Glossina palpalis

Tse-tse
	Glossina palpalis
	(Robineau-Desvoidy, 1830)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	uskrzydlone
Rząd	muchówki
Rodzina	Glossinidae
Rodzaj	Glossina
Gatunek	Glossina palpalis
	Zasięg występowania
	Multimedia w Wikimedia Commons

Glossina palpalis – gatunek owada z rodzaju Glossina (pot. muchy tse-tse) z rzędu muchówek, główny wektor śpiączki afrykańskiej w tropikalnej Afryce.

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Klasyfikacja gatunków much tse-tse opiera się głównie na morfologii genitaliów, choć grupy rozróżnia się też dzięki różnicom w ekologii, składzie chemicznym kutikuli oraz feromonów poszczególnych gatunków^[1]. U G. palpalis walwy górnej pary samców są połączone cienką błoną, szeroko oddzielone od siebie. U samic występuje sześć płytek genitalnych. Biorąc pod uwagę wyłącznie ułożenie i kompletność zestawu płytek genitalnych, można wywnioskować, że to najbardziej pierwotna grupa tse-tse^[2].

Samce rozpoznają samice głównie dzięki feromonom obecnym w kutikuli. Są nimi rozgałęzione długołańcuchowe alkany o budowie charakterystycznej dla płci i gatunku. U samic G. palpalis są to łańcuchy o długości 35 atomów węgla, z trzema bocznymi grupami metylowymi rozdzielonymi odcinkami trójmetylenowymi CH
2CH
2CH
2^[2]^[3]. W grupie gatunkowej palpalis (G. fuscipes fuscipes, G. palpalis palpalis, G. tachinoides) występuje 6 chromosomów: 2n = 6^[2].

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

G. palpalis występuje w dorzeczach prowadzących do Oceanu Atlantyckiego i do Morza Śródziemnego (nie spotyka się jej w ciekach prowadzących do Oceanu Indyjskiego). Jej środowiskiem są tereny położone blisko wodnych cieków, wzdłuż których migruje w lasach galeriowych, nie występuje w pasie sawann, gdzie jest ograniczony dostęp do wody lub „wysp leśnych”^[1].

Wyróżnia się dwa podgatunki:

Glossina palpalis gambiensis – występuje na zachód od sawanny obejmującej Togo i Benin;
Glossina palpalis palpalis – głównie na wschód od sawanny obejmującej Togo i Benin aż do zachodniego Kamerunu^[2].

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

W dzień wypoczywa na zdrewniałych częściach roślin, w nocy natomiast na liściach, często w koronach drzew. Wraz ze wzrostem temperatury za dnia muchy wypoczywają bliżej gruntu. Tam, gdzie występują zarówno G. palpalis i G. morsitans, G. palpalis wypoczywają w niższych, a G. morsitans w wyższych strefach roślinności^[2].

Wszystkie tse-tse znoszą dużą wilgotność, ale tolerancja na ten czynnik nieco różni się u różnych grup. U G. palpalis wynosi 75–80%, a G. morsitans 60–75%. Zmiany wilgotności nie wpływają na płodność. G. palpalis w Nigerii wytrzymywały ogromne zmiany w klimacie, wahające się od lat bez miesięcy suszy do takich z 5 miesiącami suszy^[4].

Nawyki żywieniowe Glossina zależą od dostępności pokarmu, ale niektóre gatunki mają tendencję do wybierania konkretnych żywicieli a niektóre nawet miejsca ugryzienia^[2]. G. palpalis jest oportunistą i nie jest całkowicie zależna od dzikiego środowiska – odżywia się głównie krwią gadów i ludzi, gdy nie są dostępni, żywicielem stają się duże ssaki leśne. W zachodniej Afryce ważnym źródłem krwi dla G. palpalis jest świnia domowa. Mucha jest wektorem świdrowców – wywołuje trypanosomozę w populacjach ssaków, u człowieka śpiączkę afrykańską, u zwierząt domowych naganę^[4] (choć w mniejszym stopniu, jest słabym wektorem Trypanosoma congolense)^[1]. Miejsce ugryzienia muchy na ciele człowieka zależy od gatunku. G. palpalis robi to zazwyczaj powyżej pasa, a G. tachinoides pod kolanem^[2].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b ^c Stephen G.A.S.G.A. Leak Stephen G.A.S.G.A., Tsetse Fly, [w:] Encyclopedia of Insects, Vincent H.V.H. Resh, Ring T.R.T. Cardé (red.), Elsevier/Academic Press, 2009, s. 1020-1024, DOI: 10.1016/B978-0-12-374144-8.00267-8, ISBN 978-0-08-092090-0 (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g A.M. Jordan: Tsetse-flies (Glossinidae). W: Medical Insects and Arachnids. Richard P. Lane, Roger W. Crosskey (red.). Springer, 1993, s. 333-388. DOI: 10.1007/978-94-011-1554-4_9. ISBN 978-94-011-1554-4. (ang.).
↑ Nelson, Dennis R., Carlson, David A.. Cuticular hydrocarbons of the tsetse flies Glossina morsitans morsitans, G. austeni and G. pallidipes. „Insect Biochemistry”. 16 (2), s. 403-416, 1986. DOI: 10.1016/0020-1790(86)90054-5.
↑ ^a ^b Clive Spinage: African Ecology. Benchmarks and Historical Perspectives. Springer, 2012, s. ?. DOI: 10.1007/978-3-642-22872-8. ISBN 978-3-642-22871-1.

[EoI-1] Stephen G.A.S.G.A. Leak Stephen G.A.S.G.A., Tsetse Fly, [w:] Encyclopedia of Insects, Vincent H.V.H. Resh, Ring T.R.T. Cardé (red.), Elsevier/Academic Press, 2009, s. 1020-1024, DOI: 10.1016/B978-0-12-374144-8.00267-8, ISBN 978-0-08-092090-0 (ang.).

[Lane-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g A.M. Jordan: Tsetse-flies (Glossinidae). W: Medical Insects and Arachnids. Richard P. Lane, Roger W. Crosskey (red.). Springer, 1993, s. 333-388. DOI: 10.1007/978-94-011-1554-4_9. ISBN 978-94-011-1554-4. (ang.).

[Nelson1986-3] Nelson, Dennis R., Carlson, David A.. Cuticular hydrocarbons of the tsetse flies Glossina morsitans morsitans, G. austeni and G. pallidipes. „Insect Biochemistry”. 16 (2), s. 403-416, 1986. DOI: 10.1016/0020-1790(86)90054-5.

[Spinage-4] Clive Spinage: African Ecology. Benchmarks and Historical Perspectives. Springer, 2012, s. ?. DOI: 10.1007/978-3-642-22872-8. ISBN 978-3-642-22871-1.

[1]

[2]

[3]

[4]