Glossina palpalis: Różnice pomiędzy wersjami

Tse-tse
	Glossina palpalis
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	uskrzydlone
Rząd	muchówki
Rodzina	Glossinidae
Rodzaj	Glossina
Gatunek	Glossina palpalis
	Zasięg występowania
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 09:09, 18 maj 2017

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Glossina palpalis – gatunek owadów z rodzaju Glossina (pot. muchy tse-tse) z rzędu muchówek, główny wektor śpiączki afrykańskiej w tropikalnej Afryce.

Charakterystyka

Klasyfikacja gatunków much tse-tse opiera się głównie na morfologii genitaliów, choć grupy rozróżnia się też dzięki różnicom w ekologii, składzie chemicznym kutikuli oraz feromonów poszczególnych gatunków^[1]. U G. palpalis walwy samców są połączone cienką błoną, szeroko oddzielone od siebie. U samic występuje sześć płytek genitalnych. Biorąc wyłącznie ułożenie i komplet płytek genitalnych, można wywnioskować, że to najbardziej pierwotna grupa tse-tse.

Samce rozpoznają samice głównie dzięki feromonom obecnym w kutikuli. Są nimi rozgałęzione długołańcuchowe alkany o budowie charakterystycznej dla płci i gatunku. U samic G. palpalis są to łańcuchy o długości 35 atomów węgla, z trzema bocznymi grupami metylowymi rozdzielonymi odcinkami trójmetylenowymi CH
2CH
2CH
2^[2]^[3]. W grupie palpalis (G. fuscipes fuscipes, G. palpalis palpalis, G. tachinoides) występuje 6 chromosomów: 2n = 6^[2].

Występowanie

G. palpalis występuje w dorzeczach prowadzących do Oceanu Atlantyckiego i do Morza Śródziemnego (nie spotyka się jej w ciekach prowadzących do Oceanu Indyjskiego). Spotykane są tylko blisko wodnych cieków, wzdłuż których migruje w lasach galeriowych, nie występuje w pasie sawann, gdzie jest ograniczony dostęp do wody lub „wysp leśnych”^[1].

Wyróżnia się dwa podgatunki:

Glossina palpalis gambiensis – występuje na zachód od sawanny obejmującej Togo i Benin;
Glossina palpalis palpalis – głównie na wschód od sawanny obejmującej Togo i Benin aż do zachodniego Kamerunu^[2].

Ekologia

W dzień wypoczywa na drewnianych częściach roślin, w nocy natomiast na liściach, często w koronach drzew. Wraz ze wzrostem temperatury za dnia muchy wypoczywają bliżej gruntu. Tam, gdzie występują zarówno G. palpalis i G. morsitans, G. palpalis wypoczywają w niższych, a G. morsitans w wyższych strefach roślinności^[2].

Wszystkie tse-tse znoszą dużą wilgotność, ale tolerancja na ten czynnik nieco różni się u różnych grup. U G. palpalis wynosi 75–80%, a G. morsitans 60–75%. Zmiany wilgotności nie wpływają na płodność. G. palpalis w Nigerii wytrzymywały ogromne zmiany w klimacie, wahające się od lat bez miesięcy suszy do takich z 5 miesiącami suszy^[4].

Nawyki żywieniowe Glossina zależą od dostępności pokarmu, ale niektóre gatunki mają tendencję do wybierania konkretnych żywicieli a niektóre nawet miejsca ugryzienia^[2]. G. palpalis jest oportunistą i nie jest całkowicie zależna od dzikiego środowiska – odżywia się głównie krwią gadów i ludzi, gdy nie są dostępni, żywicielem stają się duże ssaki leśne. W zachodniej Afryce ważnym źródłem krwi dla G. palpalis jest świnia domowa. Mucha jest wektorem świdrowców – wywołuje trypanosmozę w populacjach ssaków, u człowieka śpiączkę afrykańską, u zwierząt domowych naganę^[4] (choć w mniejszym stopniu, jest słabym wektorem Trypanosoma congolense)^[1]. Miejsce ugryzienia muchy na ciele człowieka zależy od gatunku. G. palpalis robi to zazwyczaj powyżej pasa, a G. tachinoides pod kolanem^[2].

Przypisy

Szablon:Przypisy-lista

↑ ^a ^b ^c Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie EoI
BŁĄD PRZYPISÓW
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Lane
BŁĄD PRZYPISÓW
↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Nelson1986
BŁĄD PRZYPISÓW
↑ ^a ^b Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Spinage
BŁĄD PRZYPISÓW

[EoI-1] Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie EoI
BŁĄD PRZYPISÓW

[Lane-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Lane
BŁĄD PRZYPISÓW

[Nelson1986-3] Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Nelson1986
BŁĄD PRZYPISÓW

[Spinage-4] Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Spinage
BŁĄD PRZYPISÓW

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Linia 13: / Linia 13: @@
  |rząd                   = [[muchówki]]
  |rodzina                = [[Glossinidae]]
- |rodzaj                 = ''Glossina''
+ |rodzaj                 = ''[[Glossina]]''
  |gatunek = ''Glossina palpalis''
  |synonimy               =
@@ Linia 22: / Linia 22: @@
 }}
 [[Plik:Glossina palpalis (Pîttaluga).TIF|mały]]
-'''''Glossina palpalis''''' – gatunek [[owady|owadów]] z [[rodzina (biologia)|rodziny]] [[Glossinidae]] z rzędu [[muchówki|muchówek]], główny wektor [[Śpiączka afrykańska|śpiączki afrykańskiej]] w tropikalnej Afryce.
+'''''Glossina palpalis''''' – gatunek [[owady|owadów]] z [[rodzaj (biologia)|rodzaju]] ''[[Glossina]]'' (pot. muchy tse-tse) z rzędu [[muchówki|muchówek]], główny wektor [[Śpiączka afrykańska|śpiączki afrykańskiej]] w tropikalnej Afryce.
 ==  Charakterystyka ==
-Klasyfikacja gatunków much tse-tse opiera się głównie na morfologii genitaliów, choć grupy rozróżnia się też dzięki różnicom w ekologii, składzie chemicznym kutikuli oraz [[feromony|feromonów]] poszczególnych gatunków<ref name=":0">{{Cytuj|autor=Elsevier|tytuł=Encyclopedia of Insects – 2nd Edition|data dostępu=2017-05-16|opublikowany=www.elsevier.com|url=https://www.elsevier.com/books/encyclopedia-of-insects/resh/978-0-12-374144-8|język=en}}</ref>. U ''G. palpalis'' [[walwy]] samców są połączone cienką błoną, szeroko oddzielone od siebie. U samic występuje sześć płytek genitalnych. Biorąc wyłącznie ułożenie i komplet płytek genitalnych, można wywnioskować, że to najbardziej [[klad bazalny|pierwotna]] grupa tse-tse. [[Oskórek|Kutikula]] zawiera [[alkany]] z trzema lub czterema grupami metylowymi oraz głównie (3-methylene-interrupted trimethyl alkanes of 35 carbon backbones). Chemizm kutikuli jest specyficzny dla gatunku oraz płci, dzięki temu samiec może rozpoznać samicę. W grupie ''palpalis'' (''G. fuscipes fuscipes'', ''G. palpalis palpalis'', ''G. tachinoides'') występuje 6 chromosomów: 2n = 6<ref name=":1" />.
+Klasyfikacja gatunków much tse-tse opiera się głównie na morfologii genitaliów, choć grupy rozróżnia się też dzięki różnicom w ekologii, składzie chemicznym kutikuli oraz [[feromony|feromonów]] poszczególnych gatunków{{r|EoI}}. U ''G. palpalis'' [[walwy]] samców są połączone cienką błoną, szeroko oddzielone od siebie. U samic występuje sześć płytek genitalnych. Biorąc wyłącznie ułożenie i komplet płytek genitalnych, można wywnioskować, że to najbardziej [[klad bazalny|pierwotna]] grupa tse-tse.
+Samce rozpoznają samice głównie dzięki [[feromony|feromonom]] obecnym w [[Oskórek|kutikuli]]. Są nimi rozgałęzione długołańcuchowe [[alkany]] o budowie charakterystycznej dla płci i gatunku. U samic ''G. palpalis'' są to [[Łańcuch atomów|łańcuchy]] o długości 35 atomów węgla, z trzema bocznymi grupami metylowymi rozdzielonymi odcinkami trój[[grupa metylenowa|metylenowymi]] {{chem2|CH2CH2CH2}}{{r|Lane|Nelson1986}}. W grupie ''palpalis'' (''G. fuscipes fuscipes'', ''G. palpalis palpalis'', ''G. tachinoides'') występuje 6 chromosomów: 2n = 6{{r|Lane}}.
 ==  Występowanie ==
-Grupa ''palpalis'' występuje w dorzeczach prowadzących do Oceanu Atlantyckiego i do Morza Śródziemnego (nie spotyka się jej w ciekach prowadzących do Oceanu Indyjskiego). ''G. palpalis'' można znależć tylko blisko wodnych cieków, wzdłuż których migruje- w [[Las galeriowy|lasach galeriowych]], nie występuje w pasie sawann, gdzie jest ograniczony dostęp do wody lub „wysp leśnych”<ref name=":0" />.
+''G. palpalis'' występuje w dorzeczach prowadzących do Oceanu Atlantyckiego i do Morza Śródziemnego (nie spotyka się jej w ciekach prowadzących do Oceanu Indyjskiego). Spotykane są tylko blisko wodnych cieków, wzdłuż których migruje w [[Las galeriowy|lasach galeriowych]], nie występuje w pasie sawann, gdzie jest ograniczony dostęp do wody lub „wysp leśnych”{{r|EoI}}.
 Wyróżnia się dwa podgatunki:
 * ''Glossina palpalis gambiensis'' – występuje na zachód od sawanny obejmującej Togo i Benin;
-* ''Glossina palpalis palpalis'' – głównie na wschód od sawanny obejmującej Togo i Benin aż do zachodniego Kamerunu<ref name=":1" />.
+* ''Glossina palpalis palpalis'' – głównie na wschód od sawanny obejmującej Togo i Benin aż do zachodniego Kamerunu{{r|Lane}}.
 ==  Ekologia ==
-W dzień wypoczywa na drewnianych częściach roślin, w nocy natomiast na liściach, często w koronach drzew. Wraz ze wzrostem temperatury za dnia muchy wypoczywają bliżej gruntu. Tam, gdzie występują zarówno ''G. palpalis'' i ''G. morsitans'', ''G. palpalis'' wypoczywają w niższych, a ''G. morsitans'' w wyższych strefach roślinności<ref name=":1" />.
+W dzień wypoczywa na drewnianych częściach roślin, w nocy natomiast na liściach, często w koronach drzew. Wraz ze wzrostem temperatury za dnia muchy wypoczywają bliżej gruntu. Tam, gdzie występują zarówno ''G. palpalis'' i ''G. morsitans'', ''G. palpalis'' wypoczywają w niższych, a ''G. morsitans'' w wyższych strefach roślinności{{r|Lane}}.
-Wszystkie tse-tse znoszą dużą wilgotność, ale tolerancja na ten czynnik nieco różni się u różnych grup. U ''G. palpalis'' wynosi 75–80%, a ''G. morsitans'' 60–75%. Zmiany wilgotności nie wpływają na płodność. ''G. palpalis'' w Nigerii wytrzymywały ogromne zmiany w klimacie, wahające się od lat bez miesięcy suszy do takich z 5 miesiącami suszy<ref name=":2">{{Cytuj|tytuł=African Ecology – Benchmarks and Historical Perspectives {{!}} Clive Spinage {{!}} Springer|data dostępu=2017-05-06|url=http://www.springer.com/cn/book/9783642228711|język=en}}</ref>.
+Wszystkie tse-tse znoszą dużą wilgotność, ale tolerancja na ten czynnik nieco różni się u różnych grup. U ''G. palpalis'' wynosi 75–80%, a ''G. morsitans'' 60–75%. Zmiany wilgotności nie wpływają na płodność. ''G. palpalis'' w Nigerii wytrzymywały ogromne zmiany w klimacie, wahające się od lat bez miesięcy suszy do takich z 5 miesiącami suszy{{r|Spinage}}.
-Nawyki żywieniowe ''Glossina'' zależą od dostępności pokarmu, ale niektóre gatunki mają tendencję do wybierania konkretnych żywicieli a niektóre nawet miejsca ugryzienia<ref name=":1" />. ''G. palpalis'' jest oportunistą i nie jest całkowicie zależna od dzikiego środowiska – odżywia się głównie krwią gadów i ludzi, gdy nie są dostępni, żywicielem stają się duże ssaki leśne. W zachodniej Afryce ważnym źródłem krwi dla ''G. palpalis'' jest [[świnia domowa]]. Mucha jest wektorem [[Świdrowce|świdrowców]] – wywołuje [[Trypanosomoza|trypanosmozę]] w populacjach [[saki|ssaków]], u człowieka [[Śpiączka afrykańska|śpiączkę afrykańską]], u zwierząt domowych [[Nagana|naganę]]<ref name=":2" /> (choć w mniejszym stopniu, jest słabym wektorem ''[[Trypanosoma congolense]]'')<ref name=":0" />. Miejsce ugryzienia muchy na ciele człowieka zależy od gatunku. ''G. palpalis'' robi to zazwyczaj powyżej pasa, a ''G. tachinoides'' pod kolanem<ref name=":1">{{Cytuj|tytuł=Medical Insects and Arachnids {{!}} R.P. Lane {{!}} Springer|data dostępu=2017-05-06|url=http://www.springer.com/la/book/9780412400001|język=en}}</ref>.
+Nawyki żywieniowe ''Glossina'' zależą od dostępności pokarmu, ale niektóre gatunki mają tendencję do wybierania konkretnych żywicieli a niektóre nawet miejsca ugryzienia{{r|Lane}}. ''G. palpalis'' jest oportunistą i nie jest całkowicie zależna od dzikiego środowiska – odżywia się głównie krwią gadów i ludzi, gdy nie są dostępni, żywicielem stają się duże ssaki leśne. W zachodniej Afryce ważnym źródłem krwi dla ''G. palpalis'' jest [[świnia domowa]]. Mucha jest wektorem [[Świdrowce|świdrowców]] – wywołuje [[Trypanosomoza|trypanosmozę]] w populacjach [[ssaki|ssaków]], u człowieka [[Śpiączka afrykańska|śpiączkę afrykańską]], u zwierząt domowych [[Nagana|naganę]]{{r|Spinage}} (choć w mniejszym stopniu, jest słabym wektorem ''[[Trypanosoma congolense]]''){{r|EoI}}. Miejsce ugryzienia muchy na ciele człowieka zależy od gatunku. ''G. palpalis'' robi to zazwyczaj powyżej pasa, a ''G. tachinoides'' pod kolanem{{r|Lane}}.
-{{Przypisy}}
+== Przypisy ==
+{{Przypisy-lista|
+<ref name="EoI">{{Cytuj | inni= Vincent H. Resh, Ring T. Cardé (red.) | tytuł = Encyclopedia of Insects | wydawca = Elsevier/Academic Press  | rok= 2009 |rozdział=| s = ? | isbn = 9780080920900 | doi = |język=en|dostęp=zamknięty|url=http://www.sciencedirect.com/science/book/9780123741448}}</ref>
+<ref name="Lane">{{cytuj książkę|inni=Richard P. Lane, Roger W. Crosskey (red.)|tytuł=Medical Insects and Arachnids|wydawca=Springer|data=1993|strony=333-388|isbn=9789401115544|rozdział=Tsetse-flies (Glossinidae)|imię r=A.M.|nazwisko r=Jordan|doi=10.1007/978-94-011-1554-4_9|język=en}}</ref>
+<ref name="Nelson1986">{{cytuj pismo|autor=Nelson, Dennis R.|autor2=Carlson, David A.|tytuł=Cuticular hydrocarbons of the tsetse flies Glossina morsitans morsitans, G. austeni and G. pallidipes|czasopismo=Insect Biochemistry|wolumin=16|wydanie=2|strony=403-416|rok=1986|doi=10.1016/0020-1790(86)90054-5|język=}}</ref>
+<ref name="Spinage">{{Cytuj książkę | autor = Clive Spinage | tytuł = African Ecology. Benchmarks and Historical Perspectives | wydawca = Springer | data = 2012 | strony = ? | isbn = 9783642228711 | doi = 10.1007/978-3-642-22872-8}}</ref>
+}}
 {{Kontrola autorytatywna}}