Park Narodowy Yasuni: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m trochę sensowniejsze sformułowanie
m źródła/przypisy (szablon)
Linia 1: Linia 1:
'''Yasuní''' to wilgotny [[las tropikalny]] we wschodnim [[Ekwador]]ze. Leży na [[równik]]u, na pograniczu [[Andy|Andów]] i zachodniego krańca [[Amazonia|Lasu Amazońskiego]]. Należy do najbardziej [[bioróżnorodność|bioróżnorodnych]] miejsc na Ziemi<ref name=autonazwa1>Por. M. S. Bass i in.: ''Global Conservation Significance of Ecuador's Yasuni National Park'', PLoS ONE 5 (2010), http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0008767&imageURI=info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0008767.g004</ref>. Część lasu Yasuní jest objęta ochroną jako Rezerwat Biosfery i Człowieka [[UNESCO]]<ref>[http://www.unesco.org/mabdb/br/brdir/directory/biores.asp?code=ECU+02&mode=all UNESCO - MAB Biosphere Reserves Directory<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref>. Jest on ojczyzną dwóch z ostatnich plemion [[Indianie Ameryki Południowej|Indian Południowoamerykańskich]] nieutrzymujących kontaktów ze światem zewnętrznym<ref name=autonazwa2>Por. M. Finer i in.: ''Ecuador's Yasuni Biosphere Reserve: a brief modern history and conservation challenges'', Environmental Resources Letters 4 (2009), http://iopscience.iop.org/1748-9326/4/3/034005</ref>.
'''Yasuní''' to wilgotny [[las tropikalny]] we wschodnim [[Ekwador]]ze. Leży na [[równik]]u, na pograniczu [[Andy|Andów]] i zachodniego krańca [[Amazonia|Lasu Amazońskiego]]. Należy do najbardziej [[bioróżnorodność|bioróżnorodnych]] miejsc na Ziemi<ref name=autonazwa1>{{Cytuj pismo | autor = Margot Bass | autor2 = Matt Finer | autor3 = Clinton Jenkins | autor4 = Holger Kreft | autor5 = i inni | tytuł = Global Conservation Significance of Ecuador's Yasuni National Park | url = http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0008767&imageURI=info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0008767.g004 | czasopismo = PLoS ONE | wolumin = 5 | data = 2010}}</ref>. Część lasu Yasuní jest objęta ochroną jako Rezerwat Biosfery i Człowieka [[UNESCO]]<ref>[http://www.unesco.org/mabdb/br/brdir/directory/biores.asp?code=ECU+02&mode=all UNESCO Biosphere Reserves]</ref>. Jest on ojczyzną dwóch z ostatnich plemion [[Indianie Ameryki Południowej|Indian Południowoamerykańskich]] nieutrzymujących kontaktów ze światem zewnętrznym<ref name=autonazwa2>{{Cytuj pismo | autor = Matt Finer | autor2 = Varsha Vijay | autor3 = Fernando Ponce | autor4 = Clinton Jenkins | autor5 = Ted Kahn | tytuł = Ecuador's Yasuni Biosphere Reserve: a brief modern history and conservation challenges | url = http://iopscience.iop.org/1748-9326/4/3/034005 | czasopismo = Environmental Resources Letters | wolumin = 4 | data = 2009}}</ref>.


== Ekosystem ==
== Ekosystem ==
Yasuní jest częścią będących jednym ze światowych ''hotspot'ów'' bioróżnorodności Andów Tropikalnych<ref>Por. N. Myers i in.: ''Biodiversity hotspots for conservation priorities'', Nature 403 (2000)</ref>. Występuje tam wiele [[gatunek endemiczny|gatunków endemicznych]]<ref name=autonazwa1 />. Między innymi żyje w Yasuní 150 gatunków [[płazy|płazów]] (w tym 20 endemicznych), 121 gatunków [[gady|gadów]], 596 gatunków [[ptaki|ptaków]] (19 endemicznych), co najmniej 169 gatunków [[ssaki|ssaków]] (4 endemiczne) i co najmniej 382 gatunków [[ryby|ryb]] oraz ponad 2,5 tys. gatunków [[rośliny naczyniowe|roślin naczyniowych]]. Stopień bioróżnorodności spotykany w Yasuní jest wyjątkowy we wszystkich tych grupach [[taksonomia|taksonomicznych]]<ref name=autonazwa1 />.
Yasuní jest częścią będących jednym ze światowych ''hotspot'ów'' bioróżnorodności Andów Tropikalnych<ref>{{Cytuj pismo | autor = Norman Myers | autor2 = Russell Mittermeier | autor3 = Cristina Mittermeier | autor4 = Gustavo da Fonseca | autor5 = Jennifer Kent | tytuł = Biodiversity hotspots for conservation priorities | czasopismo = Nature | wolumin = 403 |data = 2000}}</ref>. Występuje tam wiele [[gatunek endemiczny|gatunków endemicznych]]<ref name=autonazwa1 />. Między innymi żyje w Yasuní 150 gatunków [[płazy|płazów]] (w tym 20 endemicznych), 121 gatunków [[gady|gadów]], 596 gatunków [[ptaki|ptaków]] (19 endemicznych), co najmniej 169 gatunków [[ssaki|ssaków]] (4 endemiczne) i co najmniej 382 gatunków [[ryby|ryb]] oraz ponad 2,5 tys. gatunków [[rośliny naczyniowe|roślin naczyniowych]]. Stopień bioróżnorodności spotykany w Yasuní jest wyjątkowy we wszystkich tych grupach [[taksonomia|taksonomicznych]]<ref name=autonazwa1 />.


== Park Narodowy ==
== Park Narodowy ==
Linia 8: Linia 8:


== Indianie ==
== Indianie ==
Yasuní jest zamieszkiwane przez przedstawicieli dwóch Indiańskich [[grupa etniczna|grup etnicznych]]: [[Kiczua]] i [[Huaorani]] (zwani również Waorani). Pierwotnymi mieszkańcami są jednakowoż Huaorani<ref>Por. St. Beckerman i in.: ''Life histories, blood revenge, and reproductive success among the Waorani of Ecuador'', PNAS 106(20) (2009)</ref>. Dodatkowo żyją tam dwa plemiona nie utrzymujące kontaktów ze światem zewnętrznym – Taromenane i Tagaeri -, o których przypuszcza się, że są spokrewnieni z Huaorani. Żyją one w tzw. ''zona intangible'', zamkniętej dla przemysłu naftowego i firm zajmujących się wycinką drzew<ref name=autonazwa2 />. Pierwotnie Huaorani byli ludem [[łowcy-zbieracze|łowców-zbieraczy]], którzy uprawiali też ogrody leśne<ref>por. F. Lu: ''The Common Property Regime of the Huaorani Indians of Ecuador: Implications and Challenges to Conservation'', Human Ecology 29(4) (2001)</ref>.
Yasuní jest zamieszkiwane przez przedstawicieli dwóch Indiańskich [[grupa etniczna|grup etnicznych]]: [[Kiczua]] i [[Huaorani]] (zwani również Waorani). Pierwotnymi mieszkańcami są jednakowoż Huaorani<ref>{{Cytuj pismo | autor = Stephen Beckerman | autor2 = Pamela Erickson | autor3 = James Yost | autor4 = Jhanira Regalado | autor5 = i inni | tytuł = Life histories, blood revenge, and reproductive success among the Waorani of Ecuador | czasopismo = PNAS | wolumin = 106 (20) | data = 2009}}</ref>. Dodatkowo żyją tam dwa plemiona nie utrzymujące kontaktów ze światem zewnętrznym – Taromenane i Tagaeri -, o których przypuszcza się, że są spokrewnieni z Huaorani. Żyją one w tzw. ''zona intangible'', zamkniętej dla przemysłu naftowego i firm zajmujących się wycinką drzew<ref name=autonazwa2 />. Pierwotnie Huaorani byli ludem [[łowcy-zbieracze|łowców-zbieraczy]], którzy uprawiali też ogrody leśne<ref>{{Cytuj pismo | autor = Flora Lu | tytuł = The Common Property Regime of the Huaorani Indians of Ecuador: Implications and Challenges to Conservation | czasopismo = Human Ecology | wolumin = 29 (4) | data = 2001}}</ref>.


Pierwsze wzmianki o żyjących w Yasuní agresywnych Indianach pochodzą z przełomu 19-tego i 20-tego wieku. Do pierwszego pokojowego kontaktu między przedstawicielami szczepu Huaorani a ludźmi z zewnątrz doszło dopiero w 1958 roku. Do tego momentu Indianie byli znani z ataków oszczepami na pracowników firm wydobywczych i próbujących się z nimi skontaktować misjonarzami.<ref name=autonazwa2 />
Pierwsze wzmianki o żyjących w Yasuní agresywnych Indianach pochodzą z przełomu 19-tego i 20-tego wieku. Do pierwszego pokojowego kontaktu między przedstawicielami szczepu Huaorani a ludźmi z zewnątrz doszło dopiero w 1958 roku. Do tego momentu Indianie byli znani z ataków oszczepami na pracowników firm wydobywczych i próbujących się z nimi skontaktować misjonarzami.<ref name=autonazwa2 />


Szacuje się, że przed 1958 rokiem ponad połowa śmierci mężczyzn i ok. jednej trzeciej śmierci kobiet ze szczepu Huaorani było wynikiem zabójstw dokonanych przez innych Huaorani. Dodatkowo, ok. 8% ginęło z rąk obcych, których Huaorani nazywali ''kohouri'', czyli "nie-ludzie" bądź "[[kanibalizm|kanibale]]". Z powodu tej rzadko spotykanej agresji Huaorani byli i nadal są nazywani przez [[Kiczua]] ''auca'', czyli "dzicy".<ref>Por. St. Beckerman i in.: ''Life histories, blood revenge, and reproductive success among the Waorani of Ecuador'', PNAS 106(20) (2009)</ref>
Szacuje się, że przed 1958 rokiem ponad połowa śmierci mężczyzn i ok. jednej trzeciej śmierci kobiet ze szczepu Huaorani było wynikiem zabójstw dokonanych przez innych Huaorani. Dodatkowo, ok. 8% ginęło z rąk obcych, których Huaorani nazywali ''kohouri'', czyli "nie-ludzie" bądź "[[kanibalizm|kanibale]]". Z powodu tej rzadko spotykanej agresji Huaorani byli i nadal są nazywani przez [[Kiczua]] ''auca'', czyli "dzicy".<ref>{{Cytuj pismo | autor = Stephen Beckerman | autor2 = Pamela Erickson | autor3 = James Yost | autor4 = Jhanira Regalado | autor5 = i inni | tytuł = Life histories, blood revenge, and reproductive success among the Waorani of Ecuador | czasopismo = PNAS | wolumin = 106 (20) | data = 2009}}</ref>


== Yasuní-ITT ==
== Yasuní-ITT ==
Na arenie międzynarodowej Yasuní pojawiło się po wystąpieniu prezydenta Ekwadoru, [[Rafael Correa|Rafaela Correi]] przed [[Zgromadzenie Ogólne ONZ|Zgromadzeniem Ogólnym ONZ]] w 2007 z tzw. inicjatywą [[Yasuní-ITT]] (od nazw 3 pól naftowych wewnątrz Parku Narodowego Yasuní)<ref>[http://yasuni-itt.gob.ec/quees.aspx YASUNI ITT | Crea un Nuevo Mundo<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref>. Celem tej inicjatywy jest przekonanie [[wspólnota międzynarodowa|wspólnoty międzynarodowej]] do zrekompensowania Ekwadoru w zamian za gwarancję, że jego rząd zrezygnuje z wydobycia ropy naftowej z pól Ishpingo, Tambococha i Tiputini (zawierających ok. 850 milionów baryłek ropy, czyli 20% znanych złóż w Ekwadorze). W ten sposób cele rozwojowe Ekwadoru miałyby być pogodzone z koniecznością ochrony środowiska naturalnego, klimatu i Indian<ref>Por. A. Acosta i in.: ''Leaving Oil in the Ground: A Political, Economic and Ecological Initiative in the Ecuadorian Amazon'', Americas Program Special Report</ref>.
Na arenie międzynarodowej Yasuní pojawiło się po wystąpieniu prezydenta Ekwadoru, [[Rafael Correa|Rafaela Correi]] przed [[Zgromadzenie Ogólne ONZ|Zgromadzeniem Ogólnym ONZ]] w 2007 z tzw. inicjatywą [[Yasuní-ITT]] (od nazw 3 pól naftowych wewnątrz Parku Narodowego Yasuní)<ref>[http://yasuni-itt.gob.ec/quees.aspx YASUNI ITT]</ref>. Celem tej inicjatywy jest przekonanie [[wspólnota międzynarodowa|wspólnoty międzynarodowej]] do zrekompensowania Ekwadoru w zamian za gwarancję, że jego rząd zrezygnuje z wydobycia ropy naftowej z pól Ishpingo, Tambococha i Tiputini (zawierających ok. 850 milionów baryłek ropy, czyli 20% znanych złóż w Ekwadorze). W ten sposób cele rozwojowe Ekwadoru miałyby być pogodzone z koniecznością ochrony środowiska naturalnego, klimatu i Indian<ref>{{Cytuj pismo | autor = Alberto Acosta | autor2 = Eduardo Gudynas | autor3 = Esperanza Martínez | autor4 = Joseph Vogel | tytuł = Leaving Oil in the Ground: A Political, Economic and Ecological Initiative in the Ecuadorian Amazon | czasopismo = Americas Program Special Report | data = 13.08.2009}}</ref>.


{{Przypisy}}
{{Przypisy}}

Wersja z 10:13, 25 paź 2012

Yasuní to wilgotny las tropikalny we wschodnim Ekwadorze. Leży na równiku, na pograniczu Andów i zachodniego krańca Lasu Amazońskiego. Należy do najbardziej bioróżnorodnych miejsc na Ziemi[1]. Część lasu Yasuní jest objęta ochroną jako Rezerwat Biosfery i Człowieka UNESCO[2]. Jest on ojczyzną dwóch z ostatnich plemion Indian Południowoamerykańskich nieutrzymujących kontaktów ze światem zewnętrznym[3].

Ekosystem

Yasuní jest częścią będących jednym ze światowych hotspot'ów bioróżnorodności Andów Tropikalnych[4]. Występuje tam wiele gatunków endemicznych[1]. Między innymi żyje w Yasuní 150 gatunków płazów (w tym 20 endemicznych), 121 gatunków gadów, 596 gatunków ptaków (19 endemicznych), co najmniej 169 gatunków ssaków (4 endemiczne) i co najmniej 382 gatunków ryb oraz ponad 2,5 tys. gatunków roślin naczyniowych. Stopień bioróżnorodności spotykany w Yasuní jest wyjątkowy we wszystkich tych grupach taksonomicznych[1].

Park Narodowy

Park Narodowy Yasuní został ustanowiony w 1979 roku. W chwili obecnej obejmuje powierzchnię 9820 km² i jest największym obszarem pod ochroną w Ekwadorze oraz jedynym w tym kraju amazońskim parkiem narodowym[3].

Indianie

Yasuní jest zamieszkiwane przez przedstawicieli dwóch Indiańskich grup etnicznych: Kiczua i Huaorani (zwani również Waorani). Pierwotnymi mieszkańcami są jednakowoż Huaorani[5]. Dodatkowo żyją tam dwa plemiona nie utrzymujące kontaktów ze światem zewnętrznym – Taromenane i Tagaeri -, o których przypuszcza się, że są spokrewnieni z Huaorani. Żyją one w tzw. zona intangible, zamkniętej dla przemysłu naftowego i firm zajmujących się wycinką drzew[3]. Pierwotnie Huaorani byli ludem łowców-zbieraczy, którzy uprawiali też ogrody leśne[6].

Pierwsze wzmianki o żyjących w Yasuní agresywnych Indianach pochodzą z przełomu 19-tego i 20-tego wieku. Do pierwszego pokojowego kontaktu między przedstawicielami szczepu Huaorani a ludźmi z zewnątrz doszło dopiero w 1958 roku. Do tego momentu Indianie byli znani z ataków oszczepami na pracowników firm wydobywczych i próbujących się z nimi skontaktować misjonarzami.[3]

Szacuje się, że przed 1958 rokiem ponad połowa śmierci mężczyzn i ok. jednej trzeciej śmierci kobiet ze szczepu Huaorani było wynikiem zabójstw dokonanych przez innych Huaorani. Dodatkowo, ok. 8% ginęło z rąk obcych, których Huaorani nazywali kohouri, czyli "nie-ludzie" bądź "kanibale". Z powodu tej rzadko spotykanej agresji Huaorani byli i nadal są nazywani przez Kiczua auca, czyli "dzicy".[7]

Yasuní-ITT

Na arenie międzynarodowej Yasuní pojawiło się po wystąpieniu prezydenta Ekwadoru, Rafaela Correi przed Zgromadzeniem Ogólnym ONZ w 2007 z tzw. inicjatywą Yasuní-ITT (od nazw 3 pól naftowych wewnątrz Parku Narodowego Yasuní)[8]. Celem tej inicjatywy jest przekonanie wspólnoty międzynarodowej do zrekompensowania Ekwadoru w zamian za gwarancję, że jego rząd zrezygnuje z wydobycia ropy naftowej z pól Ishpingo, Tambococha i Tiputini (zawierających ok. 850 milionów baryłek ropy, czyli 20% znanych złóż w Ekwadorze). W ten sposób cele rozwojowe Ekwadoru miałyby być pogodzone z koniecznością ochrony środowiska naturalnego, klimatu i Indian[9].

  1. ↑ a b c Margot Bass, Matt Finer, Clinton Jenkins, Holger Kreft i inni. Global Conservation Significance of Ecuador's Yasuni National Park. „PLoS ONE”. 5, 2010. 
  2. ↑ UNESCO Biosphere Reserves
  3. ↑ a b c d Matt Finer, Varsha Vijay, Fernando Ponce, Clinton Jenkins i inni. Ecuador's Yasuni Biosphere Reserve: a brief modern history and conservation challenges. „Environmental Resources Letters”. 4, 2009. 
  4. ↑ Norman Myers, Russell Mittermeier, Cristina Mittermeier, Gustavo da Fonseca i inni. Biodiversity hotspots for conservation priorities. „Nature”. 403, 2000. 
  5. ↑ Stephen Beckerman, Pamela Erickson, James Yost, Jhanira Regalado i inni. Life histories, blood revenge, and reproductive success among the Waorani of Ecuador. „PNAS”. 106 (20), 2009. 
  6. ↑ Flora Lu. The Common Property Regime of the Huaorani Indians of Ecuador: Implications and Challenges to Conservation. „Human Ecology”. 29 (4), 2001. 
  7. ↑ Stephen Beckerman, Pamela Erickson, James Yost, Jhanira Regalado i inni. Life histories, blood revenge, and reproductive success among the Waorani of Ecuador. „PNAS”. 106 (20), 2009. 
  8. ↑ YASUNI ITT
  9. ↑ Alberto Acosta, Eduardo Gudynas, Esperanza Martínez, Joseph Vogel. Leaving Oil in the Ground: A Political, Economic and Ecological Initiative in the Ecuadorian Amazon. „Americas Program Special Report”, 13.08.2009. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Park_Narodowy_Yasuni&oldid=33259371”