Zębiełek czarnonogi

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zębiełek czarnonogi
Crocidura nigripes
G.S. Miller & Hollister, 1921[1]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

owadożery

Podrząd

Erinaceota

Rodzina

ryjówkowate

Podrodzina

zębiełki

Rodzaj

zębiełek

Gatunek

zębiełek czarnonogi

Podgatunki
  • C. n. nigripes G.S. Miller & Hollister, 1921
  • C. n. lipara G.S. Miller & Hollister, 1921[1]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Zębiełek czarnonogi[3] (Crocidura nigripes) – gatunek drapieżnego ssaka z podrodziny zębiełków (Crocidurinae) w obrębie rodziny ryjówkowatych (Soricidae). Słabo poznany ssak owadożerny występujący endemicznie w Indonezji; według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów nie jest zagrożony wyginięciem.

Budowa[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) 64–85 mm, długość ogona 42–71 mm, długość ucha 7–15 mm, długość tylnej stopy 13–18 mm; masa ciała 7,9–16 g[4][5][6]. Zębiełek czarnonogi jest średniej wielkości zębiełkiem o futrze od koloru ciemnobrązowego do czarnego, ale u osobników liniejących futro ma brązową barwę, szczególnie na gardle i w górnej części strony brzusznej, która może mieć kolor kasztanowy[4][1][7]. Pysk, uszy, stopy i ogon również są koloru czarniawego[8]. Ogon ma kształt cylindryczny, jest stosunkowo krótki (stanowi od 60 do 80% długości głowy wraz tułowiem) i zasadniczo pozbawiony owłosienia; tylko u nasady występuje kilka długich włosków[9]. Czaszka jest smukła, z wąską częścią pyska, z kanciastą puszką mózgową i zazwyczaj równoległymi rzędami zębów[9][8]. Wymiary czaszki poddane przez Esselstyna i współpracowników (2021) (w mm): długość od kłykcia potylicznego do siekaczy 20,91–24,32; szerokość puszki mózgowej 9,32–10,78; szerokość międzyoczodołowa 4,3–5,08; długość rostralna 8,45–10,09; szerokość podniebienna 3,7–4,38; szerokość rostralna 2,62–3,58; długość podniebienna 8,9–10,54; kłykieć do wydrążenia stawowego 7,78–8,9; długość górnego rzędu zębów 9,24–11,02; długość P4 do M3 5,17–6,24; szerokość wargowa od M2 do M2 6,37–7,52; szerokość podniebienia 2,45–3,19[10]. Wzór zębowy: I C P M (x2) = 28[4].

Zębiełek czarnonogi ma liczbę diploidalną 38 i liczbę fundamentalną 56, z submetacentrycznymi chromosomami X i subtelocentrycznymi chromosomami Y[9].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisała w 1921 roku para amerykańskich zoologów Gerrit Smith Miller i Ned Hollister w artykule poświęconym dwudziestu nowym ssakom zebranych przez Ravena na Celebes opublikowanym w czasopiśmie Proceedings of the Biological Society of Washington; autorzy umieścili nowy takson w rodzaju Crocidura, nadając mu epitet gatunkowy nigripes[1]. Miejsce typowe to na południowy zachód od jeziora Tondano, Temboan (0°58′44″N 124°36′18″E/0,979000 124,605000), północno-wschodni Celebes, Indonezja[11][12][4][13][14][15]. Holotyp to skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura USNM:MAMM:217545) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie[12][16]. Autorzy opisu gatunku opisali w tym samym artykule również podgatunek Crocidura nigripes, nadając mu epitet podgatunkowy lipara[1]. Miejsce typowe to Gimpu, Celebes Środkowy, Celebes, Indonezja[12]. Holotyp to skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura USNM:MAMM:219444) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie[12][17]. Holotypy C. nigripes i C. nigripes lipara zostały zebrane przez amerykańskiego podróżnika Henry’ego Cushiera Ravena odpowiednio 4 sierpnia 1916 roku[16] i 2 września 1917 roku[17].

Pomimo że C. nigripes występuje endemicznie na Celebesie, filogenetycznie jest bliżej spokrewniony z gatunkami z szelfu Sunda, co sugeruje stosunkowo niedawną (być może w późnym pliocenie) kolonizację w Cieśninie Makasarskiej[13][8]. Jego kariotyp (2n = 38) jest taki sam jak większość innych gatunków z szelfu Sunda, w odróżnieniu od kariotypu celebeskich Crocidura (2n od 30 do 34)[13]. Gatunkiem siostrzanym dla C. nigripes w zależności od badań jest C. palawanensis[18] lub C. foetida[19]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki[13], jednak według autorów analizy z 2021 roku pomiędzy podgatunkami nie ma żadnej geograficznie podzielonej różnorodności morfologicznej lub genetycznej – dlatego nie ma podstaw na ich wyróżnianie[18].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

  • Crocidura: gr. κροκις krokis lub κροκός krokos ‘kosmyk wełny, przędza’; ουρα oura ‘ogon’[20].
  • nigripes: łac. niger ‘czarny’; pes, pedis ‘stopa’, od gr. πους pous, ποδος podos ‘stopa’[21].
  • lipara: łac. liparus ‘lśniący’[22].

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Zębiełek czarnonogi występuje endemicznie w Indonezji, zamieszkując w zależności od podgatunku[4][13]:

  • C. nigripes nigripes – północno-wschodnia półwyspową część Celebesu i wyspa Lembeh.
  • C. nigripes lipara – środkowy Celebes.

Brak zębiełka czarnonogiego w południowej półwyspowej części Celebes wymaga przeprowadzenia odpowiednich badań[13].

Ekologia i biologia[edytuj | edytuj kod]

Zębiełek czarnonogi zamieszkuje lasy deszczowe – od nizinnych wiecznie zielonych lasów po górskie na wysokości 30–2200 m n.p.m.[4][7][2]. Podgatunek nominatywny preferuje najwyraźniej wyłącznie nizinne lasy deszczowe, natomiast podgatunek lipara spotykany jest na znacznie szerszym zakres siedlisk, do 2200 m n.p.m., najliczniej przebywając na umiarkowanych wysokościach (zakres 800–900 m)[4]. Obserwowano go też w lesie wtórnym, ale nie jest pewne, czy jest w stanie przystosować się do siedlisk wtórnych występujących poza lasem[2]. Zębiełek czarnonogi prowadzi głównie nocny lub zmierzchowy tryb życia[4]. Jest zwierzęciem głównie lądowym, gdzie można go znaleźć wśród ściółki złożonej z liści na dnie lasu, w pobliżu kłód lub martwych drzew[4].

Zębiełek czarnonogi może być sympatryczny ze wszystkimi innymi gatunkami zębiełków występującymi na Celebesie, ale nie są dostępne żadne dokładne dane na temat jego organizacji społecznej, areału osobniczego czy migracji[4][2].

Głównym składnikiem pokarmu zębiełka czarnonogiego są bezkręgowce, ale brak jest dokładnych danych na ten temat[4][2].

Bardzo niewiele wiadomo na temat rozmnażania, zachowań rozrodczych czy wychowu młodych zębiełka czarnonogiego; w sierpniu u kilku ciężarnych samic będących blisko terminu porodu stwierdzono 1-2 zarodki[4].

Status zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)[2]. Choć populacja zębiełka czarnonogiego nie jest znana, występuje powszechnie na terenie Celebes (o czym świadczą osobniki złapane w pułapki)[2][4]. Nie są znane żadne poważne zagrożenia dla tego gatunku, chociaż do powszechnych zagrożeń na nizinach Celebesu zalicza się wycinkę lasów, w celu przekształcanie ich w tereny rolnicze oraz pożary wywołane działalnością człowieka[2]. Czynniki te mogą spowodować spadek populacji zębiełka czarnonogiego, jeśli nie będzie on w stanie przystosować się do siedlisk antropogenicznych[2]. Występuje na obszarach chronionych takich jak Park Narodowy Lore Lindu i Park Narodowy Bogani Nani Wartabone[4].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e Miller i Hollister 1921 ↓, s. 101.
  2. ↑ a b c d e f g h i F. Cassola, Crocidura nigripes, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2023-1 [dostęp 2024-01-19] (ang.).
  3. ↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 65. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Burgin i in. 2018 ↓, s. 475.
  5. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 423. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  6. ↑ Esselstyn i in. 2021 ↓, s. 25.
  7. ↑ a b Miller i Hollister 1921 ↓, s. 102.
  8. ↑ a b c Esselstyn i in. 2021 ↓, s. 74.
  9. ↑ a b c Burgin i in. 2018 ↓, s. 476.
  10. ↑ Esselstyn i in. 2021 ↓, s. 77.
  11. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Crocidura nigripes. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2024-01-17].
  12. ↑ a b c d R.D. Fisher & C.A. Ludwig. Catalog of Type Specimens of Recent Mammals: Orders Didelphimorphia through Chiroptera (excluding Rodentia) in the National Museum of Natural History, Smithsonian Institution. „Smithsonian Contributions to Zoology”. 664, s. 35, 2015. (ang.). 
  13. ↑ a b c d e f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 52. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  14. ↑ Esselstyn i in. 2021 ↓, s. 72.
  15. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Crocidura nigripes G. S. Miller & Hollister, 1921. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.12) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-01-19]. (ang.).
  16. ↑ a b USNM 217545. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2024-01-19]. (ang.).
  17. ↑ a b USNM 219444. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2024-01-19]. (ang.).
  18. ↑ a b Esselstyn i in. 2021 ↓, s. 75.
  19. ↑ A. Hinckley, M. Camacho-Sanchez, M. Ruedi, M.T. Hawkins, M. Mullon, A. Cornellas, F. Tuh Yit Yuh & J.A. Leonard. Evolutionary history of Sundaland shrews (Eulipotyphla: Soricidae: Crocidura) with a focus on Borneo. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 194 (2), s. 478–501, 2022. DOI: 10.1093/zoolinnean/zlab045. (ang.). 
  20. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 204, 1904. (ang.). 
  21. ↑ nigripes, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2024-01-19] (ang.).
  22. ↑ E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 142. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zębiełek_czarnonogi&oldid=73179070”