Wawrzeńczyce (województwo małopolskie)
50°06′23″N 20°17′29″E/50,106389 20,291389| wieś | |
 Kościół św. Zygmunta i św. Marii Magdaleny w Wawrzeńczycach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
1876 |
| Strefa numeracyjna |
12 |
| Kod pocztowy |
32-125[2] |
| Tablice rejestracyjne |
KRA |
| SIMC |
0320087 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu krakowskiego  | |
Położenie na mapie gminy Igołomia-Wawrzeńczyce  | |
| 50°06′23″N 20°17′29″E/50,106389 20,291389[1]
| |
Wawrzeńczyce – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Igołomia-Wawrzeńczyce[3].
Przez Wawrzeńczyce przebiega DK 79[3].
W roku 2021 we wsi mieszkało 1876 osób, z czego 50,1% mieszkańców stanowiły kobiety, a 49,9% mężczyźni[3].
Wawrzeńczyce uzyskało lokację miejską przed 1363 rokiem, zdegradowane po 1470 roku, ponowne nadanie praw miejskich przed 1727 rokiem, degradacja przed 1790 rokiem[4].
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0320093 | Błotko | część wsi |
| 0320101 | Brzegi | część wsi |
| 0320118 | Grobla | część wsi |
| 0320124 | Hektary | część wsi |
| 0320130 | Kolonia | część wsi |
| 0320147 | Litwa | część wsi |
| 0320153 | Odwiśle | część wsi |
| 0320160 | Podgaje | część wsi |
| 0320176 | Stara Wieś | część wsi |
| 0320182 | Ścieżczany | część wsi |
Do 1954 roku siedziba gminy Wawrzeńczyce. W latach 1975–1998 w województwie krakowskim.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość położona na wschód od Krakowa nad lewym brzegu Wisły. Wieś znajduje się na płaskowzgórzu wznoszącym się nad łachą rzeki. Znajduje się w niej ujście potoku Kiklowiec (Ropotek).
Historia
[edytuj | edytuj kod]W średniowieczu własność biskupów krakowskich. W dokumencie z 1245 r. występuje pod nazwą Laurinceviz, w 1281 r. jako Wawrzynczicze. Przy przeprawie przez Wisłę i łachę wytworzyło się targowisko, w którym ludność z prawego brzegu Wisły, z Puszczy Niepołomickiej, wymieniała towary na produkty rolniczej ziemi proszowickiej. Początkowo zwała się Długą Wsią. Targowisko powstało w części zwanej Wawrzeńczycami i nazwa ta objęła z czasem całą miejscowość.
Według tradycji pierwszy kościół w Wawrzeńczycach powstał już wkrótce po zaprowadzeniu chrześcijaństwa. Parafia została urządzona prawdopodobnie w XII w. Murowany kościół, który zachował się w Wawrzeńczycach do dzisiaj, wzniósł biskup Iwo Odrowąż około 1223 roku.
W 1245 r. przebywał w Wawrzeńczycach arcybiskup gnieźnieński Fulko wraz z kanonikami oraz biskup krakowski Jan Prandota. W 1281 r. zawarta została ugoda pomiędzy Piotrem, rektorem kościoła w Bodzanowie, a klasztorem staniątkowskim. W 1282 r. biskup krakowski Paweł z Przemankowa zawarł układ z klasztorem w Staniątkach.
Przez pewien czas miejscowość występowała w dokumentach jako miasto. Miastem nazywa Wawrzeńczyce Jan Długosz. Nie jest znana data nadania praw miejskich. Prawdopodobnie było to tylko targowisko. Według Długosza nie było wymierzonych łanów, a tylko 7 domów mieszczańskich (domus civiles) z placami i kawałkami roli. Domy te nazywane były karczmami i należały do biskupa krakowskiego. Miejscowy pleban posiadał 19 takich domów (karczem). Pozostawały one pod jego jurysdykcją, płacąc mu czynsz o zróżnicowanej wysokości – od 5 groszy i dnia robocizny tygodniowo, do 1½ grzywny rocznie. Osady te były zobowiązane do dwóch powab dla biskupa. W Wawrzeńczycach znajdowała się łaźnia. Łaziennik płacił od niej trzy fertony i był zobowiązany do udostępniania łaźni za darmo plebanowi, wikariuszowi, ich służbie i scholarom. Karczmy zapewne funkcjonowały tylko w dni targowe.
W samej wsi (Długawieś) należącej do biskupów krakowskich znajdowało się 26 łanów kmiecych i 20 zagrodników. Połowę dziesięciny o wartości 40 grzywien pobierał miejscowy pleban. Drugą połowę krakowska prebenda katedralna nazywana wawrzyniecką. Folwark biskupi oddawał dziesięcinę plebanowi. Do uposażenia plebana w Wawrzyńczycach należała też wieś Wygnanów o 6 łanach. Wawrzeńczyce połączone były z Krakowem publicznym traktem.
Rejestry poborowe z 1490 r. i późniejsze nie określają już Wawrzeńczyc jako miasta. W 1581 r. część biskupia Wawrzeńczyc płaciła podatek od 20 łanów kmiecych, 4 zagrodników z rolą, 6 czynszowników, 6 komorników z bydłem, 12 komorników bez bydła, 5 rzemieślników, 3 piekarzy, 2 półłanków karczemnych i jednego rzeźnika. Dwie części plebańskie płaciły od 15 zagrodników, 1 komornika z bydłem, 10 komorników bez bydła, 4 rzemieślników, 4 rzeźników i 1 dudy. W Wawrzeńczycach nie było już wówczas tylu karczmarzy co w czasach Długosza, ale duża liczba rzemieślników, piekarzy i rzeźników nadawała osadzie charakter targowiska.
W XVIII wieku znajdował się tu dwór biskupów krakowskich[7].
Spis z 1827 r. wykazał 220 domów i 1561 mieszkańców. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego z lat 80. XIX w. podaje, że wieś posiadała kościół parafialny, szkołę początkową oraz przytułek dla starców. Już w tym czasie wieś była siedzibą gminy. Gmina Wawrzeńczyce miała 3779 mieszkańców i powierzchnię 5075 mórg.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[8].
- kościół parafialny pw. św. Zygmunta i św. Marii Magdaleny, dzwonnica, otoczenie, drzewostan.
Kościół z 1223 r. wzniesiony z inicjatywy biskupa Iwona Odrowąża. W XV w. gruntownie przebudowany w stylu gotyckim. Mimo kilku kolejnych przebudów świątynia zachowała szereg elementów gotyckich. W latach 1919–1932 powstała kaplica Matki Boskiej Bolesnej, dobudowana do nawy kościoła.
Edukacja i sport
[edytuj | edytuj kod]- Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki w GCE w Wawrzeńczycach;
- Gimnazjum im. Świętej Jadwigi Królowej Polski w GCE W Wawrzeńczycach;
- Samorządowe Przedszkole w Wawrzeńczycach.
We wsi działa klub sportowy „KS Nowa Wawrzynianka Wawrzeńczyce” założony w 1927 roku, w sezonie 2017/2018 brał udział w rozgrywkach wielickiej C Klasy[9].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 144557
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1441 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c Wieś Wawrzeńczyce w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-08-25], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 80-81.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Jerzy (1930-) Red Wyrozumski, Jacek (1954-) Red Purchla, Rocznik Krakowski. T. 75 (2009), Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 2009 [dostęp 2020-04-23].
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-11-23].
- ↑ Klub Sportowy Wawrzynianka Wawrzeńczyce. 90minut.pl. [dostęp 2018-03-17].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880-1885, Tom XIII, s. 149–150
- Atlas okolic Krakowa, wydawnictwo Compass, Kraków 2005
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Wawrzeńczyce 1, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 149.
| Wsie | |
|---|---|
| Integralne części wsi |
|
