Przejdź do zawartości

Warzucha polska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Warzucha polska
Ilustracja
Warzucha polska na źródlisku Centurii
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

kapustowce

Rodzina

kapustowate

Rodzaj

warzucha

Gatunek

warzucha polska

Nazwa systematyczna
Cochlearia polonica A. Fröhl.
Posl. Polsk. Pl. Polon. Exsicc., ser. 2, 3: 11 (1936)[3]
Synonimy
  • Cochlearia pyrenaica DC. var. eupyrenaica Thell.
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Warzucha polska (Cochlearia polonica A.Fröhl.) – gatunek rośliny z rodziny kapustowatych.

Pochodzenie i występowanie

[edytuj | edytuj kod]
Młoda roślina w uprawie w Ogrodzie Botanicznym PAN w Powsinie

Warzucha polska jest endemitem polskim, powstałym skokowo w wyniku poliploidyzacji diploidalnego taksonu wyjściowego. Najbardziej zbliżonym, uważanym za takson wyjściowy jest warzucha pirenejska Cochlearia pyrenaica DC. (2n=6). W wyniku heksaploidyzacji u warzuchy polskiej zwielokrotniła się liczba chromosomów do 2n=36.

W Czerwonej Księdze Ukrainy jako Cochlearia polonica A.Fröhl. podany został takson warzuchy stwierdzony na źródliskowych obszarach górnego Bugu[5]. Status taksonomiczny tego taksonu został zweryfikowany po badaniach kariologicznych, w wyniku których ustalono, że jest to jednak warzucha pirenejska. Spokrewnionym z warzuchą pirenejską i podobnie jak warzucha polska taksonem heksaploidalnym jest warzucha bawarska Cochlearia bavarica (2n=36), jednak różni się morfologicznie od tego endemitu i powstała odmiennie – w wyniku hybrydyzacji warzuchy lekarskiej C. officinalis i warzuchy pirenejskiej[6].

Warzucha polska rosła kiedyś jedynie w rejonie Pustyni Błędowskiej i Olkusza na obszarach źródliskowych i w górnym biegu strumienia Biała (i jego dopływów: Kręta, Mylna, Leśna), stanowiącego lewy dopływ Białej Przemszy, a także w pobliskiej Sztolni Ponikowskiej. Cały obszar jej pierwotnego występowania wynosił kilka kilometrów kwadratowych.

Z powodu działalności górniczej (prowadzonej przez Kopalnię Piasku Podsadzkowego Maczki-Bór na polu wydobywczym „Pomorzany”) nastąpiło osuszenie tych terenów, w wyniku czego stanowiska naturalne zanikły. Roślina jednak w porę została przeniesiona na stanowiska zastępcze w regionie. Najsilniejsza populacja utrzymuje się na źródliskach strumienia Centuria (prawobrzeżny dopływ Białej Przemszy) w pobliżu wsi Hutki-Kanki, na stanowisku zastępczym utworzonym w 1970 roku[7][8]. Z co najmniej kilkunastu prób introdukcji (do 2010 roku), w tym także poza Wyżyną Śląsko-Krakowską, większość kończyła się niepowodzeniem – rośliny na nowych miejscach utrzymywały się tylko przez kilka lat[9]. W pierwszej dekadzie XXI wieku warzucha rosła m.in. na źródliskach Wiercicy koło Złotego Potoku oraz (od 1992 roku) w rezerwacie Kępina na Rajecznicy koło Ołudzy[7]. W 2023, poza źródliskami Centurii, utrzymywała się nielicznie na źródliskach Rajecznicy oraz dość licznie na utworzonym w 2010 roku stanowisku w Kroczycach Jeziorkach[8].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Kwitnąca warzucha polska ze stanowiska na źródliskach Centurii
Łodyga
Podnosząca się o wysokości od 15 do 50 cm.
Liście
Odziomkowe długoogonkowe, o kształcie nerkowatym, a liście łodygowe siedzące, jajowate, o uszastej nasadzie.
Kwiaty
Białe, 4-płatkowe, wyrastające na bardzo cienkich szypułkach. Mają długość 5,5–9,5 mm, a ich nerwy boczne łączą się ze sobą tworząc po każdej stronie nerwu głównego dwa, albo więcej poletek.
Owoc
Elipsoidalna lub jajowatoelipsoidalna łuszczynka, najszersza w 1/3–1/2 swojej długości. W odróżnieniu od innych gatunków warzuchy nie jest silnie rozdęta i przeważnie nie jest dłuższa od 8 mm, a jej szerokość nie przekracza 4,5 mm. Nerwacja słabo widoczna. Nasiona o długości 1,5–2 mm, brodawkowane, przy czym wysokość brodawek jest taka sama, lub nieco tylko mniejsza od ich szerokości.

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Rozwój
Roślina dwuletnia, hemikryptofit. Kwitnie od kwietnia do czerwca. Rozmnaża się głównie generatywnie (przez nasiona).
Siedlisko
Rośnie na zimnych źródliskach napiaskowych.
Fitosocjologia
Gatunek charakterystyczny dla Ass. Cochlearietum polonicae[10].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n=36.

Zagrożenia i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Roślina objęta w Polsce ochroną ścisłą. Chroniona jest także konwencją berneńską i dyrektywą siedliskową. Ze względu na zagrożenie naturalnych stanowisk wskutek obniżenia się wód gruntowych i wyschnięcia źródeł, w 1970 roku kilkanaście roślin z zamierającego stanowiska naturalnego przeniesiono na stanowiska zastępcze o podobnych warunkach (ochrona ex situ). Roślina zadomowiła się na stanowiskach zastępczych i rośnie na nich do dziś. Zagrożeniem dla rośliny na tych stanowiskach jest zmniejszanie się zasobów wodnych w okolicy tych siedlisk. Ze względu na niewielkie obszary zajmowanych siedlisk, groźne są nawet niewielkie zaburzenia, jak penetracja stanowiska przez buchtujące dziki czy quady[9].

Kategorie zagrożenia gatunku:

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-10] (ang.).
  3. Cochlearia polonica A.Fröhl., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-06-30].
  4. V. Melnyk, M. Bilz, Cochlearia polonica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2020-05-05] (ang.).
  5. praca zbiorowa: Korytarz ekologiczny doliny Bugu. 2002. [dostęp 2008-01-07]. (pol.).
  6. M. Koch. Genetic differentiation and speciation in prealpine Cochlearia: Allohexaploid Cochlearia bavarica Vogt (Brassicaceae) compared to its diploid ancestor Cochlearia pyrenaica DC. in Germany and Austria. „Plant Systematics and Evolution”. 232 (1-2): 35-49, 2002. ISSN 0378-2697. 
  7. a b Róża Kaźmierczakowa: 2109 Cochlearia polonica E.Fröhlich Warzucha polska. W: Poradniki ochrony siedlisk i gatunków – podręcznik metodyczny. Barbara Sudnik-Wójcikowska, Hanna Werblan-Jakubiec (red.). T. 9: Gatunki roślin. Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 100-103. ISBN 83-86564-43-1.
  8. a b Beata Babczyńska-Sendek, Edyta Sierka, Aktualny stan i zagrożenia populacji warzuchy polskiej Cochlearia polonica na stanowiskach zastępczych, [w:] Monika Jędrzejczyk-Korycińska, Adam Rostański, Grzegorz J. Wolski, Harmonogram oraz streszczenia wystąpień V Seminarium Sekcji Taksonomii Roślin Polskiego Towarzystwa Botanicznego „W poszukiwaniu dowodów mikroewolucji..." Będzin, 27-30.06.2023 r., 2023 [dostęp 2024-03-07].
  9. a b Elżbieta Cieślak, Róża Kaźmierczakowa, Michał Ronikier. Cochlearia polonica Frohl.(Brassicaceae), a narrow endemic species of southern Poland: history of conservation efforts, overview of current population resources and genetic structure of populations. „Acta Societatis Botanicorum Poloniae”. 79 (3), s. 255-261, 2010. DOI: 10.5586/asbp.2010.033. (ang.). 
  10. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  11. Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  12. Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
  13. Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]