieku, Warszawa: Neriton, 2010, s. 24–33, ISBN 978-83-7543-112-4.
  48. Jolanta Studzińska, Zmienność w „międzyczasie”, [w:] Zmienność w międzyczasie. Wanda Gołkowska, Poznań: Fundacja 9/11 Art Space, 2019, s. 15–24, ISBN 978-83-954750-0-9.
  49. Jolanta Studzińska (red.), Wanda Gołkowska. Zapisy, katalog wystawy, Gliwice: Galeria Esta, 2018, ISBN 978-83-61113-19-5.
  50. Bożena Kowalska, 20 plenerów spod znaku geometrii s.135., Elbląg: Centrum Sztuki Galeria EL, 2004, s. 62, 148, ISBN 83-916894-4-1.
  51. Gerard Jürgen Blum-Kwiatkowski (red.), Zeichen und Licht, katalog wystawy, Fulda: Projekt Galerie, „New Space”, 1990.
  52. Anita Wincencjusz-Patyna, Wanda Gołkowska, Wrocławskie Środowisko Artystyczne, Wrocław: Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu, 2015, s. 113–115, ISBN 978-83-64419-63-8.
  53. Wanda Gołkowska, Układ otwarty II, Wrocław: Muzeum Architektury we Wrocławiu, 2006, s. 88–92, ISBN 83-89262-28-2.
  54. Jan Chwałczyk [online] [dostęp 2020-11-18].
  55. Sylwia Świsłocka-Karwot, Sztuka we Wrocławiu w latach 1945–1970. Artyści, dzieła, krytycy, Wrocław: Via Nova, 2016, s. 99–101, 207–209, ISBN 978-83-64025-31-0.
  56. Klaus Groh, Aktuelle Kunst in Osteuropa, Köln: Verlag M.Dumont Schrauberg, 1972, ISBN 3-7701-0617-2.
  57. Anita Wincencjusz-Patyna, Wanda Gołkowska, Wrocławskie Środowisko Artystyczne, Wrocław: Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu, 2015, s. 120–121, ISBN 978-83-64419-63-8.
  58. Jolanta Studzińska, Wanda Gołkowska – Kronika artystyczna [online], www.wandagolkowska.pl, 2019.
  59. Wanda Gołkowska - dane o grobie [online], groby.cui.wroclaw.pl [dostęp 2023-09-20].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]