Wrocław Główny
Szablon:Stacja kolejowa Wrocław Główny - największa z osobowych stacji kolejowych we Wrocławiu, położona na liniach kolejowych prowadzących z południowego wschodu (Opole) i południa (Świdnica oraz Kłodzko) na zachód (Jelenia Góra oraz Legnica), północ (Poznań) i północny zachód (Głogów), a przez stację Wrocław Nadodrze - na północny wschód (Oleśnica).
Wejście główne, od północy, mieści się przy ul. Piłsudskiego; dwa wejścia boczne na końcach głównego hallu też prowadzą na ul. Piłsudskiego, natomiast wejście tylne znajduje się po przeciwnej stronie peronów, od południa (przy ul. Suchej). Na dworcu znajduje się pięć równoległych peronów (I-IV po dwa tory, peron V z jednym torem), z peronów prowadzą po dwa wyjścia: jedno w kierunku węższego bocznego tunelu łączącego ul. Suchą z Piłsudskiego (obok dworca), drugie w kierunku równoległego tunelu głównego, prowadzącego także do głównego budynku i hallu dworcowego. Wszystkie tory i perony znajdują się ponad poziomem otaczających dworzec ulic, toteż tunele łączące obie strony dworca znajdują się na poziomie jezdni i chodników, a wejścia na perony prowadzą do góry. Tor, biegnący wzdłuż peronu V jako jedyny na tym dworcu wykorzystywany bywa do odprawiania dwóch pociągów w tym samym czasie; przez pewien czas zachodni odcinek tego toru bywał oznaczany jako tor 9, w odróżnieniu od odcinka wschodniego (w kierunku Kobierzyc) i Świdnicy, oznaczanego numerem 10. Obecnie, od roku 2001, praktyk tych i oznaczeń się już na ogół nie stosuje, z wyjątkiem rzadkich imprez okolicznościowych (pociągi specjalne, jubileusze).
Wybudowany został w latach 1855-57 jako Dworzec Kolei Górnośląskiej i Wrocławsko-Poznańsko-Głogowskiej, zastępując położony w pobliżu (przy ul. Małachowskiego, dziś już nieczynny, wykorzystywany jako kolejowa przychodnia zdrowia oraz bocznice przy rozdzielni pocztowej) Dworzec Górnośląski (zbudowany 1841-42). Projektantem był Wilhelm Grapow, Królewski Architekt Kolei Górnośląskich. Dworzec znajdował się wówczas na południowym skraju miasta, jego okolice były jeszcze niezabudowane. Położona w pobliżu dworca ul. Stawowa - Teich Gasse - nazwę swą wywodzi od hodowlanych stawów rybnych, do których prowadziła; stawy te zajmowały dość znaczny obszar - kilkanascie hektarów - ograniczony dzisiejszymi ulicami: Suchą, Gajową, Glinianą i Borowską, a dopiero za tymi stawami (później przekształconymi w Teich Äcker - "Pola Stawowe"), wzdłuż ulicy Glinianej mieściły się zabudowania podwrocławskiej wsi Lehmgruben - dziś osiedle Glinianki (niem. Lehm oznacza "glina", a Grube - "kopalnia").∗
nad tunelem stoi wagon pasażerski; w zwieńczeniu tunelu herb Wrocławia, data 1903 i częściowo zatarty niem. napis "DURCHGANG ZUR FLURSTRAßE" ("PRZEJŚCIE DO UL.NIWOWEJ", od 1945 Flurstraße nazywa się ul.Małachowskiego)
Pierwotna hala peronowa znajdowała się na miejscu dzisiejszego głównego hallu i przylegała do budynku dworca zbudowanego w stylu pseudohistorycznym. Istniejące do dziś w tym hallu ciągnące się wzdłuż podwyższenie, wykorzystywane jako wewnętrzny taras znajdujących się tu poczekalni i jadłodajni, jest pozostałością peronu, wówczas jedynego na tym dworcu. Hall, długi na 600 stóp pruskich (około 200 metrów), nakryty dachem z częściowo przeszklonymi powierzchniami, stanowił swego czasu wraz z budynkiem dworcowym największą budowlę tego rodzaju w Europie. Przy bocznych wejściach znajdowały się ekspedycje bagażu, telefon i telegraf. W budynku dworca mieściła się restauracja, poczekalnia III, II i I klasy oraz dla VIP-ów (ta - z osobnym korytarzem prowadzącym na peron). W pobliżu dworca znajdował się niewielki cmentarz żydowski (zajmował trójkąt o bokach wzdłuż dzisiejszej ul. Gwarnej i Piłsudskiego; dziś na tym częściowo zabudowanym miejscu jest też m.in. kort tenisowy). Przed głównym wejściem dworca urządzony był wielki plac - ogród (ulica Piłsudskiego od Stawowej na zachód nazywała się wtedy Gartenstraße - Ogrodowa; odcinek przed dworcem, wcześniej nazywający się Anger Gasse - "Zaułek Pastwiskowy" - łączący ulicę Ogrodową ze znajdującym się na wschód od tego miejsca Der Kleine Anger - tj. "Małym Pastwiskiem" albo "Małym Wygonem" - nazwano Am Oberschlesischen Bahnhof' - "Przy Dworcu Górnośląskim"). Dziś na miejscu tego ogrodowego placu znajdują się podjazdy taksówek, plac manewrowy autobusów i parking; pozostałością po dziewiętnastowiecznym wystroju jest fontanna, kilka niewielkich klombów i parę drzew.
W miarę rozwoju miasta i komunikacji kolejowej wzrastało zapotrzebowanie na zwiększenie liczby odprawianych tu pociągów. Rosły też ceny działek w pobliżu dworca, następowała szybka urbanizacja okolicy, choć rejon "za torami" (patrząc od strony miasta, czyli na południe od torów) wciąż zagospodarowany był jeszcze bardzo słabo. Od połowy XIX wieku rozdzielne dotychczas sieci kolei Górnośląskiej, Poznańsko-Głogowskiej, Świdnicko-Świebodzkiej, Dolnośląsko-Marchijskiej oraz Kolei Prawego Brzegu Odry (prowadzącej w kierunku Oleśnicy) łączono ze sobą tworząc powoli współczesną sieć kolejową w mieście. Jeszcze przed wybudowaniem Dworca Głównego, w styczniu 1848 połączono ze sobą dworce Świebodzki z Górnośląskim. W następnych latach rozbudowywano połączenia tej sieci, niektóre torowiska przenosząc przy tym z poziomu ziemi na nasypy, ułatwiając w ten sposób komunikację między obiema stronami torowiska.∗∗ Wobec rosnących potrzeb w latach 1899-1904 znajdujące się na południe od Dworca Głównego kolejowe składy węgla zlikwidowano, i na ich miejscu wybudowano pięć nowych peronów. Pierwsze cztery perony, po dwa tory, całkowicie nakryto półokrągłymi nawowymi dachami; peron piąty przylega tylko do pojedynczego toru i nakryty jest własnym osobnym daszkiem. Ilość równoległych torowisk przebiegających przez dworzec, łącznie z manewrowymi (bez peronów) zwiększono do 13. Perony i torowiska zbudowano wyżej, niż dotychczasowe, dopasowując je do podniesionych na nasypy torowisk. Dotychczasową halę peronową przebudowano, usuwając z niej tory, obniżając posadzkę. W czasie przebudowy, w lipcu 1903, Wrocław został nawiedzony przez wielką powódź, podczas której - według przekazów - po dzisiejszej ul. Piłsudskiego i po placu przed dworcem pływano łodziami. Wydarzenie to jednak nie wpłynęło w znaczniejszym stopniu na realizację przebudowy. W czasie modernizacji w latach 20. XX wieku na pierwszych czterech peronach ustawiono kamienne kioski peronowe.
W czasie II wojny światowej pod powierzchnią placu przed dworcem wybudowano betonowe składy i schrony, które przez pierwsze pół wieku po wojnie były zamknięte (dopiero pod koniec XX zaczęły być wykorzystywane na większą skalę, m.in. na potrzeby drobnego handlu). Inne przebudowy powojenne wiązały się z przebudową części fasady (w związku z przeznaczeniem części pomieszczeń na potrzeby komisariatu milicji) oraz z nieodwracalnym zniszczeniem części secesyjnych ozdób na korzyść modnego w pewnym okresie wystroju "nowoczesnego".
8 stycznia 1967 roku na peronie III wracający z planu zdjęciowego we Wrocławiu Zbigniew Cybulski usiłował wskoczyć do ruszającego pociągu; skok ten mu się nie udał i aktor zginął pod kołami. W 30 rocznicę tego wypadku, 8 stycznia 1997 reżyser Andrzej Wajda odsłonił na tym peronie pamiątkową tablicę wmurowaną w posadzkę. W lipcu 1997, podczas powodzi tysiąclecia zalana została cała ul. Piłsudskiego wzdłuż dworca, ale ułożone wzdłuż jego zabudowań worki z piaskiem nie dopuściły wody do jego pomieszczeń naziemnych (podziemnych nie udało się zabezpieczyć), toteż ruch kolejowy przez Wrocław Główny nie został wstrzymany.
Od roku 1947 funkcjonuje w budynku dworca, w jego zachodnim skrzydle, jedyne dziś w Europie kino dworcowe. Przed erą dużych kin-multipleksów było chętnie odwiedzanym przez Wrocławian przybytkiem kultury. Bywał tu także chętnie m.in. Zbigniew Cybulski. Choć sala tego kina jest bardzo mała, to w ciągu 58 lat funkcjonowania w systemie projekcji non-stop (przez niemal całą dobę co dwie godziny seans) przewinęło się przez nie ponad 7 milionów widzów. W latach 2002-2005, nie mogąc sprostać konkurencji dużych kin "Dworcowe" wyświetlało filmy erotyczne. Mimo to sytuacja ekonomiczna kina stawała się coraz bardziej katastrofalna. Dopiero pod koniec 2005, dzięki znacznemu obniżeniu przez PKP czynszu za lokal kina udało się zrezygnować z łatania budżetu erotyką i przejść na repertuar ambitniejszy. W styczniu 2006 planowany jest remont kina.
- (∗) Przy skrzyżowaniu ul. Suchej i Borowskiej, niedaleko tylnego wyjścia z dworca, znajduje się pomnik przyrody - dąb szypułkowy (quercus robur), mający (w 2005) ok. 180 lat; był zatem już dojrzałym drzewem nie tylko podczas rozbudowy dworca na przełomie XIX i XX wieku, ale także w czasie, kiedy dworzec powstawał; ma 461 cm obwodu pnia, 23 m wysokości, 30 m rozpiętości konarów.
- (∗∗) Uniesienie torowisk kolejowych i poprowadzenie ich po nasypach umożliwiło też rozwój miasta w kierunku południowym dzięki niekolidującym z ruchem naziemnym wiaduktom nad ulicami.
