Trykonodonty: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m MalarzBOT: regeneracja szablonu {{Zwierzę infobox}} + WP:SK |
drobne merytoryczne |
||
| Linia 10: | Linia 10: | ||
|podtyp = [[kręgowce]] |
|podtyp = [[kręgowce]] |
||
|gromada = [[ssaki]] |
|gromada = [[ssaki]] |
||
|rząd = trykonodonty |
|rząd = trykonodonty[[Takson parafiletyczny|*]] |
||
|synonimy = |
|synonimy = |
||
|wikispecies = Triconodonta |
|wikispecies = Triconodonta |
||
|commons = Category:Triconodonta |
|commons = Category:Triconodonta |
||
}} |
}} |
||
'''Trykonodonty''' (†Triconodonta |
'''Trykonodonty''' (†Triconodonta) – rząd wymarłych [[ssaki|ssaków]] [[Mezozoik|mezozoicznych]] charakteryzujących się zębami trzonowymi z guzkami ustawionymi w linii jeden za drugim (uzębienie trikonodontyczne{{r|Zarysteriologii}}). Żyły one od [[Jura wczesna|wczesnej jury]] do [[Kreda późna|późnej kredy]]; znane ze wszystkich kontynentów poza ''[[Australia (kontynent)|Australią]]'' i [[Antarktyda|Antarktydą]]{{r|Eutriconodontans}}{{r|Argentoconodon}}. Wielkości od [[Ryjówkowate|ryjówki]] do [[Kot domowy|kota]]. Częścią cech budowy zbliżone były do [[cynodonty|cynodontów]]. |
||
Do trykonodontów pierwotnie zaliczano tylko taksony obecnie zaliczane do [[Rodzina (biologia)|rodzin]] [[Triconodontidae]] i [[Amphilestidae]]{{r|Simpson}}. Później do grupy zaczęły też być zaliczane inne taksony cechujące się uzębieniem typu trikonodontycznego, takie jak [[morganukodonty]] czy ''[[Sinoconodon]]''; Kermack, Mussett i Rigney (1973) wyróżnili w obrębie Triconodonta trzy podrzędy – '''Eutriconodonta''' (obejmujący taksony zaliczane do rodziny Triconodontidae i Amphilestidae), Morganucodonta i [[Dokodonty|Docodonta]]{{r|ZJLS1973}}{{r|Eutriconodontans}}. Analizy [[Filogeneza|filogenetyczne]] wykazują, że trykonodonty obejmujące te wszystkie grupy nie byłyby [[Takson monofiletyczny|monofiletyczne]], a Eutriconodonta są bliżej spokrewnione ze współczesnymi ssakami niż z ''Sinoconodon'', morganukodontami i dokodontami{{r|LuoetalAPP}}{{r|Akidolestes}}{{r|Yanoconodon}}{{r|Juchilestes}}; cecha łącząca trykonodonty w szerokim rozumieniu, czyli uzębienie trikonodontyczne, okazała się [[Plezjomorfia|plezjomorfią]]{{r|Eutriconodontans}}. [[Zofia Kielan-Jaworowska]], Richard L. Cifelli i [[Zhe-Xi Luo]] (2004) używają terminu "trykonodonty" tylko nieformalnie na określenie [[Grad ewolucyjny|gradu]] ssaków cechujących się uzębieniem trikonodontycznym, odróżnianego przez nich od [[klad]]u Eutriconodonta, definiowanego przez tych autorów jako obejmującego rodzinę Triconodontidae i wszystkie taksony bliżej spokrewnione z nią niż z morganukodontami, "[[Symetrodonty|symetrodontami]]" z rodzin [[Spalacotheriidae]] i [[Tinodontidae]] lub [[Wieloguzkowce|wieloguzkowcami]]{{r|Eutriconodontans}}. Eutriconodonta w tradycyjnym rozumieniu (obejmujące Triconodontidae i Amphilestidae) też mogą być grupą niemonofiletyczną, gdyż przynajmniej niektórzy przedstawiciele (prawdopodobnie również niemonofiletycznej) rodziny Amphilestidae mogą być bliżej spokrewnieni z [[Torbacze|torbaczami]] i [[Łożyskowce|łożyskowcami]] niż z Triconodontidae{{r|Juchilestes}}{{r|Argentoconodon}}{{r|Condorodon}}. |
|||
Ich pozycja filogenetyczna w obrębie ssaków pozostaje niepewna. Z analizy przeprowadzonej Zhe-Xi Luo, Zofię Kielan-Jaworowską i Richarda L. Cifelliego (2002) wynika, że najbardziej prawdopodobne jest, iż Eutriconodonta są przedstawicielami [[Grupa koronna|grupy koronnej]] ssaków (kladu obejmującego ostatniego wspólnego przodka łożyskowców, torbaczy i [[Stekowce|stekowców]] oraz wszystkich jego potomków) bliżej spokrewnionymi z kladem obejmującym m.in. łożyskowce, torbacze i wieloguzkowce niż ze stekowcami. Autorzy zaznaczyli jednak, że wystarczy wydłużenie drzewa filogenetycznego o pięć lub sześć stopni w stosunku do najbardziej [[Parsymonia|parsymonicznego]], aby uzyskać drzewo, według którego Eutriconodonta nie należą do grupy koronnej ssaków{{r|LuoetalAPP}}. |
|||
== Cechy charakterystyczne == |
== Cechy charakterystyczne == |
||
* zęby trzonowe z guzkami ustawionymi jeden za drugim |
* zęby trzonowe z guzkami ustawionymi jeden za drugim ([[plezjomorfia]]) |
||
* małe siekacze, długie, wydatne kły |
* małe siekacze, długie, wydatne kły |
||
* brak [[błędnik (anatomia)|błędnika]] w uchu wewnętrznym |
* brak [[błędnik (anatomia)|błędnika]] w uchu wewnętrznym |
||
{{Przypisy|przypisy= |
|||
<ref name=Simpson>{{Cytuj pismo |nazwisko=Simpson |imię=George Gaylord |tytuł=American Mesozoic Mammalia |czasopismo=Memoirs of the Peabody Museum of Yale University |wolumin=3 |strony=1–235 |rok=1929 |język=en}}</ref> |
|||
<ref name=Zarysteriologii>{{Cytuj książkę |nazwisko=Kowalski |imię=Kazimierz |tytuł=Ssaki. Zarys teriologii |wydawca=Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce=Warszawa |rok=1971 |strony=322}}</ref> |
|||
<ref name=Eutriconodontans>{{Cytuj książkę |rozdział=Eutriconodontans |nazwisko=Kielan-Jaworowska |imię=Zofia |nazwisko2=Cifelli |imię2=Richard L. |nazwisko3=Luo |imię3=Zhe-Xi |tytuł=Mammals from the Age of Dinosaurs. Origins, evolution and structure |wydawca=Columbia University Press |miejsce=Nowy Jork; Chichester, West Sussex |rok=2004 |strony=216–248 |isbn=0-231-11918-6}}</ref> |
|||
<ref name=Argentoconodon>{{Cytuj pismo |autor=Leandro C. Gaetano |autor2=Guillermo W. Rougier |rok=2011 |tytuł=New materials of </em>Argentoconodon fariasorum<em> (Mammaliaformes, Triconodontidae) from the Jurassic of Argentina and its bearing on triconodont phylogeny |czasopismo=Journal of Vertebrate Paleontology |wolumin=31 |wydanie=4 |strony=829–843 |doi=10.1080/02724634.2011.589877 |język=en}}</ref> |
|||
<ref name=ZJLS1973>{{Cytuj pismo |autor=K. A. Kermack |autor2=Frances Mussett |autor3=H. W. Rigney |rok=1973 |tytuł=The lower jaw of </em>Morganucodon<em> |czasopismo=Zoological Journal of the Linnean Society |wolumin=53 |wydanie=2 |strony=87–175 |doi=10.1111/j.1096-3642.1973.tb00786.x |język=en}}</ref> |
|||
<ref name=LuoetalAPP>{{Cytuj pismo |autor=Zhe-Xi Luo, Zofia Kielan-Jaworowska i Richard L. Cifelli |tytuł=In quest for a phylogeny of Mesozoic mammals |czasopismo=Acta Palaeontologica Polonica |wolumin=47 |wydanie=1 |strony=1–78 |rok=2002 |url=http://app.pan.pl/article/item/app47-001.html |język=en}}</ref> |
|||
<ref name=Akidolestes>{{Cytuj pismo |autor=Gang Li i Zhe-Xi Luo |tytuł=A Cretaceous symmetrodont therian with some monotreme-like postcranial features |czasopismo=Nature |wolumin=439 |strony=195-200 |rok=2006 |doi=10.1038/nature04168 |język=en}}</ref> |
|||
<ref name=Yanoconodon>{{Cytuj pismo |autor=Zhe-Xi Luo, Peiji Chen, Gang Li i Meng Chen |tytuł=A new eutriconodont mammal and evolutionary development in early mammals |czasopismo=Nature |wolumin=446 |strony=288–293 |rok=2007 |doi=10.1038/nature05627 |język=en}}</ref> |
|||
<ref name=Juchilestes>{{Cytuj pismo |autor=Chun-Ling Gao, Gregory P. Wilson, Zhe-Xi Luo, A. Murat Maga, Qingjin Meng i Xuri Wang |tytuł=A new mammal skull from the Lower Cretaceous of China with implications for the evolution of obtuse-angled molars and "amphilestid" eutriconodonts |czasopismo=Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences |wolumin=277 |wydanie=1679 |strony=237–246 |rok=2010 |doi=10.1098/rspb.2009.1014 |język=en}}</ref> |
|||
<ref name=Condorodon>{{Cytuj pismo |autor=Leandro C. Gaetano |autor2=Guillermo W. Rougier |rok=2012 |tytuł=First Amphilestid from South America: A Molariform from the Jurassic Cañadón Asfalto Formation, Patagonia, Argentina |czasopismo=Journal of Mammalian Evolution |wolumin=19 |wydanie=4 |strony=235–248 |doi=10.1007/s10914-012-9194-1 |język=en}}</ref>}} |
|||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
Wersja z 00:29, 17 lis 2012
| Triconodonta | |
| Osborn, 1888 | |
 Repenomamus | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Rząd |
trykonodonty* |
Trykonodonty (†Triconodonta) – rząd wymarłych ssaków mezozoicznych charakteryzujących się zębami trzonowymi z guzkami ustawionymi w linii jeden za drugim (uzębienie trikonodontyczne[1]). Żyły one od wczesnej jury do późnej kredy; znane ze wszystkich kontynentów poza Australią i Antarktydą[2][3]. Wielkości od ryjówki do kota. Częścią cech budowy zbliżone były do cynodontów.
Do trykonodontów pierwotnie zaliczano tylko taksony obecnie zaliczane do rodzin Triconodontidae i Amphilestidae[4]. Później do grupy zaczęły też być zaliczane inne taksony cechujące się uzębieniem typu trikonodontycznego, takie jak morganukodonty czy Sinoconodon; Kermack, Mussett i Rigney (1973) wyróżnili w obrębie Triconodonta trzy podrzędy – Eutriconodonta (obejmujący taksony zaliczane do rodziny Triconodontidae i Amphilestidae), Morganucodonta i Docodonta[5][2]. Analizy filogenetyczne wykazują, że trykonodonty obejmujące te wszystkie grupy nie byłyby monofiletyczne, a Eutriconodonta są bliżej spokrewnione ze współczesnymi ssakami niż z Sinoconodon, morganukodontami i dokodontami[6][7][8][9]; cecha łącząca trykonodonty w szerokim rozumieniu, czyli uzębienie trikonodontyczne, okazała się plezjomorfią[2]. Zofia Kielan-Jaworowska, Richard L. Cifelli i Zhe-Xi Luo (2004) używają terminu "trykonodonty" tylko nieformalnie na określenie gradu ssaków cechujących się uzębieniem trikonodontycznym, odróżnianego przez nich od kladu Eutriconodonta, definiowanego przez tych autorów jako obejmującego rodzinę Triconodontidae i wszystkie taksony bliżej spokrewnione z nią niż z morganukodontami, "symetrodontami" z rodzin Spalacotheriidae i Tinodontidae lub wieloguzkowcami[2]. Eutriconodonta w tradycyjnym rozumieniu (obejmujące Triconodontidae i Amphilestidae) też mogą być grupą niemonofiletyczną, gdyż przynajmniej niektórzy przedstawiciele (prawdopodobnie również niemonofiletycznej) rodziny Amphilestidae mogą być bliżej spokrewnieni z torbaczami i łożyskowcami niż z Triconodontidae[9][3][10].
Ich pozycja filogenetyczna w obrębie ssaków pozostaje niepewna. Z analizy przeprowadzonej Zhe-Xi Luo, Zofię Kielan-Jaworowską i Richarda L. Cifelliego (2002) wynika, że najbardziej prawdopodobne jest, iż Eutriconodonta są przedstawicielami grupy koronnej ssaków (kladu obejmującego ostatniego wspólnego przodka łożyskowców, torbaczy i stekowców oraz wszystkich jego potomków) bliżej spokrewnionymi z kladem obejmującym m.in. łożyskowce, torbacze i wieloguzkowce niż ze stekowcami. Autorzy zaznaczyli jednak, że wystarczy wydłużenie drzewa filogenetycznego o pięć lub sześć stopni w stosunku do najbardziej parsymonicznego, aby uzyskać drzewo, według którego Eutriconodonta nie należą do grupy koronnej ssaków[6].
Cechy charakterystyczne
- zęby trzonowe z guzkami ustawionymi jeden za drugim (plezjomorfia)
- małe siekacze, długie, wydatne kły
- brak błędnika w uchu wewnętrznym
- ↑ Kazimierz Kowalski: Ssaki. Zarys teriologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 322.
- ↑ a b c d Eutriconodontans. W: Zofia Kielan-Jaworowska, Richard L. Cifelli, Zhe-Xi Luo: Mammals from the Age of Dinosaurs. Origins, evolution and structure. Nowy Jork; Chichester, West Sussex: Columbia University Press, 2004, s. 216–248. ISBN 0-231-11918-6.
- ↑ a b Leandro C. Gaetano, Guillermo W. Rougier. New materials of Argentoconodon fariasorum (Mammaliaformes, Triconodontidae) from the Jurassic of Argentina and its bearing on triconodont phylogeny. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 31 (4), s. 829–843, 2011. DOI: 10.1080/02724634.2011.589877. (ang.).
- ↑ George Gaylord Simpson. American Mesozoic Mammalia. „Memoirs of the Peabody Museum of Yale University”. 3, s. 1–235, 1929. (ang.).
- ↑ K. A. Kermack, Frances Mussett, H. W. Rigney. The lower jaw of Morganucodon. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 53 (2), s. 87–175, 1973. DOI: 10.1111/j.1096-3642.1973.tb00786.x. (ang.).
- ↑ a b Zhe-Xi Luo, Zofia Kielan-Jaworowska i Richard L. Cifelli. In quest for a phylogeny of Mesozoic mammals. „Acta Palaeontologica Polonica”. 47 (1), s. 1–78, 2002. (ang.).
- ↑ Gang Li i Zhe-Xi Luo. A Cretaceous symmetrodont therian with some monotreme-like postcranial features. „Nature”. 439, s. 195-200, 2006. DOI: 10.1038/nature04168. (ang.).
- ↑ Zhe-Xi Luo, Peiji Chen, Gang Li i Meng Chen. A new eutriconodont mammal and evolutionary development in early mammals. „Nature”. 446, s. 288–293, 2007. DOI: 10.1038/nature05627. (ang.).
- ↑ a b Chun-Ling Gao, Gregory P. Wilson, Zhe-Xi Luo, A. Murat Maga, Qingjin Meng i Xuri Wang. A new mammal skull from the Lower Cretaceous of China with implications for the evolution of obtuse-angled molars and "amphilestid" eutriconodonts. „Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences”. 277 (1679), s. 237–246, 2010. DOI: 10.1098/rspb.2009.1014. (ang.).
- ↑ Leandro C. Gaetano, Guillermo W. Rougier. First Amphilestid from South America: A Molariform from the Jurassic Cañadón Asfalto Formation, Patagonia, Argentina. „Journal of Mammalian Evolution”. 19 (4), s. 235–248, 2012. DOI: 10.1007/s10914-012-9194-1. (ang.).
Bibliografia
- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
Zobacz też
- Repenomamus, Jeholodens, Gobiconodon – przedstawiciele trykonodontów