Przejdź do zawartości

Psychoterapia: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m →‎Terapia poznawczo-behawioralna: poprawa cytatow nieskonczona
Linia 67: Linia 67:
Terapia poznawczo-behawioralna ("CBT" {{lang|en}} ''cognitive behavioral therapy'') integruje wcześniej powstałe podejścia behawioralne i poznawcze. CBT analizuje czynniki wpływające na zachowanie pacjenta, uwzględnia zachodzące w pacjencie wewnętrzne procesy psychiczne, związane z jego myśleniem. Wykorzystuje też eksperymentowanie z zachowaniem pacjenta, by tą drogą sprowokować wystąpienie zmian w myśleniu. 
Terapia poznawczo-behawioralna ("CBT" {{lang|en}} ''cognitive behavioral therapy'') integruje wcześniej powstałe podejścia behawioralne i poznawcze. CBT analizuje czynniki wpływające na zachowanie pacjenta, uwzględnia zachodzące w pacjencie wewnętrzne procesy psychiczne, związane z jego myśleniem. Wykorzystuje też eksperymentowanie z zachowaniem pacjenta, by tą drogą sprowokować wystąpienie zmian w myśleniu. 


U dorosłych CBT wykazała rolę i skuteczność w leczeniu [[zaburzenia lękowe|zaburzeń lękowych]],<ref name="OtteC">{{cytuj pismo |pmid = 22275847|rok = 2011|nazwisko = Otte|imię = C|tytuł = Cognitive behavioral therapy in anxiety disorders: Current state of the evidence|wolumin = 13|wydanie = 4|strony = 413–21|pmc = 3263389|czasopismo = Dialogues in clinical neuroscience}}</ref><ref name="plosone.org" /> [[nastrój depresyjny|nastróju depresyjnego]],<ref name="DriessenE">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.psc.2010.04.005|tytuł = Cognitive Behavioral Therapy for Mood Disorders: Efficacy, Moderators and Mediators|rok = 2010|nazwisko = Driessen|imię = Ellen|nazwisko2 = Hollon|imię2 = Steven D.|czasopismo = Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 33|wydanie = 3|strony = 537–55|pmid = 20599132|pmc = 2933381}}</ref><ref name="biomedcentral.com" /> [[zaburzenia odżywiania]],<ref name="MurphyR">{{cytuj pismo|nazwisko = Murphy|imię = Rebecca|nazwisko2 = Straebler|imię2 = Suzanne|nazwisko3 = Cooper|imię3 = Zafra|nazwisko4 = Fairburn|imię4 = Christopher G.|autor link4 = Christopher Fairburn|data = |rok = 2010|tytuł = Cognitive Behavioral Therapy for Eating Disorders|url = |czasopismo = Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 33|wydanie = 3|strony = 611–27|doi = 10.1016/j.psc.2010.04.004|pmc = 2928448|pmid = 20599136|odn = }}</ref> chronicznego [[lumbago]],<ref name="GatchelRJ" /> [[zaburzenie osobowości|zaburzenia osobowości]],<ref name="MatusiewiczAK">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.psc.2010.04.007|tytuł = The Effectiveness of Cognitive Behavioral Therapy for Personality Disorders|rok = 2010|nazwisko = Matusiewicz|imię = Alexis K.|nazwisko2 = Hopwood|imię2 = Christopher J.|nazwisko3 = Banducci|imię3 = Annie N.|nazwisko4 = Lejuez|imię4 = C.W.|czasopismo = Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 33|wydanie = 3|strony = 657–85|pmid = 20599139|pmc = 3138327}}</ref> [[psychoza|psychozy]],<ref name="GutierrezM"> {{cytuj pismo |pmid = 19401859|url = http://www.actaspsiquiatria.es/repositorio//10/56/ENG/10-56-ENG-106-114-498857.pdf|rok = 2009|nazwisko = Gutiérrez|imię = M|nazwisko2 = Sánchez|imię2 = M|nazwisko3 = Trujillo|imię3 = A|nazwisko4 = Sánchez|imię4 = L|tytuł = Cognitive-behavioral therapy for chronic psychosis|wolumin = 37|wydanie = 2|strony = 106–14|czasopismo = Actas espanolas de psiquiatria}}</ref> [[schizofrenia|schizofrenii]],<ref name="RathodS">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.psc.2010.04.009|tytuł = Cognitive Behavioral Therapy for Schizophrenia|rok = 2010|nazwisko = Rathod|imię = Shanaya|nazwisko2 = Phiri|imię2 = Peter|nazwisko3 = Kingdon|imię3 = David|czasopismo = Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 33|wydanie = 3|strony = 527–36|pmid = 20599131}}</ref> [[Uzależnienie#Uzale.C5.BCnienie fizjologiczne|zespołu uzależnienia fizjologicznego]] (od substancji),<ref name="McHughRK">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.psc.2010.04.012|tytuł = Cognitive Behavioral Therapy for Substance Use Disorders|rok = 2010|nazwisko = McHugh|imię = R. Kathryn|nazwisko2 = Hearon|imię2 = Bridget A.|nazwisko3 = Otto|imię3 = Michael W.|czasopismo = Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 33|wydanie = 3|strony = 511–25|pmid = 20599130|pmc = 2897895}}</ref> w dopasowaniu się, depresji, i lęku związanymi z [[fibromialgia|fibromialgii]],<ref name="HassettAL" /> i po [[Rdzeń kręgowy#Nowatorska metoda leczenia przerwanego rdzenia kręgowego|przerwaniu rdzenia kręgowego]].<ref name="MehtaS">{{cytuj pismo |doi = 10.1037/a0022743|tytuł = An evidence-based review of the effectiveness of cognitive behavioral therapy for psychosocial issues post-spinal cord injury|rok = 2011|nazwisko = Mehta|imię = Swati|nazwisko2 = Orenczuk|imię2 = Steven|nazwisko3 = Hansen|imię3 = Kevin T.|nazwisko4 = Aubut|imię4 = Jo-Anne L.|nazwisko5 = Hitzig|imię5 = Sander L.|nazwisko6 = Legassic|imię6 = Matthew|nazwisko7 = Teasell|imię7 = Robert W.|czasopismo = Rehabilitation Psychology|wolumin = 56|strony = 15–25|pmid = 21401282|autor8 = Spinal Cord Injury Rehabilitation Evidence Research Team|wydanie = 1|pmc = 3206089}}</ref>
U dorosłych CBT wykazała rolę i skuteczność w leczeniu [[zaburzenia lękowe|zaburzeń lękowych]],<ref name="OtteC">{{cytuj pismo |pmid = 22275847|rok = 2011|nazwisko = Otte|imię = C|tytuł = Cognitive behavioral therapy in anxiety disorders: Current state of the evidence|wolumin = 13|wydanie = 4|strony = 413–21|pmc = 3263389|czasopismo = Dialogues in clinical neuroscience}}</ref><ref name="plosone.org">{{cytuj pismo |doi = 10.1371/journal.pone.0010942|tytuł = Internet Treatment for Generalized Anxiety Disorder: A Randomized Controlled Trial Comparing Clinician vs. Technician Assistance|rok = 2010|editor1-last = García|editor1-first = Antonio Verdejo|nazwisko = Robinson|imię = Emma|nazwisko2 = Titov|imię2 = Nickolai|nazwisko3 = Andrews|imię3 = Gavin|nazwisko4 = McIntyre|imię4 = Karen|nazwisko5 = Schwencke|imię5 = Genevieve|nazwisko6 = Solley|imię6 = Karen|czasopismo = PLoS ONE|wolumin = 5|wydanie = 6|strony = e10942|pmid = 20532167|pmc = 2880592|bibcode = 2010PLoSO...510942R}}</ref> [[nastrój depresyjny|nastróju depresyjnego]],<ref name="DriessenE">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.psc.2010.04.005|tytuł = Cognitive Behavioral Therapy for Mood Disorders: Efficacy, Moderators and Mediators|rok = 2010|nazwisko = Driessen|imię = Ellen|nazwisko2 = Hollon|imię2 = Steven D.|czasopismo = Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 33|wydanie = 3|strony = 537–55|pmid = 20599132|pmc = 2933381}}</ref><ref name="biomedcentral.com">{{cytuj pismo |doi = 10.1186/1471-244X-11-131|tytuł = Meta-review of the effectiveness of computerised CBT in treating depression|rok = 2011|nazwisko = Foroushani|imię = Pooria|nazwisko2 = Schneider|imię2 = Justine|nazwisko3 = Assareh|imię3 = Neda|journal = BMC Psychiatry|volume = 11|page = 131|pmid = 21838902|pmc = 3180363|issue=1}}</ref> [[zaburzenia odżywiania]],<ref name="MurphyR">{{cytuj pismo|nazwisko = Murphy|imię = Rebecca|nazwisko2 = Straebler|imię2 = Suzanne|nazwisko3 = Cooper|imię3 = Zafra|nazwisko4 = Fairburn|imię4 = Christopher G.|autor link4 = Christopher Fairburn|data = |rok = 2010|tytuł = Cognitive Behavioral Therapy for Eating Disorders|url = |czasopismo = Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 33|wydanie = 3|strony = 611–27|doi = 10.1016/j.psc.2010.04.004|pmc = 2928448|pmid = 20599136|odn = }}</ref> chronicznego [[lumbago]],<ref name="GatchelRJ" /> [[zaburzenie osobowości|zaburzenia osobowości]],<ref name="MatusiewiczAK">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.psc.2010.04.007|tytuł = The Effectiveness of Cognitive Behavioral Therapy for Personality Disorders|rok = 2010|nazwisko = Matusiewicz|imię = Alexis K.|nazwisko2 = Hopwood|imię2 = Christopher J.|nazwisko3 = Banducci|imię3 = Annie N.|nazwisko4 = Lejuez|imię4 = C.W.|czasopismo = Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 33|wydanie = 3|strony = 657–85|pmid = 20599139|pmc = 3138327}}</ref> [[psychoza|psychozy]],<ref name="GutierrezM"> {{cytuj pismo |pmid = 19401859|url = http://www.actaspsiquiatria.es/repositorio//10/56/ENG/10-56-ENG-106-114-498857.pdf|rok = 2009|nazwisko = Gutiérrez|imię = M|nazwisko2 = Sánchez|imię2 = M|nazwisko3 = Trujillo|imię3 = A|nazwisko4 = Sánchez|imię4 = L|tytuł = Cognitive-behavioral therapy for chronic psychosis|wolumin = 37|wydanie = 2|strony = 106–14|czasopismo = Actas espanolas de psiquiatria}}</ref> [[schizofrenia|schizofrenii]],<ref name="RathodS">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.psc.2010.04.009|tytuł = Cognitive Behavioral Therapy for Schizophrenia|rok = 2010|nazwisko = Rathod|imię = Shanaya|nazwisko2 = Phiri|imię2 = Peter|nazwisko3 = Kingdon|imię3 = David|czasopismo = Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 33|wydanie = 3|strony = 527–36|pmid = 20599131}}</ref> [[Uzależnienie#Uzale.C5.BCnienie fizjologiczne|zespołu uzależnienia fizjologicznego]] (od substancji),<ref name="McHughRK">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.psc.2010.04.012|tytuł = Cognitive Behavioral Therapy for Substance Use Disorders|rok = 2010|nazwisko = McHugh|imię = R. Kathryn|nazwisko2 = Hearon|imię2 = Bridget A.|nazwisko3 = Otto|imię3 = Michael W.|czasopismo = Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 33|wydanie = 3|strony = 511–25|pmid = 20599130|pmc = 2897895}}</ref> w dopasowaniu się, depresji, i lęku związanymi z [[fibromialgia|fibromialgii]],<ref name="HassettAL" /> i po [[Rdzeń kręgowy#Nowatorska metoda leczenia przerwanego rdzenia kręgowego|przerwaniu rdzenia kręgowego]].<ref name="MehtaS">{{cytuj pismo |doi = 10.1037/a0022743|tytuł = An evidence-based review of the effectiveness of cognitive behavioral therapy for psychosocial issues post-spinal cord injury|rok = 2011|nazwisko = Mehta|imię = Swati|nazwisko2 = Orenczuk|imię2 = Steven|nazwisko3 = Hansen|imię3 = Kevin T.|nazwisko4 = Aubut|imię4 = Jo-Anne L.|nazwisko5 = Hitzig|imię5 = Sander L.|nazwisko6 = Legassic|imię6 = Matthew|nazwisko7 = Teasell|imię7 = Robert W.|czasopismo = Rehabilitation Psychology|wolumin = 56|strony = 15–25|pmid = 21401282|autor8 = Spinal Cord Injury Rehabilitation Evidence Research Team|wydanie = 1|pmc = 3206089}}</ref>


U dzieci i nastolatków CBT ma zastosowanie w leczeniu zaburzeń lękowych,<ref name="SeligmanLD">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.chc.2011.01.003|tytuł = Cognitive-Behavioral Therapy for Anxiety Disorders in Youth|rok = 2011|nazwisko = Seligman|imię = Laura D.|nazwisko2 = Ollendick|imię2 = Thomas H.|czasopismo = Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 20|wydanie = 2|strony = 217–38|pmid = 21440852|pmc = 3091167}}</ref> [[dysmorfofobia|dysmorfofobii]],<ref name="PhillipsKA">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.chc.2011.01.004|tytuł = Cognitive-Behavioral Therapy for Youth with Body Dysmorphic Disorder: Current Status and Future Directions|rok = 2011|nazwisko = Phillips|imię = Katharine A.|nazwisko2 = Rogers|imię2 = Jamison|czasopismo = Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 20|wydanie = 2|strony = 287–304|pmid = 21440856|pmc = 3070293}}</ref> nastróju depresyjnego i [[myśli samobójcze|myśli samobójczych]],<ref name="SpiritoA">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.chc.2011.01.012|tytuł = Cognitive-Behavioral Therapy for Adolescent Depression and Suicidality|rok = 2011|nazwisko = Spirito|imię = Anthony|nazwisko2 = Esposito-Smythers|imię2 = Christianne|nazwisko3 = Wolff|imię3 = Jennifer|nazwisko4 = Uhl|imię4 = Kristen|czasopismo = Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 20|wydanie = 2|strony = 191–204|pmid = 21440850|pmc = 3073681}}</ref> [[zaburzenia odżywiania]] i [[otyłość|otyłości]],<ref name="WilfleyDE">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.chc.2011.01.002|tytuł = Cognitive-Behavioral Therapy for Weight Management and Eating Disorders in Children and Adolescents|rok = 2011|nazwisko = Wilfley|imię = Denise E.|nazwisko2 = Kolko|imię2 = Rachel P.|nazwisko3 = Kass|imię3 = Andrea E.|czasopismo = Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 20|wydanie = 2|strony = 271–85|pmid = 21440855|pmc = 3065663}}</ref> [[zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne|zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych]],<ref name="BoileauB">{{cytuj pismo |pmid = 22275846|rok = 2011|nazwisko = Boileau|imię = B|tytuł = A review of obsessive-compulsive disorder in children and adolescents|wolumin = 13|wydanie = 4|strony = 401–11|pmc = 3263388|czasopismo = Dialogues in clinical neuroscience}}</ref> i [[zespół stresu pourazowego|zespołu stresu pourazowego]],<ref name="KowalikJ">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.jbtep.2011.02.002|tytuł = Cognitive behavioral therapy for the treatment of pediatric posttraumatic stress disorder: A review and meta-analysis|rok = 2011|nazwisko = Kowalik|imię = Joanna|nazwisko2 = Weller|imię2 = Jennifer|nazwisko3 = Venter|imię3 = Jacob|nazwisko4 = Drachman|imię4 = David|czasopismo = Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry|wolumin = 42|wydanie = 3|strony = 405-13|pmid = 21458405}}</ref> jak również [[zespół tików głosowych i ruchowych|zespołu tików]], [[trichotillomania|trichotillomanii]], i innych zespołów powtarzalnego zachowania.<ref name="FlessnerCA">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.chc.2011.01.007|tytuł = Cognitive-Behavioral Therapy for Childhood Repetitive Behavior Disorders: Tic Disorders and Trichotillomania|rok = 2011|nazwisko = Flessner|imię = Christopher A.|czasopismo = Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 20|wydanie = 2|strony = 319–28|pmid = 21440858|pmc = 3074180}}</ref> CBT-SP ({{lang|en}} ''suicide prevention''), adaptacja CBT dla prewencji samobójstw, została stworzona specyficznie dla leczenia młodocianych, którzy są dotknięci silnym nastrojem depresyjnym i niedawno usiłowali popełnić samobójstwo w ciągu ostatnich 90 dni, przy czym okazała się być do zaakceptowania, możliwa, i skuteczna.<ref>{{cytuj pismo |autor1 = Stanley B. |autor2 = Brown G. |autor3 = Brent D.A. |autor4=Wells K. |autor5 = Poling K. |autor6 = Curry J. |autor7 = Kennard B.D. |autor8 = Wagner A. |autor9 = Cwik M.F. |autor10=Klomek A.B. |autor11 = Goldstein T. |autor12 = Vitiello B. |autor13 = Barnett S. |autor14 = Daniel S. |autor15 = Hughes J. | rok = 2009 | tytuł = Cognitive-Behavioral Therapy for Suicide Prevention (CBT-SP): Treatment model, feasibility, and acceptability | czasopismo = Journal of the American Academy of Psychiatry | wolumin = 48 | wydanie = 10| strony = 1005–1013 | doi=10.1097/chi.0b013e3181b5dbfe | pmid=19730273 | pmc=2888910}}</ref> ''Sparx'' jest [[gra komputerowa|grą komputerową]] pomagającą młodocianym przy pomocy motod CBT w uczeniu się, w jaki sposób rozwiązywać własne problemy. CBT okazała się być skuteczna przeciw zespołowi stresu pourazowego u bardzo młodych dzieci (w wieku 3 do 6 lat).<ref>{{cytuj pismo|doi = 10.1111/j.1469-7610.2010.02354.x|tytuł = Trauma-focused cognitive-behavioral therapy for posttraumatic stress disorder in three-through six year-old children: A randomized clinical trial|rok = 2011|nazwisko = Scheeringa|imię = Michael S.|nazwisko2 = Weems|imię2 = Carl F.|nazwisko3 = Cohen|imię3 = Judith A.|nazwisko4 = Amaya-Jackson|imię4 = Lisa|nazwisko5 = Guthrie|imię5 = Donald|czasopismo = Journal of Child Psychology and Psychiatry|wolumin = 52|wydanie = 8|strony = 853–60|pmid = 21155776|pmc = 3116969}}</ref> CBT została przystosowana również do leczenia różnych dolegliwosci dziecięcych,<ref>Reinicke, M., Dattillo, F., Freeman, A., (Eds.), 2003. Cognitive Therapy with Children and Adolescents, Second Edition: A Casebook for Clinical Practice. ISBN 978-1572308534</ref> włączając [[zaburzenia depresyjne]] i różne [[zaburzenia lękowe]].
U dzieci i nastolatków CBT ma zastosowanie w leczeniu zaburzeń lękowych,<ref name="SeligmanLD">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.chc.2011.01.003|tytuł = Cognitive-Behavioral Therapy for Anxiety Disorders in Youth|rok = 2011|nazwisko = Seligman|imię = Laura D.|nazwisko2 = Ollendick|imię2 = Thomas H.|czasopismo = Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 20|wydanie = 2|strony = 217–38|pmid = 21440852|pmc = 3091167}}</ref> [[dysmorfofobia|dysmorfofobii]],<ref name="PhillipsKA">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.chc.2011.01.004|tytuł = Cognitive-Behavioral Therapy for Youth with Body Dysmorphic Disorder: Current Status and Future Directions|rok = 2011|nazwisko = Phillips|imię = Katharine A.|nazwisko2 = Rogers|imię2 = Jamison|czasopismo = Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 20|wydanie = 2|strony = 287–304|pmid = 21440856|pmc = 3070293}}</ref> nastróju depresyjnego i [[myśli samobójcze|myśli samobójczych]],<ref name="SpiritoA">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.chc.2011.01.012|tytuł = Cognitive-Behavioral Therapy for Adolescent Depression and Suicidality|rok = 2011|nazwisko = Spirito|imię = Anthony|nazwisko2 = Esposito-Smythers|imię2 = Christianne|nazwisko3 = Wolff|imię3 = Jennifer|nazwisko4 = Uhl|imię4 = Kristen|czasopismo = Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 20|wydanie = 2|strony = 191–204|pmid = 21440850|pmc = 3073681}}</ref> [[zaburzenia odżywiania]] i [[otyłość|otyłości]],<ref name="WilfleyDE">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.chc.2011.01.002|tytuł = Cognitive-Behavioral Therapy for Weight Management and Eating Disorders in Children and Adolescents|rok = 2011|nazwisko = Wilfley|imię = Denise E.|nazwisko2 = Kolko|imię2 = Rachel P.|nazwisko3 = Kass|imię3 = Andrea E.|czasopismo = Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 20|wydanie = 2|strony = 271–85|pmid = 21440855|pmc = 3065663}}</ref> [[zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne|zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych]],<ref name="BoileauB">{{cytuj pismo |pmid = 22275846|rok = 2011|nazwisko = Boileau|imię = B|tytuł = A review of obsessive-compulsive disorder in children and adolescents|wolumin = 13|wydanie = 4|strony = 401–11|pmc = 3263388|czasopismo = Dialogues in clinical neuroscience}}</ref> i [[zespół stresu pourazowego|zespołu stresu pourazowego]],<ref name="KowalikJ">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.jbtep.2011.02.002|tytuł = Cognitive behavioral therapy for the treatment of pediatric posttraumatic stress disorder: A review and meta-analysis|rok = 2011|nazwisko = Kowalik|imię = Joanna|nazwisko2 = Weller|imię2 = Jennifer|nazwisko3 = Venter|imię3 = Jacob|nazwisko4 = Drachman|imię4 = David|czasopismo = Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry|wolumin = 42|wydanie = 3|strony = 405-13|pmid = 21458405}}</ref> jak również [[zespół tików głosowych i ruchowych|zespołu tików]], [[trichotillomania|trichotillomanii]], i innych zespołów powtarzalnego zachowania.<ref name="FlessnerCA">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.chc.2011.01.007|tytuł = Cognitive-Behavioral Therapy for Childhood Repetitive Behavior Disorders: Tic Disorders and Trichotillomania|rok = 2011|nazwisko = Flessner|imię = Christopher A.|czasopismo = Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 20|wydanie = 2|strony = 319–28|pmid = 21440858|pmc = 3074180}}</ref> CBT-SP ({{lang|en}} ''suicide prevention''), adaptacja CBT dla prewencji samobójstw, została stworzona specyficznie dla leczenia młodocianych, którzy są dotknięci silnym nastrojem depresyjnym i niedawno usiłowali popełnić samobójstwo w ciągu ostatnich 90 dni, przy czym okazała się być do zaakceptowania, możliwa, i skuteczna.<ref>{{cytuj pismo |autor1 = Stanley B. |autor2 = Brown G. |autor3 = Brent D.A. |autor4=Wells K. |autor5 = Poling K. |autor6 = Curry J. |autor7 = Kennard B.D. |autor8 = Wagner A. |autor9 = Cwik M.F. |autor10=Klomek A.B. |autor11 = Goldstein T. |autor12 = Vitiello B. |autor13 = Barnett S. |autor14 = Daniel S. |autor15 = Hughes J. | rok = 2009 | tytuł = Cognitive-Behavioral Therapy for Suicide Prevention (CBT-SP): Treatment model, feasibility, and acceptability | czasopismo = Journal of the American Academy of Psychiatry | wolumin = 48 | wydanie = 10| strony = 1005–1013 | doi=10.1097/chi.0b013e3181b5dbfe | pmid=19730273 | pmc=2888910}}</ref> ''Sparx'' jest [[gra komputerowa|grą komputerową]] pomagającą młodocianym przy pomocy motod CBT w uczeniu się, w jaki sposób rozwiązywać własne problemy. CBT okazała się być skuteczna przeciw zespołowi stresu pourazowego u bardzo młodych dzieci (w wieku 3 do 6 lat).<ref>{{cytuj pismo|doi = 10.1111/j.1469-7610.2010.02354.x|tytuł = Trauma-focused cognitive-behavioral therapy for posttraumatic stress disorder in three-through six year-old children: A randomized clinical trial|rok = 2011|nazwisko = Scheeringa|imię = Michael S.|nazwisko2 = Weems|imię2 = Carl F.|nazwisko3 = Cohen|imię3 = Judith A.|nazwisko4 = Amaya-Jackson|imię4 = Lisa|nazwisko5 = Guthrie|imię5 = Donald|czasopismo = Journal of Child Psychology and Psychiatry|wolumin = 52|wydanie = 8|strony = 853–60|pmid = 21155776|pmc = 3116969}}</ref> CBT została przystosowana również do leczenia różnych dolegliwosci dziecięcych,<ref>Reinicke, M., Dattillo, F., Freeman, A., (Eds.), 2003. Cognitive Therapy with Children and Adolescents, Second Edition: A Casebook for Clinical Practice. ISBN 978-1572308534</ref> włączając [[zaburzenia depresyjne]] i różne [[zaburzenia lękowe]].

Wersja z 02:02, 7 sty 2017

Psychoterapia (od stgr. ψυχή psyche = dusza i therapein = leczyć) – zbiór technik leczących lub pomagających leczyć rozmaite schorzenia i problemy natury psychologicznej. Wspólną cechą wszystkich tych technik jest kontakt międzyludzki, w odróżnieniu od leczenia czysto medycznego.

Psychoterapia nowoczesna powstała oryginalnie jako integralna część psychoanalizy, ale współcześnie została zaadaptowana i rozwijana także przez inne gałęzie psychologii, takie jak psychologia postaci i psychologia poznawcza. Jednak do słownictwa medycznego termin psychoterapia (al-ilaj nal-nafs) wprowadził Ali al-Tabari (838-870) który docenił role wsparcia psychicznego dla osób chorych, czemu dał wyraz w pierwszej arabskiej encyklopedii medycznej zatytułowanej Raj mądrości.

W obecnym rozumieniu medycznym należy jednak podzielić to, co popularnie nazywa się psychoterapią, na dwie istotnie różniące się od siebie dziedziny – psychoterapię i pomoc psychospołeczną. Psychoterapia sensu stricto jest metodą z wyboru w leczeniu zaburzeń nerwicowych (obecnie klasyfikowanych jako zaburzenia lękowe) i zaburzeń osobowości. Pomoc psychospołeczna jest to "pomaganie" – tam gdzie nie ma zdefiniowanej (według ICD-10 i DSM-IV) choroby ani zaburzenia, ale jednak pacjent potrzebuje czyjejś pomocy.

Cele psychoterapii ukierunkowane są zwykle na zmiany zachowań i postaw pacjenta, jak też na rozwój jego kompetencji emocjonalnych, np. na podniesienie poziomu samokontroli, radzenie sobie z lękami oraz stresem, podniesienie samooceny, poprawę zdolności tworzenia więzi, współpracy i komunikowania się z otoczeniem, czy też na poprawę własnej motywacji do działania.

W Polsce uprawnionymi zawodami do stosowania psychoterapii jest zawód psychologa i pedagoga na podstawie ustawy z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów[1] oraz Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach[2].

Nurty w psychoterapii

Istnieje pięć głównych kategorii nurtów teoretycznych związanych z psychoterapią:

  • Podejście psychoanalityczne (nazywane często podejściem psychodynamicznym)
  • Podejście behawioralno-poznawcze
  • Podejście humanistyczno-egzystencjalne
  • Podejście systemowe
  • Inne szkoły (m. in. psychoterapia Ericksonowska)

Psychoterapia ortodoksyjna (Psychoanaliza)

Twórca - Zygmunt Freud. Wyjaśnia mechanizmy powstawania zaburzeń neurotycznych. Odwołuje się do nieświadomych konfliktów wewnętrznych między instancjami psychicznymi id, ego, superego, uruchamiających mechanizmy obronne. Trzy główne cele terapii:

  • pełne, nieselektywne usuwanie przeniesień wyłącznie przez ich interpretowanie
  • możliwie szerokie uświadamianie nieświadomych myśli i emocji
  • usuwanie mechanizmów obronnych wyłącznie poprzez ich interpretowanie

Psychoterapie wywodzące się z psychoanalizy

Teoria relacji z obiektami

Główni twórcy: M. Erickson, H. Kohut, O.F. Kernberg, A. Spitz, M. Klein, D.W. Winnicot i M. Mahler. Cele terapii:

  • Analizowanie wolnych skojarzeń
  • Badanie nieświadomości i przeniesienia

Najważniejsza w tej terapii jest właściwa relacja pacjenta z terapeutą polegająca na wzajemnej empatii (dobre emocjonalne relacje dają pacjentowi możliwości emocjonalnego doświadczania korekcyjnego i dzięki temu zmiany reakcji i emocji na bardziej prawidłowe).

Neopsychoanaliza

Twórcy: C. Thompson, K. Horney, H.S. Sulivan, C.G. Jung Carl Gustav Jung w nieświadomej sferze pacjenta odkrył motywy i symbole. Do zbiorowej nieświadomości zaliczył tzw. archetypy, czyli wzorce psychiczne – najstarsze i powszechne doświadczenia ludzkości. Cele terapii:

  • badanie i uświadamianie przez pacjenta symboli, zwłaszcza symboli zbiorowych – typowych dla całej kultury ludzkiej
  • dotarcie do nieświadomości poprzez analizę symboli występujących w marzeniach sennych i fantazjach pacjenta
  • doprowadzenie pacjenta do wykorzystania własnej nieświadomej mądrości

Podejście behawioralno-poznawcze

Terapia behawioralna

Główni reprezentanci: J. Wolpe, A. Bandura, H. J. Eysenck W terapii tej objawy psychopatologiczne pacjenta traktuje się jako nieprzystosowawcze – jako zachowania nabyte w procesie uczenia się. Zachowania te i zachowania przystosowawcze kształtują się poprzez mechanizm warunkowania klasycznego, instrumentalnego, lub modelowania. Cele terapii: Psychoterapeuta na podstawie wywiadu z pacjentem i jego bliskimi, jak też opierając się na wynikach badań (np. w formie testów lub eksperymentów klinicznych), identyfikuje sposób kształtowania się nieprzystosowawczego nawyku oraz powstające sekwencje: „bodziec – nawyk dezadaptacyjny”

  • wyjaśnia pacjentowi mechanizmy powstawania jego nieprawidłowych nawyków
  • proponuje określone procedury terapeutyczne i wyjaśnia mechanizm ich działania
  • psychoterapeuta wraz z pacjentem ustala kontrakt terapeutyczny w tym zwłaszcza cel terapii

Terapia poznawcza

Główni reprezentanci: A. T. Beck, A. Ellis Zaburzenia powstają w rezultacie procesu uczenia się. Niewłaściwy sposób percepcji i interpretacji zdarzeń przez pacjenta doprowadza do powstania jego dezadaptacyjnych zachowań. Cele terapii:

  • nastawiona jest na usuwanie zaburzeń myślenia, uczy rozpoznawania dysfunkcjonalnego sposobu myślenia i jego eliminowania
  • uczy pacjenta identyfikować schematy poznawcze, tkwiące u podstaw irracjonalnych myśli
  • psychoterapeuta informuje pacjenta, w jaki sposób dochodzi do zaburzeń emocjonalnych oraz występowania dysfunkcjonalnych zachowań
  • dowodzi, że między sytuacją zdarzeniami, w jakich pacjent uczestniczy a jego emocjami zachowaniami pośredniczy sposób interpretacji zdarzeń składających się na tę interpretację
  • psychoterapeuta zwraca pacjentowi uwagę na to, że stały, automatyczny sposób interpretacji zdarzeń powinien być traktowany wyłącznie jako hipoteza, którą trzeba weryfikować empirycznie

Terapia poznawczo-behawioralna

Terapia poznawczo-behawioralna ("CBT" (ang.) cognitive behavioral therapy) integruje wcześniej powstałe podejścia behawioralne i poznawcze. CBT analizuje czynniki wpływające na zachowanie pacjenta, uwzględnia zachodzące w pacjencie wewnętrzne procesy psychiczne, związane z jego myśleniem. Wykorzystuje też eksperymentowanie z zachowaniem pacjenta, by tą drogą sprowokować wystąpienie zmian w myśleniu. 

U dorosłych CBT wykazała rolę i skuteczność w leczeniu zaburzeń lękowych,[3][4] nastróju depresyjnego,[5][6] zaburzenia odżywiania,[7] chronicznego lumbago,[8] zaburzenia osobowości,[9] psychozy,[10] schizofrenii,[11] zespołu uzależnienia fizjologicznego (od substancji),[12] w dopasowaniu się, depresji, i lęku związanymi z fibromialgii,[13] i po przerwaniu rdzenia kręgowego.[14]

U dzieci i nastolatków CBT ma zastosowanie w leczeniu zaburzeń lękowych,[15] dysmorfofobii,[16] nastróju depresyjnego i myśli samobójczych,[17] zaburzenia odżywiania i otyłości,[18] zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych,[19] i zespołu stresu pourazowego,[20] jak również zespołu tików, trichotillomanii, i innych zespołów powtarzalnego zachowania.[21] CBT-SP ((ang.) suicide prevention), adaptacja CBT dla prewencji samobójstw, została stworzona specyficznie dla leczenia młodocianych, którzy są dotknięci silnym nastrojem depresyjnym i niedawno usiłowali popełnić samobójstwo w ciągu ostatnich 90 dni, przy czym okazała się być do zaakceptowania, możliwa, i skuteczna.[22] Sparx jest grą komputerową pomagającą młodocianym przy pomocy motod CBT w uczeniu się, w jaki sposób rozwiązywać własne problemy. CBT okazała się być skuteczna przeciw zespołowi stresu pourazowego u bardzo młodych dzieci (w wieku 3 do 6 lat).[23] CBT została przystosowana również do leczenia różnych dolegliwosci dziecięcych,[24] włączając zaburzenia depresyjne i różne zaburzenia lękowe.

Terapie humanistyczno-egzystencjalne

Główny reprezentant: C. Rogers Zaburzenia pacjenta powstają w dzieciństwie, gdy rodzice nie stwarzają mu dogodnych do rozwoju warunków wychowawczych. Przez to człowiek w życiu dorosłym może działać destruktywnie, nieefektywnie, przeżywać napięcia itp. Cele:

  • wytworzenie zaufania między terapeutą a pacjentem
  • stworzenie pacjentowi możliwości sprzyjającego rozwoju
  • wyzwolenie sił leczniczych tkwiących w pacjencie, aby mógł zrozumieć własny problem i wprowadzić konstruktywne zmiany w życie

Terapia Gestalt

Główny twórca: twórca Perls, opierał się na założeniach, że wszystkie doświadczenia jednostki porządkowane są w pewne figury, całości, postaci. Terapia ma charakter niedyrektywny. Cele terapii:

  • stworzenie warunków do pełnego doświadczania siebie do poszerzenia świadomości, polegającego między innymi na doświadczaniu przeciwieństw. Co pozwala na dokonywanie odpowiednich w życiu wyborów, zgodnych z autentycznymi pragnieniami i przyczynia się także do nawiązywania z innymi ludźmi rzeczywistych kontaktów.

Terapia egzystencjalna

Twórca: Rollo May Cele terapii:

  • terapia ta zmierza do przewrócenia pacjentowi ontologicznej pewności, którą może on osiągnąć, jeśli będzie w stanie ujawnić własne „ja prawdziwe”. Odbywać się to może tylko w warunkach stwarzających poczucie bezpieczeństwa.
  • stworzenie z pacjentem kontaktu opartego na zrozumieniu pacjenta przy emocjonalnie pozytywnym ustosunkowaniu się psychoterapeuty
  • ujawnienie przez pacjenta „Ja prawdziwego” co prowadzi do identyfikacji uczuć i pragnień, odróżnienia ich od potrzeb innych ludzi, którzy pragnęli nimi zawładnąć, wchłonąć, pozbawić autonomii

Terapie systemowe

Aby zrozumieć problemy pacjenta trzeba zwrócić uwagę na mechanizm sprzężeń zwrotnych, funkcjonujących w systemach społecznych, których pacjent jest członkiem.

Szkoła komunikacyjna

gł. przedstawiciel P. Wlatzlawik, J. H. Deawin, B.D Jackson, G. Bateson, J. Halley oraz M. Selwini-Pallazoli P. Wlatzlawik – każde ludzkie zachowanie traktowane jest jako komunikat, symptomy chorobowe też mogą być rozumiane jako niewerbalne komunikaty przekazywane w sposób nieintencjonalny. Cele:

  • obserwowanie patogennych wzorów komunikowania się w rodzinie
  • wprowadzenie nowych reguł komunikowania się w systemie rodzinnym
  • posługiwanie się językiem performatywnym, (co zachęca pacjenta do działania)
  • terapia dyrektywna

Pallazolli – szkoła Mediolańska

  • Źródeł zaburzeń upatrywał w specyficznie ukształtowanych danej rodzinie regułach określających transakcje komunikacyjne.

Cele:

  • wykrycie fundamentalnej reguły, według, której przebiega to oddziaływanie w rodzinie
  • zmiana tej reguły a także innych-pochodnych o zasady podstawowej
  • terapia dyrektywna krótkoterminowa- nastawiona na rozwiązywanie konkretnego problemu zgłaszanego aktualnie przez rodzinę

Objaw chorobowy zgłaszającego się na terapię członka rodziny należy traktować jako przejaw dysfunkcjonalności całego systemu rodzinnego. Cele:

  • zmiana struktury rodziny, czyli pozycji, jaką zajmują poszczególni członkowie
  • wyznaczanie granic między podsystemami, gdy są one zbyt słabo wyznaczone, albo ich otwieranie, gdy są nazbyt sztywne.
  • terapeuta osiąga te cele włączając się w system rodzinny z pozycji lidera. Powstaje wówczas nowy system, stwarzający warunki, które pozwalają na przekształcenie systemu rodzinnego.

Inne szkoły psychoterapii

  • Psychoterapia ericksonowska
  • Neuro-lingwistyczna psychoterapia - NLPt (nie należy jej mylić z neurolingwistycznym programowaniem - NLP, które jest definiowane jako jedna z dziedzin praktycznej psychologii)
  • Bioenergetyka (Lowen) i inne systemy należące do tzw. "body-psychotherapy")
  • Terapia zorientowana na proces (Arnold Mindell)
  • Terapia socjoterapeutyczna (socjoterapia)

Kombinacje nurtów

Gdy psychoterapeuta łączy w swoim podejściu teoretycznym i w praktyce kilka nurtów, mówi się o psychoterapii eklektycznej. Istnieją również różne odmiany psychoterapii integratywnej, które poszukują syntezy poszczególnych podejść i metod.

Instytucje pozarządowe certyfikujące pracę psychoterapeutów i terapeutów pedagogicznych.

Niektóre kierunki psychoterapeutyczne

Psychoanaliza, psychoterapia psychodynamiczna, terapia behawioralno-poznawcza, psychoterapia systemowa, psychoterapia Gestalt, psychoterapia ericksonowska, psychologia procesu, neuro-lingwistyczna psychoterapia, analiza transakcyjna, analiza egzystencjalna, logoterapia, terapia skoncentrowana na rozwiązaniach.

  1. ↑ Kancelaria Sejmu RP, Internetowy System Aktów Prawnych, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2016-10-18].
  2. ↑ Kancelaria Sejmu RP, Internetowy System Aktów Prawnych, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2016-10-18].
  3. ↑ C Otte. Cognitive behavioral therapy in anxiety disorders: Current state of the evidence. „Dialogues in clinical neuroscience”. 13 (4), s. 413–21, 2011. PMID: 22275847. PMCID: PMC3263389. 
  4. ↑ Emma Robinson, Nickolai Titov, Gavin Andrews, Karen McIntyre i inni. Internet Treatment for Generalized Anxiety Disorder: A Randomized Controlled Trial Comparing Clinician vs. Technician Assistance. „PLoS ONE”. 5 (6), s. e10942, 2010. DOI: 10.1371/journal.pone.0010942. PMID: 20532167. PMCID: PMC2880592. Bibcode: 2010PLoSO...510942R. 
  5. ↑ Ellen Driessen, Steven D. Hollon. Cognitive Behavioral Therapy for Mood Disorders: Efficacy, Moderators and Mediators. „Psychiatric Clinics of North America”. 33 (3), s. 537–55, 2010. DOI: 10.1016/j.psc.2010.04.005. PMID: 20599132. PMCID: PMC2933381. 
  6. ↑ Pooria Foroushani, Justine Schneider, Neda Assareh. Meta-review of the effectiveness of computerised CBT in treating depression. , 2011. DOI: 10.1186/1471-244X-11-131. PMID: 21838902. PMCID: PMC3180363. 
  7. ↑ Rebecca Murphy, Suzanne Straebler, Zafra Cooper, Christopher G. Fairburn. Cognitive Behavioral Therapy for Eating Disorders. „Psychiatric Clinics of North America”. 33 (3), s. 611–27, 2010. DOI: 10.1016/j.psc.2010.04.004. PMID: 20599136. PMCID: PMC2928448. 
  8. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie GatchelRJ
    BŁĄD PRZYPISÓW
  9. ↑ Alexis K. Matusiewicz, Christopher J. Hopwood, Annie N. Banducci, C.W. Lejuez. The Effectiveness of Cognitive Behavioral Therapy for Personality Disorders. „Psychiatric Clinics of North America”. 33 (3), s. 657–85, 2010. DOI: 10.1016/j.psc.2010.04.007. PMID: 20599139. PMCID: PMC3138327. 
  10. ↑ M Gutiérrez, M Sánchez, A Trujillo, L Sánchez. Cognitive-behavioral therapy for chronic psychosis. „Actas espanolas de psiquiatria”. 37 (2), s. 106–14, 2009. PMID: 19401859. 
  11. ↑ Shanaya Rathod, Peter Phiri, David Kingdon. Cognitive Behavioral Therapy for Schizophrenia. „Psychiatric Clinics of North America”. 33 (3), s. 527–36, 2010. DOI: 10.1016/j.psc.2010.04.009. PMID: 20599131. 
  12. ↑ R. Kathryn McHugh, Bridget A. Hearon, Michael W. Otto. Cognitive Behavioral Therapy for Substance Use Disorders. „Psychiatric Clinics of North America”. 33 (3), s. 511–25, 2010. DOI: 10.1016/j.psc.2010.04.012. PMID: 20599130. PMCID: PMC2897895. 
  13. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie HassettAL
    BŁĄD PRZYPISÓW
  14. ↑ Swati Mehta, Steven Orenczuk, Kevin T. Hansen, Jo-Anne L. Aubut i inni. An evidence-based review of the effectiveness of cognitive behavioral therapy for psychosocial issues post-spinal cord injury. „Rehabilitation Psychology”. 56 (1), s. 15–25, 2011. DOI: 10.1037/a0022743. PMID: 21401282. PMCID: PMC3206089. 
  15. ↑ Laura D. Seligman, Thomas H. Ollendick. Cognitive-Behavioral Therapy for Anxiety Disorders in Youth. „Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America”. 20 (2), s. 217–38, 2011. DOI: 10.1016/j.chc.2011.01.003. PMID: 21440852. PMCID: PMC3091167. 
  16. ↑ Katharine A. Phillips, Jamison Rogers. Cognitive-Behavioral Therapy for Youth with Body Dysmorphic Disorder: Current Status and Future Directions. „Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America”. 20 (2), s. 287–304, 2011. DOI: 10.1016/j.chc.2011.01.004. PMID: 21440856. PMCID: PMC3070293. 
  17. ↑ Anthony Spirito, Christianne Esposito-Smythers, Jennifer Wolff, Kristen Uhl. Cognitive-Behavioral Therapy for Adolescent Depression and Suicidality. „Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America”. 20 (2), s. 191–204, 2011. DOI: 10.1016/j.chc.2011.01.012. PMID: 21440850. PMCID: PMC3073681. 
  18. ↑ Denise E. Wilfley, Rachel P. Kolko, Andrea E. Kass. Cognitive-Behavioral Therapy for Weight Management and Eating Disorders in Children and Adolescents. „Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America”. 20 (2), s. 271–85, 2011. DOI: 10.1016/j.chc.2011.01.002. PMID: 21440855. PMCID: PMC3065663. 
  19. ↑ B Boileau. A review of obsessive-compulsive disorder in children and adolescents. „Dialogues in clinical neuroscience”. 13 (4), s. 401–11, 2011. PMID: 22275846. PMCID: PMC3263388. 
  20. ↑ Joanna Kowalik, Jennifer Weller, Jacob Venter, David Drachman. Cognitive behavioral therapy for the treatment of pediatric posttraumatic stress disorder: A review and meta-analysis. „Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry”. 42 (3), s. 405-13, 2011. DOI: 10.1016/j.jbtep.2011.02.002. PMID: 21458405. 
  21. ↑ Christopher A. Flessner. Cognitive-Behavioral Therapy for Childhood Repetitive Behavior Disorders: Tic Disorders and Trichotillomania. „Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America”. 20 (2), s. 319–28, 2011. DOI: 10.1016/j.chc.2011.01.007. PMID: 21440858. PMCID: PMC3074180. 
  22. ↑ Cognitive-Behavioral Therapy for Suicide Prevention (CBT-SP): Treatment model, feasibility, and acceptability. „Journal of the American Academy of Psychiatry”. 48 (10), s. 1005–1013, 2009. DOI: 10.1097/chi.0b013e3181b5dbfe. PMID: 19730273. PMCID: PMC2888910. 
  23. ↑ Michael S. Scheeringa, Carl F. Weems, Judith A. Cohen, Lisa Amaya-Jackson i inni. Trauma-focused cognitive-behavioral therapy for posttraumatic stress disorder in three-through six year-old children: A randomized clinical trial. „Journal of Child Psychology and Psychiatry”. 52 (8), s. 853–60, 2011. DOI: 10.1111/j.1469-7610.2010.02354.x. PMID: 21155776. PMCID: PMC3116969. 
  24. ↑ Reinicke, M., Dattillo, F., Freeman, A., (Eds.), 2003. Cognitive Therapy with Children and Adolescents, Second Edition: A Casebook for Clinical Practice. ISBN 978-1572308534

Bibliografia

  • Lidia Grzesiuk (2005-2012): Psychoterapia - podręcznik akademicki t. 1-7. Warszawa, Wyd. Eneteia.
  • Walker Wolfgang (2001): Przygoda z komunikacją. Bateson, Perls, Satir, Erickson. Początki NLP. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001.
  • Adam Bilikiewicz, Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka, Janusz Rybakowski: Psychiatria.. T. 3. Wrocław: Urban & Parner, 2003. ISBN 83-87944-24-6.
  • Janusz Rybakowski, Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka: Psychiatria. Podstawy psychiatrii. T. 1. Wrocław: Elsevier, Urban & Parner, 2010. ISBN 978-83-7609-102-0.
  • Adam Bilikiewicz, Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka, Janusz Rybakowski: Psychiatria.. T. 2. Wrocław: Urban & Parner, 2003. ISBN 83-87944-72-6.

Zobacz też

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Psychoterapia&oldid=48102322”