Jezioro podlodowcowe: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
na początek |
życie |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Plik:SubglacialLakes Antarctica MODIS.2004.jpg|mały|Jeziora 90°E i Sowietskaja, widoczne z satelity jako nietypowo gładkie obszary lodu]] |
[[Plik:SubglacialLakes Antarctica MODIS.2004.jpg|mały|Jeziora 90°E i Sowietskaja, widoczne z satelity jako nietypowo gładkie obszary lodu]] |
||
'''Jezioro podlodowcowe'''{{r|KSNG}} (subglacjalne) – [[jezioro]] znajdujące się pod powierzchnią [[Lodowiec|lodowca]], typowo [[Lądolód|lądolodu]]. Jeziora tego typu występują niemal wyłącznie w [[Antarktyka|Antarktyce]], gdzie do 2012 roku odkryto 379 takich zbiorników{{r|4Inv}}; największym z nich jest [[Wostok (jezioro) |
'''Jezioro podlodowcowe'''{{r|KSNG}} (subglacjalne) – [[jezioro]] znajdujące się pod powierzchnią [[Lodowiec|lodowca]], typowo [[Lądolód|lądolodu]]. Jeziora tego typu występują niemal wyłącznie w [[Antarktyka|Antarktyce]], gdzie do 2012 roku odkryto 379 takich zbiorników{{r|4Inv}}; największym z nich jest [[Wostok (jezioro)|jezioro Wostok]]. Dwa jeziora podlodowcowe zostały także odkryte pod lądolodem [[Grenlandia|Grenlandii]]{{r|Green}}. |
||
== Odkrycia i badania == |
== Odkrycia i badania == |
||
[[Plik:Lake Vostok drill 2011.jpg|mały|Schematyczny przekrój ukazujący odwiert prowadzący do jeziora Wostok]] |
[[Plik:Lake Vostok drill 2011.jpg|mały|Schematyczny przekrój ukazujący odwiert prowadzący do jeziora Wostok]] |
||
Pierwsze jezioro podlodowcowe zostało zidentyfikowane w 1967 roku pod [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|radziecką]] stacją polarną [[Sowietskaja]]. W 1996 roku znanych było już 77 takich zbiorników, do 2005 liczba ta wzrosła do 145, a w ciągu następnych 7 lat uległa niemal podwojeniu{{r|4Inv}}. Jeziora zostały wykryte dzięki obserwacjom [[ |
Pierwsze jezioro podlodowcowe zostało zidentyfikowane w 1967 roku pod [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|radziecką]] stacją polarną [[Sowietskaja]]. W 1996 roku znanych było już 77 takich zbiorników, do 2005 liczba ta wzrosła do 145, a w ciągu następnych 7 lat uległa niemal podwojeniu{{r|4Inv}}. Jeziora zostały wykryte dzięki obserwacjom [[geofizyka|geofizycznym]], w tym [[sejsmika|sejsmicznym]] i [[georadar]]owym z powierzchni, oraz [[satelita]]rnym. |
||
Na początku [[XXI wiek]]u podjęto próby wierceń w pokrywie lodowej, w kierunku jezior podlodowcowych. Niepowodzeniem zakończyła się pierwsza próba dowiercenia do jeziora Wostok, przeprowadzona przez Rosjan w antarktycznym lecie 2010-11{{r|drill}}, oraz brytyjska próba dotarcia do znacznie mniejszego [[Jezioro Ellswortha|Jeziora Ellswortha]] w sezonie letnim 2012-13{{r|calledoff}}. Ostatecznie odwiert przebił powierzchnię jeziora Wostok w lecie 2011-12{{r|NGbreach}}. Dla uniknięcia skażenia chemikaliami, końcowa część odwiertu została wykonana z użyciem gorącej wody. Zgodnie z przewidywaniami, będąca pod ciśnieniem woda z jeziora wpłynęła do odwiertu i zamarzła; naukowcy pobrali z niej próbki do badań{{r|NGbreach}}. |
Na początku [[XXI wiek]]u podjęto próby wierceń w pokrywie lodowej, w kierunku jezior podlodowcowych. Niepowodzeniem zakończyła się pierwsza próba dowiercenia do jeziora Wostok, przeprowadzona przez Rosjan w antarktycznym lecie 2010-11{{r|drill}}, oraz brytyjska próba dotarcia do znacznie mniejszego [[Jezioro Ellswortha|Jeziora Ellswortha]] w sezonie letnim 2012-13{{r|calledoff}}. Ostatecznie odwiert przebił powierzchnię jeziora Wostok w lecie 2011-12{{r|NGbreach}}. Dla uniknięcia skażenia chemikaliami, końcowa część odwiertu została wykonana z użyciem gorącej wody. Zgodnie z przewidywaniami, będąca pod ciśnieniem woda z jeziora wpłynęła do odwiertu i zamarzła; naukowcy pobrali z niej próbki do badań{{r|NGbreach}}. Sukcesem zakończyły się także amerykańskie wiercenia w kierunku [[Jezioro Whillansa|jeziora Whillansa]] (2013){{r|NG}}. |
||
== Hydrologia == |
== Hydrologia == |
||
[[Plik:Antarctic Lakes - Sub-glacial aquatic system.jpg|mały|System jezior i rzek pod lądolodem Antarktydy]] |
[[Plik:Antarctic Lakes - Sub-glacial aquatic system.jpg|mały|System jezior i rzek pod lądolodem Antarktydy]] |
||
Pod lądolodem Antarktydy stwierdzono istnienie sieci rzecznej łączącej część jezior; obserwacje satelitarne ukazały także niespodziewaną dynamikę tego systemu hydrologicznego, w którym jedne zbiorniki wodne napełniają się kosztem innych{{r|map}}. |
Pod lądolodem Antarktydy stwierdzono istnienie sieci rzecznej łączącej część jezior; obserwacje satelitarne ukazały także niespodziewaną dynamikę tego systemu hydrologicznego, w którym jedne zbiorniki wodne napełniają się kosztem innych{{r|map}}. Obecność jezior pod lądolodem przyczynia się do jego większej mobilności. Niektóre z jezior Antarktydy, np. [[jezioro Whillansa]], znajdują się pod dynamicznymi [[strumień lodowy|strumieniami lodowymi]]. |
||
Największe jeziora podlodowcowe na Antarktydzie są [[jezioro tektoniczne|pochodzenia tektonicznego]], podobnie jak [[Wielkie Jeziora Afrykańskie]]; należą one do [[najgłębsze jeziora świata|najgłębszych jezior świata]]. W oparciu o pomiary [[Anomalia siły ciężkości|anomalii grawitacyjnej]], głębokość trzech spośród tych jezior jest szacowana na ok. 900 m{{r|twonew}}. |
Największe jeziora podlodowcowe na Antarktydzie są [[jezioro tektoniczne|pochodzenia tektonicznego]], podobnie jak [[Wielkie Jeziora Afrykańskie]]; należą one do [[najgłębsze jeziora świata|najgłębszych jezior świata]]. W oparciu o pomiary [[Anomalia siły ciężkości|anomalii grawitacyjnej]], głębokość trzech spośród tych jezior jest szacowana na ok. 900 m{{r|twonew}}. |
||
== Ekologia == |
== Ekologia == |
||
Odkrycie jezior podlodowcowych skłoniło naukowców do rozważań nad występowaniem w nich organizmów żywych, tworzących [[ekosystem]]y odizolowane od warunków panujących na powierzchni przed tysiącami lat{{r|critical}}. W styczniu 2013 roku amerykański zespół badaczy pobrał próbki wody z |
Odkrycie jezior podlodowcowych skłoniło naukowców do rozważań nad występowaniem w nich organizmów żywych, tworzących [[ekosystem]]y odizolowane od warunków panujących na powierzchni przed tysiącami lat{{r|critical}}. W styczniu 2013 roku amerykański zespół badaczy pobrał próbki wody z jeziora Whillansa i potwierdził występowanie w nich organizmów żywych{{r|NG}}. W próbce wody stwierdzono ok. 1000 bakterii na mililitr, co jest wartością dziesięciokrotnie mniejszą niż w oceanie{{r|Nature}}. |
||
Próbki pobrane z jeziora Wostok zawierały [[kwasy nukleinowe]] z ponad 3,5 tys. różnych sekwencji genetycznych. Należą one w zdecydowanej większości (94% zidentyfikowanych) do [[Bakterie|bakterii]], ale także [[eukarionty|eukariotów]] (głównie [[grzyby|grzybów]]), w tym organizmów wielokomórkowych{{r|gensek}}. |
|||
{{Przypisy|przypisy= |
{{Przypisy|przypisy= |
||
| Linia 29: | Linia 31: | ||
<ref name="NGbreach">{{cytuj stronę | url = http://news.nationalgeographic.com/news/2012/02/120208-russians-lake-vostok-antarctica-drilling-science/ | tytuł = Russian Scientists Breach Antarctica's Lake Vostok—Confirmed | nazwisko = Dell'Amore | imię = Christine | data = 2012-02-08 | opublikowany = National Geographic Daily News | język = en | data dostępu = 2013-01-28}}</ref> |
<ref name="NGbreach">{{cytuj stronę | url = http://news.nationalgeographic.com/news/2012/02/120208-russians-lake-vostok-antarctica-drilling-science/ | tytuł = Russian Scientists Breach Antarctica's Lake Vostok—Confirmed | nazwisko = Dell'Amore | imię = Christine | data = 2012-02-08 | opublikowany = National Geographic Daily News | język = en | data dostępu = 2013-01-28}}</ref> |
||
<ref name=Nature>{{cytuj stronę | url = http://www.nature.com/news/lake-drilling-team-discovers-life-under-the-ice-1.12405 | tytuł = Lake-drilling team discovers life under the ice | autor = Quirin Schiermeier | data = 2013-02-11 | opublikowany = [[Nature]] News | data dostępu = 2013-03-09|doi=10.1038/nature.2013.12405}}</ref> |
<ref name=Nature>{{cytuj stronę | url = http://www.nature.com/news/lake-drilling-team-discovers-life-under-the-ice-1.12405 | tytuł = Lake-drilling team discovers life under the ice | autor = Quirin Schiermeier | data = 2013-02-11 | opublikowany = [[Nature]] News | data dostępu = 2013-03-09|doi=10.1038/nature.2013.12405}}</ref> |
||
<ref name=gensek>{{cytuj pismo| autor=Shtarkman Y.M. |autor2=Koçer Z.A. |autor3=Edgar R. |autor4=Veerapaneni R.S. |autor5=D’Elia T. et al. |rok=2013 |tytuł=Subglacial Lake Vostok (Antarctica) Accretion Ice Contains a Diverse Set of Sequences from Aquatic, Marine and Sediment-Inhabiting Bacteria and Eukarya |czasopismo=PLoS ONE]] |wolumin=8 |wydanie=7 |strony=e67221 |doi=10.1371/journal.pone.0067221}}</ref> |
|||
}} |
}} |
||
== Linki zewnętrzne == |
|||
{{commonscat|Subglacial lakes}} |
{{commonscat|Subglacial lakes}} |
||
* The [[University of Edinburgh]]: [http://www.geos.ed.ac.uk/research/ellsworth/ The Exploration of Subglacial Lake Ellsworth] |
|||
* {{cytuj stronę | url = http://www.wissard.org/| tytuł = Strona oficjalna programu WISSARD (Whillans Ice Stream Subglacial Access Research Drilling)| data dostępu = 2013-01-29| język = en}} |
|||
{{Rodzaje jezior}} |
{{Rodzaje jezior}} |
||
Wersja z 21:55, 30 gru 2013
Jezioro podlodowcowe[1] (subglacjalne) – jezioro znajdujące się pod powierzchnią lodowca, typowo lądolodu. Jeziora tego typu występują niemal wyłącznie w Antarktyce, gdzie do 2012 roku odkryto 379 takich zbiorników[2]; największym z nich jest jezioro Wostok. Dwa jeziora podlodowcowe zostały także odkryte pod lądolodem Grenlandii[3].
Odkrycia i badania
Pierwsze jezioro podlodowcowe zostało zidentyfikowane w 1967 roku pod radziecką stacją polarną Sowietskaja. W 1996 roku znanych było już 77 takich zbiorników, do 2005 liczba ta wzrosła do 145, a w ciągu następnych 7 lat uległa niemal podwojeniu[2]. Jeziora zostały wykryte dzięki obserwacjom geofizycznym, w tym sejsmicznym i georadarowym z powierzchni, oraz satelitarnym.
Na początku XXI wieku podjęto próby wierceń w pokrywie lodowej, w kierunku jezior podlodowcowych. Niepowodzeniem zakończyła się pierwsza próba dowiercenia do jeziora Wostok, przeprowadzona przez Rosjan w antarktycznym lecie 2010-11[4], oraz brytyjska próba dotarcia do znacznie mniejszego Jeziora Ellswortha w sezonie letnim 2012-13[5]. Ostatecznie odwiert przebił powierzchnię jeziora Wostok w lecie 2011-12[6]. Dla uniknięcia skażenia chemikaliami, końcowa część odwiertu została wykonana z użyciem gorącej wody. Zgodnie z przewidywaniami, będąca pod ciśnieniem woda z jeziora wpłynęła do odwiertu i zamarzła; naukowcy pobrali z niej próbki do badań[6]. Sukcesem zakończyły się także amerykańskie wiercenia w kierunku jeziora Whillansa (2013)[7].
Hydrologia
Pod lądolodem Antarktydy stwierdzono istnienie sieci rzecznej łączącej część jezior; obserwacje satelitarne ukazały także niespodziewaną dynamikę tego systemu hydrologicznego, w którym jedne zbiorniki wodne napełniają się kosztem innych[8]. Obecność jezior pod lądolodem przyczynia się do jego większej mobilności. Niektóre z jezior Antarktydy, np. jezioro Whillansa, znajdują się pod dynamicznymi strumieniami lodowymi.
Największe jeziora podlodowcowe na Antarktydzie są pochodzenia tektonicznego, podobnie jak Wielkie Jeziora Afrykańskie; należą one do najgłębszych jezior świata. W oparciu o pomiary anomalii grawitacyjnej, głębokość trzech spośród tych jezior jest szacowana na ok. 900 m[9].
Ekologia
Odkrycie jezior podlodowcowych skłoniło naukowców do rozważań nad występowaniem w nich organizmów żywych, tworzących ekosystemy odizolowane od warunków panujących na powierzchni przed tysiącami lat[10]. W styczniu 2013 roku amerykański zespół badaczy pobrał próbki wody z jeziora Whillansa i potwierdził występowanie w nich organizmów żywych[7]. W próbce wody stwierdzono ok. 1000 bakterii na mililitr, co jest wartością dziesięciokrotnie mniejszą niż w oceanie[11].
Próbki pobrane z jeziora Wostok zawierały kwasy nukleinowe z ponad 3,5 tys. różnych sekwencji genetycznych. Należą one w zdecydowanej większości (94% zidentyfikowanych) do bakterii, ale także eukariotów (głównie grzybów), w tym organizmów wielokomórkowych[12].
- ↑ Polska forma terminu wg publikacji KSNG: Wykaz polskich nazw Antarktyki, s.8.
- ↑ a b Andrew Wright, Martin Siegert. A fourth inventory of Antarctic subglacial lakes. „Antarctic Science”. 24 (6), s. 659–664, 2012. DOI: 10.1017/S095410201200048X.
- ↑ Lakes discovered beneath Greenland Ice Sheet. University of Cambridge, 2013-11-28. [dostęp 2013-12-30]. (ang.).
- ↑ Journey to Antarctica: Mission to Drill Lake Buried Under 2 Miles of Ice. Fox News, 2011-10-11. [dostęp 2011-10-12]. (ang.).
- ↑ Antarctic lake mission called off. [w:] Subglacial Lake Ellsworth, Antarctica [on-line]. 2012-12-27. [dostęp 2013-01-28]. (ang.).
- ↑ a b Christine Dell'Amore: Russian Scientists Breach Antarctica's Lake Vostok—Confirmed. National Geographic Daily News, 2012-02-08. [dostęp 2013-01-28]. (ang.).
- ↑ a b Kosmiczny lądolód: Dziennik odkrywcy - Sławomir Tułaczyk. National Geographic Polska, 2013-05-13. [dostęp 2013-12-30]. (pol.).
- ↑ Map Characterizes Active Lakes Below Antarctic Ice. 2009-09-02. [dostęp 2011-02-21].
- ↑ Two New Lakes Found Beneath Antarctic Ice Sheet. Lamont-Doherty Earth Observatory, 2006-01-25. [dostęp 2011-02-08].
- ↑ Study Of Underground Lakes In Antarctica Could Be Critical. Science Daily, 2007-06-06. [dostęp 2011-02-21].
- ↑ Quirin Schiermeier: Lake-drilling team discovers life under the ice. Nature News, 2013-02-11. [dostęp 2013-03-09].
- ↑ Shtarkman Y.M., Koçer Z.A., Edgar R., Veerapaneni R.S. i inni. Subglacial Lake Vostok (Antarctica) Accretion Ice Contains a Diverse Set of Sequences from Aquatic, Marine and Sediment-Inhabiting Bacteria and Eukarya. „PLoS ONE]]”. 8 (7), s. e67221, 2013. DOI: 10.1371/journal.pone.0067221.
