Złoty Potok (województwo śląskie)

Artykuł	50°42'25"N 19°25'53"E
- błąd	39 m
WD	50°38'N, 19°26'E, 50°38'N, 19°26'E
- błąd	19733 m
Odległość	5 m

Złoty Potok
— wieś —
Fragment zabudowy
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	częstochowski
Gmina	Janów
Liczba ludności (2008)	1101
Strefa numeracyjna	34
Kod pocztowy	42-253
Tablice rejestracyjne	SCZ
SIMC	0133451
Położenie na mapie gminy Janów Złoty Potok
Położenie na mapie Polski Złoty Potok
Położenie na mapie województwa śląskiego Złoty Potok
Położenie na mapie powiatu częstochowskiego Złoty Potok
50°42′25″N 19°25′53″E
Strona internetowa

Złoty Potok – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim, w gminie Janów w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej przy drodze wojewódzkiej nr 793. Do 1952 roku istniała gmina Potok Złoty. W latach 1975–1998 w województwie częstochowskim.

Historia

Początki osadnictwa nad Wiercicą datuje się na VIII / IX w., gdy powstało grodzisko „Osiedle Wały” o powierzchni około 18 tys. m². Pierwsza wzmianka o wsi Potok pochodzi z 1153 roku.

W 1298 roku Bartosz z rodu Odrowążów ufundował drewniany kościół parafialny. W połowie XV w. w Potoku zbudowano murowany kościół w stylu gotyckim, który na przestrzeni wieków wielokrotnie przebudowywano; obecnie jest budowlą bezstylową. Od drugiej połowy XV wieku Potok był własnością osób związanych z rodziną Potockich herbu Szreniawa. W XVI wieku zbudowano w Złotym Potoku dwór. W 1851 roku majątek stał się własnością Krasińskich, pod których w 1881 roku przeszedł w ręce Raczyńskich.

Nałęcz, herb rodowy Raczyńskiego – detal architektoniczny pałacu w Złotym Potoku

Tuż za wywierzyskowymi źródłami Wiercicy (Źródła Zygmunta i Elżbiety) znajduje się pstrągarnia, założona (jako jedna z pierwszych w Europie) w 1881 roku, na polecenie hr. Edwarda Raczyńskiego. Zaprojektował ją Michał Girdwoyń.

8 lub 9 lipca 1863 r. w lasach pod wsią oddział powstańców styczniowych pod dowództwem Zygmunta Chmieleńskiego stoczył przegraną bitwę z oddziałem rosyjskim pod dowództwem pułkownika Ernrotha.

Za pstrągarnią i Stawem Zielonym (zwanym również „Snem Nocy Letniej”) znajduje się zabytkowy młyn wodny „Kołaczew”. Powstał na początku XX w., odbudowany po pożarze w 1928 r., znajduje się na szlaku architektury drewnianej województwa śląskiego.

11 września 1944 roku w pobliskich lasach miała miejsce bitwa pomiędzy liczącym około 400 ludzi Batalionem Partyzanckim „Skała” Krakowskiego Kedywu zmierzającym z Krakowa na odsiecz powstaniu warszawskiemu, a prawie dwutysięczną ekspedycją niemiecką (między innymi własowców). W bitwie zginęło 25 partyzantów i 68 żołnierzy niemieckich, zakończyła się odwrotem tych pierwszych w kierunku Miechowa. Poległych partyzantów upamiętnia tablica wmurowana w latach pięćdziesiątych na ścianie frontowej kościoła w Złotym Potoku.

Pobyt Zygmunta Krasińskiego

Pałac Raczyńskich

Dwór Krasińskich

Od 29 lipca do września 1857 roku w Złotym Potoku mieszkał jeden z najwybitniejszych polskich twórców epoki romantyzmu, Zygmunt Krasiński. Do miejscowości przybył wraz z żoną, Elizą Elżbietą z Branickich, i dziećmi. Spacerując po okolicznych lasach, nadał nazwy wielu ostańcom, a także położonemu u stóp pałacu stawowi Irydion. Pobyt przerwała śmierć jego najmłodszej córki, Elżbiety. Obecnie w dworku, w którym mieszkał Krasiński, mieści się muzeum.

Obiekty zabytkowe

• Pałac Raczyńskich – na miejscu obecnego pałacu od XVI w. istniał dwór, prawdopodobnie obronny, zwany Zameczkiem. Na początku XIX w. stary dwór popadł w ruinę i nie nadawał się już do zamieszkania. W połowie XIX w. majątek odkupił i podniósł z upadku generał Wincenty Krasiński. W 1856 na jego polecenie zbudowany został pałac w stylu klasycystycznym, a sąsiadujący z nim dworek z 1827 przeznaczony został dla jego syna Zygmunta, który mieszkał w nim latem 1857. Po jego śmierci majątek odziedziczyła córka poety Maria, żona hrabiego Edwarda Aleksandra Raczyńskiego. Rodzina Raczyńskich na początku XX w. przebudowała pałac, nadając mu dzisiejszy kształt. Po 1945 roku majątek upaństwowiono, a w pałacu przez wiele lat mieściła się szkoła. Obecnie znajduje się on w bardzo złym stanie technicznym i nie można go zwiedzać.
  • Dwór klasycystyczny z 1829 roku, w którym w lecie 1857 roku mieszkał Zygmunt Krasiński. Obecnie mieści się w nim Muzeum Regionalne im. Zygmunta Krasińskiego.
  • Park pałacowy – Pałac Raczyńskich i Dworek Krasińskich otoczone są prawie czterdziestohektarowym parkiem w stylu angielskim, przez którego środek przepływa Wiercica (zdecydowała ona o nadaniu parkowi romantycznego charakteru). Park został zaprojektowany przez Franciszka Szaniora, który postanowił wzbogacić jego florę takimi gatunkami drzew i krzewów, jak modrzew japoński, wiąz turkiestański, tulipanowiec amerykański czy karagana syberyjska. Na terenie zespołu pałacowo-parkowego odnaleźć można także interesujący pomnik przyrody – ok. 600-letni dąb szypułkowy „Dziad”.
• Grodzisko skalne Osiedle Wały około 2 km na południe od Złotego Potoku – pierwszy gród powstał w tym miejscu około VIII–IX w., a ponownie zamieszkiwany był w XI–XII wieku.
• Kościół pw. św. Jana Chrzciciela. W bocznej, neogotyckiej kaplicy Krasińskich, pochowana jest Elżbietka, córka Zygmunta, a także jego wnuk, Karol Roger hrabia Raczyński.

Obiekty przyrodnicze

Staw Amerykan

• Wywierzyskowe źródła i dolina Wiercicy
• 200-letnia aleja klonowa, pomnik przyrody (drzewa o wysokości ok. 30 m, obwodzie 200-300 cm)
• Liczne ostańce (np. Diabelskie Mosty, Skała z Krzyżem, Brama Twardowskiego)
• Rezerwat leśny „Parkowe”
• Stanowisko endemicznej warzuchy polskiej
• Stawy pstrągów

Szlaki turystyczne

– Szlak Orlich Gniazd

– Szlak Zamonitu

– Szlak Walk 7 Dywizji Piechoty Wrzesień 1939

– Szlak Architektury Drewnianej województwa śląskiego

Zobacz też

• Złoty Potok

Linki zewnętrzne

• Potok Złoty (10), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 864 .