Zębiełek czarnonogi

Zębiełek czarnonogi
	Crocidura nigripes
	G.S. Miller & Hollister, 1921
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	owadożery
Podrząd	Erinaceota
Rodzina	ryjówkowate
Podrodzina	zębiełki
Rodzaj	zębiełek
Gatunek	zębiełek czarnonogi
Podgatunki
	C. n. nigripes G.S. Miller & Hollister, 1921; C. n. lipara G.S. Miller & Hollister, 1921;
	C. n. nigripes G.S. Miller & Hollister, 1921; C. n. lipara G.S. Miller & Hollister, 1921;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zębiełek czarnonogi^[3] (Crocidura nigripes) – gatunek drapieżnego ssaka z podrodziny zębiełków (Crocidurinae) w obrębie rodziny ryjówkowatych (Soricidae). Słabo poznany ssak owadożerny występujący endemicznie w Indonezji; według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów nie jest zagrożony wyginięciem.

Budowa

Długość ciała (bez ogona) 64–85 mm, długość ogona 42–71 mm, długość ucha 7–15 mm, długość tylnej stopy 13–18 mm; masa ciała 7,9–16 g^[4]^[5]^[6]. Zębiełek czarnonogi jest średniej wielkości zębiełkiem o futrze od koloru ciemnobrązowego do czarnego, ale u osobników liniejących futro ma brązową barwę, szczególnie na gardle i w górnej części strony brzusznej, która może mieć kolor kasztanowy^[4]^[1]^[7]. Pysk, uszy, stopy i ogon również są koloru czarniawego^[8]. Ogon ma kształt cylindryczny, jest stosunkowo krótki (stanowi od 60 do 80% długości głowy wraz tułowiem) i zasadniczo pozbawiony owłosienia; tylko u nasady występuje kilka długich włosków^[9]. Czaszka jest smukła, z wąską częścią pyska, z kanciastą puszką mózgową i zazwyczaj równoległymi rzędami zębów^[9]^[8]. Wymiary czaszki poddane przez Esselstyna i współpracowników (2021) (w mm): długość od kłykcia potylicznego do siekaczy 20,91–24,32; szerokość puszki mózgowej 9,32–10,78; szerokość międzyoczodołowa 4,3–5,08; długość rostralna 8,45–10,09; szerokość podniebienna 3,7–4,38; szerokość rostralna 2,62–3,58; długość podniebienna 8,9–10,54; kłykieć do wydrążenia stawowego 7,78–8,9; długość górnego rzędu zębów 9,24–11,02; długość P⁴ do M³ 5,17–6,24; szerokość wargowa od M² do M₂ 6,37–7,52; szerokość podniebienia 2,45–3,19^[10]. Wzór zębowy: I ${\tfrac {3}{2}}$ C ${\tfrac {1}{0}}$ P ${\tfrac {1}{1}}$ M ${\tfrac {3}{3}}$ (x2) = 28^[4].

Zębiełek czarnonogi ma liczbę diploidalną 38 i liczbę fundamentalną 56, z submetacentrycznymi chromosomami X i subtelocentrycznymi chromosomami Y^[9].

Systematyka

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisała w 1921 roku para amerykańskich zoologów Gerrit Smith Miller i Ned Hollister w artykule poświęconym dwudziestu nowym ssakom zebranych przez Ravena na Celebes opublikowanym w czasopiśmie Proceedings of the Biological Society of Washington; autorzy umieścili nowy takson w rodzaju Crocidura, nadając mu epitet gatunkowy nigripes^[1]. Miejsce typowe to na południowy zachód od jeziora Tondano, Temboan (0°58′44″N 124°36′18″E/0,979000 124,605000), północno-wschodni Celebes, Indonezja^[11]^[12]^[4]^[13]^[14]^[15]. Holotyp to skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura USNM:MAMM:217545) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie^[12]^[16]. Autorzy opisu gatunku opisali w tym samym artykule również podgatunek Crocidura nigripes, nadając mu epitet podgatunkowy lipara^[1]. Miejsce typowe to Gimpu, Celebes Środkowy, Celebes, Indonezja^[12]. Holotyp to skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura USNM:MAMM:219444) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie^[12]^[17]. Holotypy C. nigripes i C. nigripes lipara zostały zebrane przez amerykańskiego podróżnika Henry’ego Cushiera Ravena odpowiednio 4 sierpnia 1916 roku^[16] i 2 września 1917 roku^[17].

Pomimo że C. nigripes występuje endemicznie na Celebesie, filogenetycznie jest bliżej spokrewniony z gatunkami z szelfu Sunda, co sugeruje stosunkowo niedawną (być może w późnym pliocenie) kolonizację w Cieśninie Makasarskiej^[13]^[8]. Jego kariotyp (2n = 38) jest taki sam jak większość innych gatunków z szelfu Sunda, w odróżnieniu od kariotypu celebeskich Crocidura (2n od 30 do 34)^[13]. Gatunkiem siostrzanym dla C. nigripes w zależności od badań jest C. palawanensis^[18] lub C. foetida^[19]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki^[13], jednak według autorów analizy z 2021 roku pomiędzy podgatunkami nie ma żadnej geograficznie podzielonej różnorodności morfologicznej lub genetycznej – dlatego nie ma podstaw na ich wyróżnianie^[18].

Etymologia

Crocidura: gr. κροκις krokis lub κροκός krokos ‘kosmyk wełny, przędza’; ουρα oura ‘ogon’^[20].
nigripes: łac. niger ‘czarny’; pes, pedis ‘stopa’, od gr. πους pous, ποδος podos ‘stopa’^[21].
lipara: łac. liparus ‘lśniący’^[22].

Rozmieszczenie geograficzne

Zębiełek czarnonogi występuje endemicznie w Indonezji, zamieszkując w zależności od podgatunku^[4]^[13]:

C. nigripes nigripes – północno-wschodnia półwyspową część Celebesu i wyspa Lembeh.
C. nigripes lipara – środkowy Celebes.

Brak zębiełka czarnonogiego w południowej półwyspowej części Celebes wymaga przeprowadzenia odpowiednich badań^[13].

Ekologia i biologia

Zębiełek czarnonogi zamieszkuje lasy deszczowe – od nizinnych wiecznie zielonych lasów po górskie na wysokości 30–2200 m n.p.m.^[4]^[7]^[2]. Podgatunek nominatywny preferuje najwyraźniej wyłącznie nizinne lasy deszczowe, natomiast podgatunek lipara spotykany jest na znacznie szerszym zakres siedlisk, do 2200 m n.p.m., najliczniej przebywając na umiarkowanych wysokościach (zakres 800–900 m)^[4]. Obserwowano go też w lesie wtórnym, ale nie jest pewne, czy jest w stanie przystosować się do siedlisk wtórnych występujących poza lasem^[2]. Zębiełek czarnonogi prowadzi głównie nocny lub zmierzchowy tryb życia^[4]. Jest zwierzęciem głównie lądowym, gdzie można go znaleźć wśród ściółki złożonej z liści na dnie lasu, w pobliżu kłód lub martwych drzew^[4].

Zębiełek czarnonogi może być sympatryczny ze wszystkimi innymi gatunkami zębiełków występującymi na Celebesie, ale nie są dostępne żadne dokładne dane na temat jego organizacji społecznej, areału osobniczego czy migracji^[4]^[2].

Głównym składnikiem pokarmu zębiełka czarnonogiego są bezkręgowce, ale brak jest dokładnych danych na ten temat^[4]^[2].

Bardzo niewiele wiadomo na temat rozmnażania, zachowań rozrodczych czy wychowu młodych zębiełka czarnonogiego; w sierpniu u kilku ciężarnych samic będących blisko terminu porodu stwierdzono 1-2 zarodki^[4].

Status zagrożenia i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)^[2]. Choć populacja zębiełka czarnonogiego nie jest znana, występuje powszechnie na terenie Celebes (o czym świadczą osobniki złapane w pułapki)^[2]^[4]. Nie są znane żadne poważne zagrożenia dla tego gatunku, chociaż do powszechnych zagrożeń na nizinach Celebesu zalicza się wycinkę lasów, w celu przekształcanie ich w tereny rolnicze oraz pożary wywołane działalnością człowieka^[2]. Czynniki te mogą spowodować spadek populacji zębiełka czarnonogiego, jeśli nie będzie on w stanie przystosować się do siedlisk antropogenicznych^[2]. Występuje na obszarach chronionych takich jak Park Narodowy Lore Lindu i Park Narodowy Bogani Nani Wartabone^[4].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Miller i Hollister 1921 ↓, s. 101.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ F.F. Cassola F.F., Crocidura nigripes, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2023-1 [dostęp 2024-01-19] (ang.).
↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 65. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Burgin i in. 2018 ↓, s. 475.
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 423. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Esselstyn i in. 2021 ↓, s. 25.
↑ ^a ^b Miller i Hollister 1921 ↓, s. 102.
↑ ^a ^b ^c Esselstyn i in. 2021 ↓, s. 74.
↑ ^a ^b ^c Burgin i in. 2018 ↓, s. 476.
↑ Esselstyn i in. 2021 ↓, s. 77.
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Crocidura nigripes. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2024-01-17].
↑ ^a ^b ^c ^d R.D. Fisher & C.A. Ludwig. Catalog of Type Specimens of Recent Mammals: Orders Didelphimorphia through Chiroptera (excluding Rodentia) in the National Museum of Natural History, Smithsonian Institution. „Smithsonian Contributions to Zoology”. 664, s. 35, 2015. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 52. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ Esselstyn i in. 2021 ↓, s. 72.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Crocidura nigripes G. S. Miller & Hollister, 1921. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.12) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-01-19]. (ang.).
↑ ^a ^b USNM 217545. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2024-01-19]. (ang.).
↑ ^a ^b USNM 219444. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2024-01-19]. (ang.).
↑ ^a ^b Esselstyn i in. 2021 ↓, s. 75.
↑ A. Hinckley, M. Camacho-Sanchez, M. Ruedi, M.T. Hawkins, M. Mullon, A. Cornellas, F. Tuh Yit Yuh & J.A. Leonard. Evolutionary history of Sundaland shrews (Eulipotyphla: Soricidae: Crocidura) with a focus on Borneo. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 194 (2), s. 478–501, 2022. DOI: 10.1093/zoolinnean/zlab045. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 204, 1904. (ang.).
↑ nigripes, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2024-01-19] (ang.).
↑ E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 142. (ang.).

Bibliografia

G.S. Miller & N. Hollister. Twenty new mammals collected by H. C. Raven in Celebes. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 34, s. 93–104, 1921. (ang.).
C.J. Burgin, K. He, R. Haslauer, B. Sheftel, P. Jenkins, M. Ruedi, S. Hintsche, M. Motokawa, A. Hinckley & R. Hutterer: Family Soricidae (Shrews). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 332–551. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
J.A. Esselstyn, A.S. Achmadi, H. Handika, M.T. Swanson, T.C. Giarla & K.C. Rowe. Fourteen new, endemic species of shrew (genus Crocidura) from Sulawesi reveal a spectacular island radiation. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 454, s. 1–108, 2021. (ang.).

[CITEREFMillerHollister1921[https://www.biodiversitylibrary.org/page/3332375_101]-1] Miller i Hollister 1921 ↓, s. 101.

[iucn-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ F.F. Cassola F.F., Crocidura nigripes, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2023-1 [dostęp 2024-01-19] (ang.).

[miiz-3] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 65. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[CITEREFBurginHeHaslauerSheftel2018475-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Burgin i in. 2018 ↓, s. 475.

[amw-5] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 423. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFEsselstynAchmadiHandikaSwanson2021[https://www.biodiversitylibrary.org/page/61530142_25]-6] Esselstyn i in. 2021 ↓, s. 25.

[CITEREFMillerHollister1921[https://www.biodiversitylibrary.org/page/3332340_102]-7] Miller i Hollister 1921 ↓, s. 102.

[CITEREFEsselstynAchmadiHandikaSwanson2021[https://www.biodiversitylibrary.org/page/61530062_74]-8] Esselstyn i in. 2021 ↓, s. 74.

[CITEREFBurginHeHaslauerSheftel2018476-9] Burgin i in. 2018 ↓, s. 476.

[CITEREFEsselstynAchmadiHandikaSwanson2021[https://www.biodiversitylibrary.org/page/61530065_77]-10] Esselstyn i in. 2021 ↓, s. 77.

[msw-11] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Crocidura nigripes. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2024-01-17].

[fis&lud-12] R.D. Fisher & C.A. Ludwig. Catalog of Type Specimens of Recent Mammals: Orders Didelphimorphia through Chiroptera (excluding Rodentia) in the National Museum of Natural History, Smithsonian Institution. „Smithsonian Contributions to Zoology”. 664, s. 35, 2015. (ang.).

[icmw-13] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 52. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[CITEREFEsselstynAchmadiHandikaSwanson2021[https://www.biodiversitylibrary.org/page/61530095_72]-14] Esselstyn i in. 2021 ↓, s. 72.

[mdd-15] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Crocidura nigripes G. S. Miller & Hollister, 1921. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.12) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-01-19]. (ang.).

[usnm1-16] USNM 217545. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2024-01-19]. (ang.).

[usnm2-17] USNM 219444. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2024-01-19]. (ang.).

[CITEREFEsselstynAchmadiHandikaSwanson2021[https://www.biodiversitylibrary.org/page/61530063_75]-18] Esselstyn i in. 2021 ↓, s. 75.

[hin&inni-19] A. Hinckley, M. Camacho-Sanchez, M. Ruedi, M.T. Hawkins, M. Mullon, A. Cornellas, F. Tuh Yit Yuh & J.A. Leonard. Evolutionary history of Sundaland shrews (Eulipotyphla: Soricidae: Crocidura) with a focus on Borneo. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 194 (2), s. 478–501, 2022. DOI: 10.1093/zoolinnean/zlab045. (ang.).

[pal-20] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 204, 1904. (ang.).

[21] nigripes, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2024-01-19] (ang.).

[jae-22] E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 142. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]