ATEX

ATEX (od fr. Atmosphères Explosibles) – dyrektywa Unii Europejskiej (akt prawny), definiująca wymagania zasadnicze, jakie musi spełniać każdy produkt, przeznaczony do stosowania w strefach zagrożonych wybuchem. Wymagania szczegółowe podane są w normach powiązanych z tą dyrektywą, natomiast wymagania, które nie są objęte ani dyrektywą ani normami mogą być przedmiotem regulacji wewnętrznych obowiązujących w poszczególnych krajach członkowskich. Regulacje te nie mogą jednak być sprzeczne z dyrektywą, oraz nie mogą zaostrzać jej wymagań. Ponieważ dyrektywa ATEX 2014/34/UE (do 19.04.2016r 94/9/WE) wymaga znakowania CE, więc każdy produkt „ATEXowy”, który został oznaczony symbolem Ex musiał wcześniej zostać przez producenta oznakowany znakiem CE i przejść procedurę oceny zgodności z obowiązkowym udziałem „strony trzeciej” (wybranej jednostki notyfikowanej), jeżeli producent użył modułu innego, niż moduł A (zał VIII dyrektywy – wewnętrzna kontrola produkcji).

Historia

Ponieważ niejednolite przepisy dotyczące bezpieczeństwa w poszczególnych krajach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i później – Unii Europejskiej stanowiły znaczne utrudnienia w swobodnym przepływie towarów pomiędzy państwami członkowskimi, postanowiono ujednolicić te przepisy. W przypadku urządzeń przeznaczonych do pracy w strefach zagrożonych wybuchem dnia 23 marca 1994 r. Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej wydały dyrektywę 94/9/WE ATEX, która weszła w życie 1 lipca 2003 roku, oraz dyrektywę 1999/92/WE ATEX137 – zwaną również ATEX USERS (z 16 grudnia 1999 r.) dotyczącą minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa pracy, w miejscach pracy, w których może wystąpić atmosfera wybuchowa. Pierwsza dyrektywa została wprowadzona do polskiego prawodawstwa rozporządzeniem już w 2003 roku (które weszło w życie wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004 r.), a od 10 czerwca 2016 r. obowiązuje rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 6 czerwca 2016 r. (Dz. U. poz. 817). Druga dyrektywa została wprowadzona przez Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej 29 maja 2003 r. (z późn. zm.) i zaczęła obowiązywać 25 lipca 2003 r. 31 października 2010 r. weszło w życie nowe, zmienione rozporządzenie ministra gospodarki z dnia 8 lipca 2010 roku w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych z możliwością wystąpienia atmosfery wybuchowej w miejscu pracy (Dz. U. Nr 138, poz. 931), które zastąpiło rozporządzenie z 2003 r.

Rozpoczęte w II połowie 2011 roku w Radzie Unii Europejskiej prace mające na celu ujednolicenie dyrektywy 94/9/WE z wymaganiami Nowych Ram Prawnych Decyzji 768/2008/WE zostały zakończone wydaniem nowej dyrektywy ATEX 2014/34/UE, która obowiązuje od 20 kwietnia 2016 r. zastępując dotychczasową dyrektywę 94/9/WE.

W przypadku obu ww. rozporządzeń należy podkreślić, iż czytamy je razem z ustawą na podstawie której zostały wydane, a o której mowa na początku każdego z rozporządzeń.

Oznaczenia

1	Oznaczenie CE
2	Numer identyfikacyjny jednostki certyfikującej
3	Symbol wykonania przeciwwybuchowego
4	Grupa wybuchowości
5	Kategoria urządzenia
6	Rodzaj ochrony przeciwwybuchowej
7	Podgrupa wybuchowości
8	Klasa temperatur
9	poziom zabezpieczenia urządzenia EPL

Klasyfikacja stref zagrożonych wybuchem

Klasyfikacja ta została zdefiniowana w Załączniku nr I do dyrektywy 1999/92/WE ATEX137 z dnia 16.12.1999 „O minimalnych wymaganiach zwiększających bezpieczeństwo i ochronę zdrowia pracowników potencjalnie narażonych przy pracy w obszarach z atmosferą wybuchową”. Przestrzenie, w których występuje zagrożenie wybuchem zostały podzielone na strefy zagrożenia. Oznaczenie strefy zagrożenia informuje nas zarówno o rodzaju zagrożenia, jak i jego intensywności. Za zaklasyfikowanie przestrzeni do odpowiedniej strefy są odpowiedzialni: inwestor, projektant obiektu budowlanego oraz jego użytkownik końcowy.

Rodzaj zagrożenia	Opis zagrożenia	Oznaczenie strefy	Kategoria urządzenia	Występowanie atmosfery wybuchowej
G	Gazy, ciecze i ich opary	0	1	Ciągłe, zagrożenie utrzymuje się przez długi czas
		1	2	Sporadyczne, zagrożenie może się pojawić w normalnych warunkach
		2	3	Rzadkie, nie występuje w warunkach normalnej pracy, jeżeli wystąpi, to przez krótki okres
D	Palne pyły	20	1	Ciągłe, zagrożenie utrzymuje się przez długi czas
		21	2	Sporadyczne, zagrożenie może się pojawić w normalnych warunkach
		22	3	Rzadkie, nie występuje w warunkach normalnej pracy, jeżeli wystąpi, to przez krótki okres

Grupy urządzeń przeciwwybuchowych

Informacje ogólne

Grupa	Opis grupy	Podgrupa	Opis podgrupy
I	Urządzenia przeznaczone do pracy w podziemiach kopalnianych, oraz naziemnych częściach kopalń zagrożonych wybuchem	brak	Zagrożenie wybuchem metanu, lub pyłu węglowego
II	Urządzenia przeznaczone do pracy w obszarach zagrożonych wybuchem gazów, par, mgieł	A	Grupa propanowa (np. aceton, alkohol metylowy, alkohol etylowy)
		B	Grupa etylenowa (np. etylen, siarkowodór)
		C	Grupa wodorowa (np. acetylen, wodór hydrazyna}
III	Urządzenia przeznaczone do pracy obszarach zagrożonych pyłem palnym	A	Palne unoszące się cząstki
		B	Pył nieprzewodzący
		C	Pył przewodzący

Rodzaje zabezpieczeń mechanicznych

Klasyfikacja IP

Klasyfikacja IP określona przez normę EN 60529. Klasyfikacja ta określa stopień ochrony mechanicznej obudowy oraz sposób jej testowania. W klasyfikacji tej występują dwie cyfry: pierwsza z nich określa stopień ochrony obudowy przed wnikaniem ciał stałych, druga cieczy.

Klasyfikacja IK

Klasyfikacja IK określona przez normę EN 50102. Klasyfikacja ta określa stopień ochrony obudowy przed uderzeniami (udarami mechanicznymi)

Klasy temperatur

Klasa temperatur	Maksymalna temperatura powierzchni [°C]	Temperatura zapłonu gazu [°C]
T1	450	>450
T2	300	300÷450
T3	200	200÷300
T4	135	135÷200
T5	100	100÷135
T6	85	85÷100

Poziom zabezpieczenia urządzenia EPL

Poziom zabezpieczenia EPL integruje klasyfikację ATEX oraz IECEx. Przedstawia poniższą relację pomiędzy kategoriami ATEX a strefami zagrożenia wybuchem:

KATEGORIA URZĄDZENIA (ATEX)	EPL	STREFA
1G/1D	Ga/Da	0/20
2G/2D	Gb/Db	1/21
3G/3D	Gc/Dc	2/22
M1	Ma	Urządzenie może pracować*
M2	Mb	Urządzenie musi być wyłączone*

*- w obecności atmosfery wybuchowej

Jednostki notyfikowane i certyfikujące ATEX

• UDT-CERT
• ITG KOMAG
• Główny Instytut Górnictwa Kopalnia Doświadczalna „Barbara” Mikołów
• OBAC – Ośrodek Badań Atestacji i Certyfikacji Sp. z o.o. Gliwice
• TEST – Jednostka Opiniująca, Atestująca i Certyfikująca Wyroby Sp. z o.o.
• Fyzikálně Technický Zkušební Ŭstav) (Czechy, Ostrawa)
• FSA – Forschungsgesellschaft für angewandte Systemsicherheit und Arbeitsmedizin (Niemcy, Mannheim)